The Problem of Function of the Spaces East of the Apse in Cilician Churches

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: XXXIII, 89 - 111, 08.04.2024

Şener Yıldırım , Selda Uygun Yazıcı , Taner Akar

Öz

Byzantine religious architecture of Cilicia presents strongly regional chara- cteristics. This region possesses a rich architectural heritage from the Late Antique period, and various plan practices can be found here. The most com- monly seen of them is the basilica plan scheme, where apses are closed off by a straight wall from the east, which also reflects the cultural connection with Syria. However, another notable plan scheme, almost exclusively found in the Cilicia Region, features spaces connected to the naves to the east of the main apses. The apsidal spaces to the east of the church are connected to each other by a corridor. The first researchers that studied the region merely described the overall status regarding this peculiar spatial design of Cilicia. However, they failed to suggest a definite function. It is observed that these spaces to the east of the apsis are associated holistically with tombs and/or the cult of saints toward the end of the twentieth century. Having a basilica plan directly associated with the cult of saints thanks to the sacred cave underne- ath, the Saint Thecla Church draws attention as the strongest basis for this argument. It seems that the spatial setup in the Church’s eastern part gave rise to the association of the cult are in the cave with this section. South Church in Yanıkhan represents another strong argument as it certainly hosts a martyrion as seen from the epigraph inscribed onto the lintel above the church’s main gate. The domed square unit, which is allegedly situated to the east of the two interconnected apsidal spaces to the east of the church, is characterized directly as a martyrion. However, the architectural data of the two buildings have to be reviewed and the other regional buildings, to which functions are ascribed on the basis these two buildings, have to be discussed. These spa- ces, often associated with tombs and/or the cult of saints, constitute the main subject of this study.

Anahtar Kelimeler

Cilicia, Byzantine Architecture, Late Antique Period, Martyrion. Church

Kilikia Bölgesi Kiliseleri'nde Apsisin Doğusundaki Mekânların İşlev Problemi

Öz

Kilikia Bölgesi, Bizans dini mimari örneklerinde, bölgesel özelliklerin yoğun biçimde görüldüğü bir bölgedir. Güçlü bir Geç Antik Dönem mimari mirası- na sahip olan bölgede, farklı plan uygulamaları bir arada izlenebilmektedir. Apsislerin doğudan düz bir duvarla kapatılmış olduğu bazilikal plan şeması en yaygın görülen uygulamadır ve bölgenin Suriye ile olan kültürel ilişkisini gösterir. Bununla birlikte, neredeyse sadece Kilikia Bölgesinde görülen kili- selerin ana apsislerinin doğusunda neflerle bağlantılı mekanların yer aldığı bir diğer plan tasarımı da dikkati çekmektedir. Kilisenin doğusundaki apsisli mekânlar birbirlerine de bir koridor ile bağlantılıdır. Kilikia’ya özgü bu farklı mekân tasarımı konusunda, bölgede çalışan ilk araştırmacılar bir durum tes- piti yapmakla yetinmişlerdir. Ancak, kesin bir işlev önerisinde bulunmamış- lardır. Yirminci yüzyılın sonlarına doğru ise apsisin doğusundaki bu mekân- ların bütüncül bir şekilde mezar ve/veya martyr kültü ile ilişkilendirilmeye başlandıkları görülür. Bu konuda, altındaki kutsal sayılan mağara nedeniyle aziz kültü ile doğrudan ilişkili olan bazilikal planlı Thekla Kilisesi en güçlü argüman olarak dikkati çekmektedir. Kilisenin doğu bölümünde söz konusu olan mekân kurgusu, mağaradaki kült alanı ile bu bölümün ilişkilendirilme- sine yol açmış görünmektedir. Kilisenin ana giriş kapısına ait lento üzerinde yer alan yazıttan dolayı bir martyrion barındırdığı kesin olan Yanıkhan Gü- ney Kilise de bir diğer güçlü argümandır. Kilisenin doğusunda görülen bir- birleri ile bağlantılı apsisli iki mekânın doğusunda olduğu iddia edilen kub- beli kare birim, doğrudan martyrion olarak olarak nitelendirilmiştir. Ancak, her iki yapının mimari verilerinin yeniden gözden geçirilmesi ve bu iki yapı örnek alınarak işlev önerisi getirilen bölgedeki diğer yapıların tartışılması gerekmektedir. Genellikle mezar ve/veya martyr kültü ile ilişkilendirilen bu mekânların işlev problemi bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kilikia, Bizans Mimarisi, Geç Antik Dönem, Martyri- on, Kilise

Kaynakça

• Akar 2022 Akar, T., Arykanda Arif Kale Piskoposluk Kilisesi ve Vaftizhanesi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin.
• Aydın 1999/2000 Aydın, A., “Kilikya’daki Ayaklı Kiliselere Bir Örnek; Hasanaliler Kilisesi”, Adalya 4, 243-259.
• Aydın 2001 Aydın, A., “Kilikia ve Isauria Bölgesi Kiliselerindeki Galeriler”, TAED 2, 117-122.
• Aydın 2004 Aydın, A., “Kilikia ve İsauria Bölgesindeki Hac Merkezleri”, Uluslararası Türk Dünyası ve İnanç Merkezleri Kongresi Bildirileri, Mersin 23-27 Eylül 2002, Ankara, 165-176.
• Aydın 2015 Aydın, A., “Kanytellis (Kanlıdivane) Kiliseleri”, Kanytellis Kanlıdivane, Dağlık Kilikia’da Bir Kırsal Yerleşimin Arkeolojisi (ed. Ü. Aydınoğlu), 191-225, İstanbul.