TBMM’NİN ERKEN DÖNEMLERİNDE İYİ YÖNETİM GELİŞTİRME ÖRNEĞİ: İSTİDA (ARZUHAL) ENCÜMENİ VE HAFTALIK MUKARRERAT CETVELİ

Yıl 2022, Sayı: 16, 107 - 128, 30.06.2022

Enes Öz

Öz

Türk devlet yapısında geçmişten beri gelen, halkın şikayetlerini yöneticilere iletebilme geleneği zamanla iyi yönetim anlayışının daha da güçlenmesi ile dilekçe hakkı kavramını ortaya çıkarmıştır. I. Büyük Millet Meclisi’nin açılması ile Osmanlı Devleti döneminde dilekçe hakkının kullanılabilmesi için oluşturulan İstida Encümeni meclis içerisinde tekrardan işler hale getirilmiştir. Bu kapsamda meclisin ve cumhuriyetin ilk yıllarında İstida (Arzuhal) Encümeni olarak isimlendirilen dilekçe komisyonunun çalışma usul ve esaslarının, faaliyet alanlarının ve encümen özelindeki konuların ortaya konulması çalışmamızın temel tezini oluşturmuştur. Bunun yanında İstida Encümeni tarafından tutulan Haftalık Mukarrerat Cetvelinin incelenmesi de amaçlanmıştır.
İstida Encümeni’ne gelen dilekçelerin kaydedilip haftalık olarak basılan cetvellerin 1925 yılından itibaren olan sayıları TBMM Kütüphanesi tarafından açık erişime konulmuş olup, cetvellerin Osmanlıca ve Haftalık Mukarrerat Cetveli adı ile yayımlandığı ilk 4 cildi olan 1925-1928 yılları arası taranmıştır. Ayrıca I. Büyük Millet Meclisi, İstida Encümeni ve bağlantılı konular ile ilgili arşiv kaynakları ve tetkik eserlerde edinilen bilgiler tasnif edilerek, çalışmamızda sentezlenmiştir.
I. Büyük Millet Meclisi’nin açılması ile birlikte faaliyetine başlayan İstida Encümeni 1924 Anayasası’na kadar Kanun-ı Esasi’de yer alan dilekçe ile ilgili maddeler hükmüne göre görev yapmıştır. Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti sonrası TBMM’de İstida Encümeni’nin kurumsallaşması 1927 Dahili Nizamnamesi ile gerçekleşmiştir. Bu nizamname ile encümenin sayısı belirlenmiş, çalışmalarına yönelik usul ve esaslar düzenlenmiştir. İstida Encümeni halkın istek ve şikayet dilekçelerini almış, alınan dilekçeler numaralandırılarak sınıflandırılmıştır. Daha sonrasında ise dilekçeler uzmanlık konularına göre kimi zaman başka encümenliklere, kimi zaman da bakanlıklara gönderilmiş ve cevaplanmıştır. İstida Encümeni tarafından dilekçeler üzerinde verilmiş olan kararlar Haftalık Mukarrerat Cetveline kaydedilmiş ve basılıp neşredilmiştir. Bu durum İstida Encümeni üzerinden cumhuriyetin ilk yıllarında halkın dilek ve şikayetlerinin tahlil edilmesine de olanak sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

İstida Encümeni, Mukarrerat Cetveli, TBMM

Teşekkür

Bu değerli dergide yayım yapma imkanı sunduğunuz için teşekkür ederim.

The Example of Developing Good Management in the Early Periods of the Grand National Assembly of Turkey: Petition Commission and Weekly Decisions Chart

Öz

Kaynakça

• AKIN, Fehmi (2006), “1924 Anayasasının Modernleşme Açısından Anlamı”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 3, ss. 1-12.
• AKTAN, Coşkun Can Aktan (2014), “İdeal Devlet ve İyi Yönetim: Temel İlkeler”, Kurallar ve Kurumlar, Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 1, ss. 50-60.
• AKYÜZ, Vecdi (2002), “Müslüman Türk Devletlerinde Divan-ı Mezâlim Kurumu” Türkler Ansiklopedisi, Cilt: 5, Editör: Hasan Celal Güzel vd. Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 210-234.
• Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, Haz: Şükrü Halûk Akalın vd. Türk Dil Kurumu Yayınları, 10. Baskı, Ankara.
• AYAN, Altan (2015), “Orhun Abidelerindeki Liderlik ve Yönetim Anlayışının Değerlendirilmesi”, Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 49, ss. 305-317.
• AYKANAT, Mehmet (2019), “Ombudsmanlık Kurumunun Osmanlı Kökleri”, Turkish Studies, Cilt: 14, Sayı: 1, ss. 91-110.
• BULUT, Yakup ve ASLAN, Muhammed Miraç (2018), “Kutadgu Bilig’de İyi Yönetimin Esasları”, Ombudsman Akademik, Özel Sayı, ss. 15-25.
• ERGİN, Muharrem (2009), Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, 42. Baskı, İstanbul.
• GÜNEŞ, İhsan (2009), Birinci TBMM’nin Düşüncesi Yapısı (1920-1923), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• İNALCIK, Halil (1988) “Adaletname”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 1, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, ss. 346-347.
• İNALCIK, Halil (1988), “Şikayet Hakkı: Arz-i Hal ve Arz-i Mazharlar”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, Sayı: 7-8, ss. 33-54.
• KÖSE, Ensar (2014), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Toplu Hak Arama: XVIII. Yüzyıla Ait 100 Örnek Mahzar”, I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, Oniki Levha Yayıncılık, İstanbul, ss. 411-447.
• MUMCU, Ahmet (1986), “1924 Anayasası”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 5, ss. 383-399.
• MUMCU, Ahmet (1994), “Dîvân-ı Hümâyun”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 9, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, ss. 430-432.
• NİZAMÜLMÜLK (2009), Siyasetname Hasan Ali Yücel Klasikleri Dizisi, Çev: Mehmet Taha Ayar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 16. Baskı, İstanbul.
• ÖZTÜRK, Mustafa (2018), “Osmanlı Devletinde Arzuhallerin Devlet-Halk İlişkileri ve Medeniyet Tarihi Bakımından Önemi”, XVII. Türk Tarih Kongresi Ankara, Cilt: 4. Kısım: 1, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, ss.211-229.
• Resmi Gazete, Sayı: 28601, 28 Mart 2013.
• TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Daire Başkanlığı (2005), Dilekçe Hakkı ve TBMM Dilekçe Komisyonu, Editör: Ömer Ekşi, TBMM Basımevi, Ankara.
• T.C. Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık) (2019), İyi Yönetim İlkeleri Rehberi, Kamu Denetçiliği Kurumu, Ankara.
• TBMM (1927), Dahili Nizamnamesi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Matbaası, Ankara.
• TBMM İstida Encümeni, Haftalık Mukarrerat Cetveli, Sayı: 1-24, 14 Kasım 1925-12 Haziran 1926.
• TBMM İstida Encümeni, Haftalık Mukarrerat Cetveli, Sayı: 1-23, 20 Kasım 1926-4 Haziran 1927.
• TBMM İstida Encümeni, Haftalık Mukarrerat Cetveli, Sayı: 1-23, 19 Kasım 1927-26 Mayıs 1928.
• TBMM Kanunlar Dergisi, İstiklal Madalyası Kanunu, No: 9, Cilt: 1, 4 Nisan 1921.
• TBMM Kanunlar Dergisi, İstiklal Madalyası Kanununun Birinci Maddesine Müzeyyel Mevadı Kanuniye, No: 403, Cilt: 4, 20 Haziran 1926.
• TBMM Kanunlar Dergisi, Teşkilatı Esasiye Kanunu, No: 491, Cilt: 2, 20 Nisan 1924.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 1, Cilt 24, Birleşim 123, 21 Ekim 1922.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 1, Cilt 24, Birleşim 123, 21 Ekim 1922.