Türkiye’nin Badem Ticaretinde Küresel Rekabet Gücünün Analizi

Yıl 2025, Cilt: 40 Sayı: 1, 15 - 37, 28.02.2025

Gül Binboğa , Nevin Demirbaş

Öz

Badem, yüksek besin değerinin yanı sıra, tıp, kimya, kozmetik gibi birçok alanda kullanılan önemli bir tarım ürünüdür. Sağlıklı ürünlere ve bitki bazlı diyetlere yönelik tüketici eğilimine bağlı olarak bademe yönelik küresel talep artmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’nin kabuklu ve iç badem ticaretinde önemli ihracatçı ülkeler karşısındaki rekabet gücünün analiz edilmesidir. Çalışmanın kapsamı, 2003-2022 yılları arasındaki 20 yıllık dönemde dünya kabuklu ve iç badem ticaretine ait veriler oluşturmaktadır. Türkiye’nin uluslararası kabuklu ve iç badem ticaretinde rekabet gücünün belirlenmesinde “açıklanmış karşılaştırılmalı üstünlüğü” ölçmede yaygın olarak kullanılan Balassa ve Vollrath indekslerinin yanı sıra ithalat sızma oranı, dış rekabete açıklık, ihracat/ithalat oranı, net ihracat oranı ve uzmanlaşma katsayısından yararlanılmıştır. Yapılan analizler sonucunda, Türkiye’nin kabuklu badem ticaretinde rekabet gücü olmadığı iç badem ticaretinde ise oldukça zayıf ve kırılgan bir rekabet gücünün olduğu belirlenmiştir. Dünya kabuklu ve iç badem ticaretinde önemli bir pazar hakimiyeti olan ABD, Türkiye’nin en güçlü rakibidir. Kabuklu badem ihracatında ABD dışında öne çıkan diğer ülkeler; Çin, Avustralya ve BAE iken, iç badem ihracatında; İspanya, Avustralya ve BAE öne çıkmaktadır. Ayrıca, badem üretim miktarı oldukça düşük olan BAE’nin ithalata bağlı olarak ihracat yaptığı belirlenmiştir. Badem dış ticaretinde ithalatçı konumda olan Türkiye, elverişli iklimiyle ve özellikle son yıllardaki tesis çalışmalarıyla badem üretimi ve ticaretinde önemli bir potansiyele sahiptir. Türkiye’nin badem ticaretinde sürdürülebilir bir rekabet gücüne ulaşılabilmesi için üretim ve verimliliğin artırılmasına yönelik etkin yatırım, araştırma-geliştirme ve destekleme politikalarının uygulanması gerektiği değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Açıklanmış karşılaştırmalı üstünlük, Badem, Rekabet gücü, Türkiye

Etik Beyan

Bu makalede insan veya hayvan deneklerle herhangi bir çalışma bulunmaması nedeniyle etik onaya gerek duyulmamaktadır.

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum bulunmamaktadır.

Teşekkür

Teşekkür edilecek kurum/kuruluş ve kişi bulunmamaktadır.

Analysis of Türkiye’s Global Competitiveness in Almond Trade

Öz

In addition to its high nutritional value, almonds are an important agricultural product used in many fields such as medicine, chemistry and cosmetics. Global demand for almonds is increasing due to the consumer trend towards healthy products and plant-based diets. The aim of this study is to analyze the competitiveness of Türkiye against important exporting countries in shelled and inner almond trade. The scope of the study consists of data on the world shelled and inner almond trade in the 20-year period between 2003-2022. In addition to the Balassa and Vollrath indices, which are widely used to measure the “revealed comparative advantage”, import leakage rate, openness to foreign competition, export/import ratio, net export ratio and specialization coefficient were used to determine Türkiye's competitiveness in international shelled and inner almond trade. As a result of the analysis, it has been determined that Türkiye does not have a competitive power in the shelled almond trade and has a very weak and fragile competitiveness in the inner almond trade. The U.S., which has a significant market dominance in the world shelled and inner almond trade, is Türkiye's strongest competitor. Other countries that stand out in shelled almond exports other than the USA, while China, Australia and UAE are in inner almond exports; Spain, Australia and the UAE stand out. In addition, it has been determined that the UAE, whose almond production is quite low, is re-exporting. Türkiye, which is an importer in almond foreign trade, has an important potential in almond production and trade with its favorable climate and especially with its facility works in recent years. It is considered that effective investment, research and development and support policies should be implemented to increase production and productivity in order to achieve a sustainable competitiveness in Türkiye's almond trade.

Anahtar Kelimeler

Revealed comparative advantage, Almond, Competitiveness, Türkiye

Kaynakça

• Aksoy, A., Kaymak, H. Ç., 2021. Ceviz sektörü rekabet gücü analizi; yedi lider ülke örneği. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 52(2): 139-147. doi: 10.17097/ataunizfd.773270
• Aktas Cimen, Z., Ertekin, C., 2023. Export competitiveness of Türkiye's agricultural machinery and equipment sector. International Journal of Agriculture, Environment and Food Sciences, 7(3): 703-717. doi:10.31015/jaefs.2023.3.24
• Akyüz, K.C., 2019. Açıklanmış karşılaştırmalı üstünlükler indeksi kullanılarak kağıt ve kağıt ürünleri sanayi sektörünün rekabet gücünün belirlenmesi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 21 (1): 164-171. doi:10.24011/barofd.525879
• Balassa, B., 1965. Trade liberalisation and “revealed” comparative advantage. The Manchester School, 33(2): 99-123. doi 0.1111/j.1467-9957.1965.tb00050.x
• Belicka, S., Saleh, A.S., 2011. Comperative advantage analysis in selected trade deficit categories in Australia: 1990-2006. Academy of Taiwan Business Management Review, 7(2): 113-141.
• Bozkıran Yılmaz, S., Armağan, G., 2024. Türkiye’nin kestanede rekabet gücünün incelenmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 21(1): 117-121. doi: 10.25308/aduziraat.1471359
• Chen, C.Y., Lapsley, K., Blumberg, J., 2006. Perspective. a nutrition and health perspective on almonds. J. Sci. Food Agric., 86, 2245-2250. doi:10.1002/jsfa.2659
• Çukur, F., Demirbaş, N., Gölge, E., 2017. International competitiveness of the Turkish olive oil sector. Selcuk Journal of Agriculture and Food Sciences, 31(3): 162-168.
• Çukur, T., Çukur, F., 2023. Analysis of the relationship between almond production and almond price with the koyck model. Gaziosmanpaşa Üni. Ziraat Fak. Der., 40(3): 125-129. doi:10.55507/gopzfd.1326924
• Deb, K., Hauk Jr., W.R., 2017. RCA indices, multinational production and the ricardian trade model. Int Econ Econ Policy, 14,1-25. doi:10.1007/s10368-015-0317-z
• Demir, İ., 2001. Türkiye beyaz eşya sanayiinin rekabet gücü ve geleceği. DPT Uzmanlık Tezi. Available from URL: https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Turkiye-Beyaz-Esya-Sanayinin-Rekabet-Gucu-ve-Gelecegi_Ibrahim-Demir.pdf (Erişim tarihi: 09 Mayıs 2024).
• DPT, 2007. Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013): Gıda sanayii özel ihtisas komisyonu raporu. Available at https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Dokuzuncu-Kalkinma-Plani-Gida-Sanayii-OIK.pdf (Erişim tarihi: 15 Mart 2024).
• Durmuş, E., Yiğit, A., 2003. Türkiye’nin meyve üretim yöreleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2): 23-54.
• Erkan, B., 2012a. Ülkelerin karşılaştırmalı ihracat performanslarının açıklanmış karşılaştırmalı üstünlük katsayılarıyla belirlenmesi: Türkiye-Suriye örneği. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 8(15): 195-218.
• Erkan, B., 2012b. Türkiye’nin geleneksel ihraç tarım ürünlerinde uzmanlaşma düzeyi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 4(1):75-83.
• Erkekoğlu, H. Kılıçarslan, Z., Göknar, H., 2014. Kayseri ilinin mobilya sektörü rekabet gücü açıklanmış karşılaştırmalı üstünlük endeksi. Erciyes Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 44, 1-22. doi:10.18070/euiibfd.91468
• FAO, 2024. FAOSTAT. Available at https://www.fao.org/faostat/en/#data (Erişim tarihi: 24 Nisan 2024).
• Gibba, A., 2017. Analysis of export competitiveness: The case of global nuts. Albanian Journal of Agricultural Sciences, 16(2): 39-47.
• Gouta, H., Laaribi, I., Ksia, E., Juan, T., Estopañan, G., Martínez-Gómez, P., 2021. Physical properties, biochemical and antioxidant contents of new promising tunisian almond genotypes: Traits stability, quality aspects and post-harvest attributes. Journal of Food Composition and Analysis, 98, 103840.
• Hinloopen, J., Van Marrewijk, C., 2001. On the empirical distribution of the Balassa index. Weltwirtschaftliches Archiv, 137, 1-35. doi:10.1007/BF02707598
• ITC Trade Map, 2024. Trade statistics for international business development. Available at https://www.trademap.org/Index.aspx (Erişim tarihi: 24 Nisan 2024).
• Kadakoğlu, B., Bayav, A., Karlı, B., 2022. Türkiye’de ceviz üretim projeksiyonu ve rekabet gücü analizi. Meyve Bilimi, 9(1): 8-15. doi: 10.51532/meyve.1125552
• Kalkınma Bakanlığı, 2018. Otomotiv sanayii çalışma grubu raporu. Available at https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads/2020/04/OtomotivSanayiiCalismaGrubuRaporu.pdf (Erişim tarihi: 09 Mayıs 2024).
• Kantur, Ç., Türkekul, B., 2023. Comparative advantage of yarn and weaving industries: Evidence for Türkiye and top exporters. Fibres & Textiles in Eastern Europe, 31(1):15-24. doi:10.2478/ftee-2023-0003
• Karadeniz, T., Çatmadım, G., Şahinder Öylek, H., 2019. Türkiye’de yerli ve yabancı badem çeşitleri ile yapılan adaptasyon çalışmaları üzerine araştırmalar. UAZİMDER Uluslararası Anadolu Ziraat Mühendisliği Bilimleri Dergisi, 2019(Özel Sayı): 45-51.
• Ketenci, C. K., Bayramoğlu, Z., 2018. Türkiye’de ceviz üretiminin rekabet analizi. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 5(3): 339-347. doi: 10.30910/turkjans.448387
• Martínez-Gómez, P., Sánchez-Pérez, R., Dicenta, F., Howad, W., Arús, P., Gradziel, T.M., 2007. Almond. In: Kole, C. (Eds). Genome Mapping and Molecular Breeding in Plants: Fruits and Nuts. Springer, Berlin, Heidelberg, pp. 229-242. doi:10.1007/978-3-540-34533-6_11
• OECD, 2024. Import penetration. Available at https://stats.oecd.org/oecdstat_metadata/ShowMetadata.ashx?Dataset=CSP6&Coords=%5BSUB%5D.%5BIMPPENET%5D&Lang=en#:~:text=Import%20penetration%20ratios%20are%20defined,is%20satisfied%20by%20imports%20M (Erişim tarihi: 09 Mayıs 2024).
• Pehlivanoğlu, F., Erarslan, C., Yardımcı, M.E., Köken, M., 2023. Food crisis and competitive analysis of selected agricultural. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(3): 953-975. doi:10.18074/ckuiibfd.1303143
• Sarıçoban, K., Kösekahyaoğlu, L., 2017. Ticaret sonrası verilerle rekabet gücünün ölçülmesinde kullanılan indeksler üzerine bir literatür taraması. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(47): 424-444. h doi:10.16992/ASOS.12439
• Şahinli, M.A., 2014. Revealed comparative advantage and competitiveness: Turkey agriculture sector. Yuzuncu Yıl University Journal of Agricultural Sciences, 24(3): 210-217. doi:10.29133/yyutbd.236276
• TOB (Tarım ve Orman Bakanlığı), 2020. Badem bahçe tesisi projesi fizibilite raporu ve yatırımcı rehberi. Available at https://arastirma.tarimorman.gov.tr/sertkabuklumeyveler/Belgeler/BADEM_BAHCE_TESİSİ_FİZİBİLİTE_RAPORU.pdf (Erişim tarihi: 01 Mayıs 2024).
• Tosun, D., Demirbaş, N., 2008. Türkiye turunçgil sektörünün uluslar arası rekabet gücünün analizi. Bahçe Ürünlerinde IV. Muhafaza ve Pazarlama Sempozyumu, 225-231, 8-11 Ekim 2008, Antalya.
• TÜİK, 2024. Tarım istatistikleri. Available at https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Tarim-111 (Erişim tarihi: 25 Nisan 2024).
• Uçan, N.M., Kılıç, N., 2022. Süleymanpaşa ilçesi (Tekirdağ) badem ağaçlarında bulunan akar türleri. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 12(3): 1292-1305. doi:10.21597/jist.1115941
• Utkulu, U., Seymen, D., 2004. Revealed comparative advantage and competitiveness: evidence for Turkey vis-à-vis the EU/15. European Trade Study Group 6th Annual Conference, 1-26, September 2004, Nothingam, Vollrath, T. L., 1991. A Theoretical evaluation of alternative trade ıntensity measures of revealed comparative advantage. Weltwirtschaftliches Archiv, 127, 265-280 doi:10.1007/BF02707986
• Yavuz, G.G., 2011. Badem. TEPGE Bakış, Temmuz 2011, 6, 1-8.
• Yıldırım, Ç., Bozoğlu, M., Girja, G., 2024. Türkiye’s competitive power in the world hazelnut market. Applied Fruit Science, 66, 921-928. doi:10.1007/s10341-024-01053-4.
• Yılmaz, A., 2020. Ülkemizdeki badem sektörünün sorunları ve çözüm önerileri. Antep Fıstığı Araştırma Dergisi, 8, 41-43.
• Yurtkulu, V., 2020. Badem bahçe tesisi projesi fizibilite raporu ve yatırımcı rehberi. Available from URL: https://www.tarimorman.gov.tr/BUGEM/Belgeler/YATIRIMCI%20REHBERİ/BADEM%20BAHÇESİ%20TESİSİ%20FİZİBİLİTE%20RAPORU.pdf (Erişim tarihi: 25 Nisan 2024).