Sadrüşşerîa’nın Uṣûlü’l-Pezdevî Güncellemesi

Yıl 2019, , 189 - 223, 18.06.2019

İlyas Yıldırım

https://doi.org/10.17120/omuifd.468177

Cited By: 1

Öz

Fıkıh
usûlü, diğer ilim dalları gibi belli bir gelişim süreci yaşamış bir disiplindir.
Pek çok ilim adamının katkısıyla şekillenen bu süreç, bazı simaların bilinçli
tercih ve tasarrufları ile önemli sayılabilecek kırılmaları bünyesinde barındırmaktadır.
Kendi çağının gerçeklikleriyle yüzleşen ve bunu eserlerine yansıtmayı önemseyen
bu âlimler, fıkıh usûlü ilmi tarihi açısından büyük bir önemi hâizdir. Bu
noktada öne çıkan simalardan birisi de Sadrüşşerîa’dır (ö. 747/1346). O, Uṣûlü’l-Pezdevî
adlı eseri, kendi döneminin şartları çerçevesinde yeniden gözden geçirmiş
ve farklı bir telif olan Tenḳı̄ḥu’l-uṣûl ile ilim dünyasına
sunmuştur. Onun bu ameliyesi, çalışmamızın ana konusunu oluşturmaktadır.
Makalede Uṣûlü’l-Pezdevî ile Tenḳı̄ḥu’l-uṣûl, bir bütün olarak
dikkate alınacak; bununla birlikte öne çıkan bazı misallere yer verilecektir.
Bu bağlamda konu ilk önce eserlerin genel sistematiği açısından değerlendirmeye
tabi tutulacak, daha sonra dil ve üslup açısından ne tür farklılaşmalar olduğu
tespite çalışılacaktır. Tablonun netleşmesi için bazı farklı usûl eserleri de takip
edilecektir. Bu sayede -çalışmanın temel hedefi de olan- fıkıh usûlü eserlerinin
güncellenmesine dair okura bir perspektif sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Uṣûlü’l-Pezdevî, Pezdevî, Tenḳı̄ḥu’l-uṣûl, Sadrüşşerîa

The Making ‘Uṣūl al-Pazdawı̄’ Belonging to Sadrusharīah Current

Öz

Fiqh
is a discipline that has shown a certain process of development, like other
branches of science. This process, which is shaped by the contribution of many
scholars, encapsulates the deliberate choice made, some people’s orientation
towards research and the breaks that can be considered significant in the
discipline. These scholars who faced with the realities of their own age and
care about reflecting it in their works have a great importance in terms of
fiqh history. On this point, one of the prominent figures is Sadrusharīah. He
revised the work of Uṣūl al-Pazdawı̄ in the context of the conditions
of his time and submitted it to the scientific world with his work titled Tanqı̄ḥ
al-uṣūl as a different copyright. This copyright is the main subject of
our study. In the article, Uṣūl al-Pazdawı̄ and Tanqı̄ḥ al-uṣūl
will be considered as a whole; however, some prominent figures will be
included. In this context, the subject will first be evaluated in terms of the
general systematics of the works, and then it will be tried to determine what
kinds of differentiation there are in terms of language and style. For the
clarification of the situation, some another works will be handled. In this
way, a perspective on the making uṣūl al-fiqh current, which is the main
objective of the study, will be presented to the reader.

Anahtar Kelimeler

Uṣūl al-Pazdawı̄, al-Pazdawı̄, : Islamic Law, Tanqı̄ḥ al-Uṣūl, Sadrusharīah

Kaynakça

• Abdülmelîk b. Abdülvehhâb. Kemâlü’l-muḥâżara fî adâbi’l-baḥs̱ ve’l-münâẓara. Mısır: Matbaa-i Hayriye, 1306.
• Âmidî, Abdülvehhâb b. Hüseyin. Şerḥu Abdilvehhâb ‘ale’l-Velediyye. Mısır: Mektebetü ve matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve evlâdihî, 1380/1961.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Kāsım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed. el-İḥkâm fî uṣûli’l-ahkâm. Thk. Abdürrezzâk ’Afîfî. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’s-Samî’î, 1424/2003.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd. et-Taḳrîr li Uṣûli Faḫri’l-İslâm el-Pezdevî. Thk. Abdüsselâm Subhî Hâmid. 8 Cilt. Kuveyt: Vezâretü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1426/2005.
• Basrî, Muhammed b. Ali Ebü’l-Hüseyin. el-Mu‘temed fî uṣuli’l-fıḳh. Thk. Halil Meys. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Başoğlu, Tuncay. Fıkıh Usulünde Fahreddin er-Râzî Mektebi. 2. Bs. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
• Bedir, Murteza. Fıkıh, Mezhep ve Sünnet (Hanefi Fıkıh Teorisinde Peygamber’in Otoritesi). İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
• Bedir, Murteza. The Early Development of Ḥanafî Uṣûl al-Fiqh. Doktora Tezi, The University of Manchester, 1999.
• Bedir, Murteza - Koca, Ferhat. “Pezdevî, Ebü’l-Usr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34: 264-266. TDV Yayınları, 2007.
• Bekdemir, Sezayi. Orta Asya’da Hanefiliğin gelişimi Sadrüşşeria Ubeydullah b. Mes’ud. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2017.
• Boynukalın, Mehmet. Fıkıh Usulü Alimleri ve Eserleri (III-XIII. Hicri Yüzyıl). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2017.
• Boynukalın, Mehmet. “Hanefî Usûl Muhtasarlarının Gelişimi: (I) Usûlü’l-Pezdevî ve Hanefî Usûlündeki Yeri”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi. 30 (2017): 487-526.
• Abdülazîz el-Buhârî, Alâüddîn b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr ‘an Uṣûli Faḫri’l-İslâm el-Pezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. el-Fuṣûl fi’l-uṣûl. Thk. Muhammed Mu-hammed Tâmir. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-İlmiyye, 1420/200.
• Çiftçi, Şaban. “Hadis Eğitiminde Usul-Pratik Bütünlüğü ‘Muaz Hadisi’ Örneği”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 11/2 (29 Ocak 2015): 55-64.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Taḳvîmü uṣûli’l-fıḳh ve taḥdîdü edilleti’ş-şer‘. Nşr. Abdürrahîm Ya‘kûb. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1430/2009.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. el-Maḥṣûl fî ‘ilmi uṣuli’l-fıḳh. Ed. Tâha Câbir Feyyâz Alvânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1412/1992.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstaṣfâ min ‘ilmi’l-uṣûl. Thk. İbrâhim Muhammed Ramazân. Beyrut: Dârü’l-Erkâm bin Ebi’l-Erkâm, ts.
• Gelenbevî, İsmail b. Mustafa. Burhân. Dersaâdet: Matbaa-i Osmâniyye, 1310.
• Habbâzî, Ebû Muhammed Celâleddîn Ömer b. Muhammed. el-Muġnî fî uṣûli’l-fıḳh. Ed. Muhammed Mazhar Bekâ. Mekke: Câmiatu Ummi’l-Kurâ, 1403/1983.
• Habenneke el-Meydânî, Abdurrahman Hasan. Ḍavâbitü’l-ma’rife ve uṣûlü’l-istidlâl ve’l-münâẓara. 9. Bs. Dımaşk: Darü’l-kalem, 1429/2008.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahman b. Muhammed. Muḳaddimetu İbn Ḫaldûn. Thk. Abdullah Muhammed ed-Dervîş. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru Ya‘reb, 1425/2004.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed. Ravżatü’n-nâẓır ve cennetü’l-münâẓır fî uṣûli’l-fıḳh ‘alâ meẕhebi’l-İmâm Aḥmed. Nşr. Şa’bân Muhammed İsmâil. 2 Cilt. Mekke: Mektebetü’l-Mekkiyye, 1419/1998.
• İbn Melek, İzzeddin Abdüllatif b. Abdülazîz. Şerḥu Menâri’l-envâr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2004.
• İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus. Muḫtaṣaru Müntehe’s-sûl ve’l-emel fi ‘ilmeyi’l-uṣûl ve’l-cedel. 2 Cilt. Beyrut: Daru İbn Hazm, 1427/2006.
• İbnü’s-Sââtî, Ebü’l-Abbâs Muzafferüddîn Ahmed b. Alî b. Tağlib el-Ba‘lebekkî. Nihayetü’l-vüṣûl ’ilâ ’ilmi’l-uṣûl. Nşr. İbrâhim Şemsüddîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2004.
• Kâkî, Kıvâmüddîn Muhammed b. Muhammed. Câmi‘ü’l-esrâr fî şerḥi’l-Menâr. Thk. Fazlurrahmân Abdülgafûr Afkânî. 5 Cilt. Riyâd: Mek-tebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1418/1997.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân. Nefâ’isü’l-uṣûl fî şerḥi’l-Maḥsûl. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali M. Muavvez. Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1418/1997.
• Kâtib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’ẓ-ẓunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Thk. M. Şerefettin Yaltkaya, Kilisli Rifat Bilge. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Kefevî, Mahmûd b. Süleyman el-Hanefî. Ketâibu a‘lâmi’l-aḫyâr min fuḳahâ’i meẕhebi’n-Nu‘mâni’l-muḫtâr. 1041: 1a-414b. Râgıp Paşa Kütüphanesi.
• Koca, Ferhat. İslam Hukuk Metodolojisinde Tahsis (Daraltıcı Yorum). İstanbul: İSAM Yayınları, 1996.
• Köksal, Asım Cüneyd. “İslâm Hukuk Felsefesinde Fiillerin Ahlâkîliği Meselesi -Mukaddimât-ı Erbaa’ya Giriş-”. İslam Araştırmaları Dergisi. 24 (2012): 1-43.
• Kurban, Yasin. Gelenek ve Gelecek Sürecinde Sadrüşşerîa. Erzurum: Eser Matbaası, 2012.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenat Muhammed Abdülhay b. Muhammed. el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Ḥanefiyye. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
• Molla Fenârî, Şemseddin Muhammed b. Hamza. Fuṣûlü’l-bedâyi‘ fî uṣûli’ş-şerâyi‘. 2 Cilt. İstanbul: Şeyh Yahyâ Efendi Matbaası, 1289.
• Na‘îmî, Sâlih Muhammed Sâlih Muhammed. Ṣadrüşşerîa ve menhecühû fî kitâbihi’t-Tavżîḥ fî ḥallî ġavâmiżi’t-Tenḳîḥ. Doktora Tezi, el-Câmi‘atü’l-İslâmiyye, 1427/2006.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn. Keşfü’l-esrâr şerḥu’l-muṣannif ‘ale’l-Menâr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Nesefî, Necmüddîn Ömer b. Muhammed. el-Ḳand fî ẕikri ‘ulemâi Semerḳand. Riyâd: Mektebetü’l-Kevser, 1412/1991.
• Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları. 4. Bs. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2014.
• Özen, Şükrü. “Sadrüşşerîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35: 427-431. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Özen, Şükrü. “Tenkîhu’l-usûl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40: 454-458. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Pezdevî, Ebü’l-Usr Fahrü’l-İslâm Alî b. Muhammed. Uṣûlü’l-Pezdevî. Thk. Saîd Bekdâş. 2. Bs. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1437/2016.
• Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mes’ûd. et-Tavżîḥ şerḥu’t-Tenḳīḥ. Thk. M. Adnân Dervîş. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebî’l-Erkam, 1419/1998.
• Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mes‘ûd. Tenḳı̄ḥu’l-uṣûl. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebî’l-Erkam, 1419/1998.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-uṣûl fî netâ’ici’l-‘uḳûl. Ed. Muhammed Zeki Abdülber. Katar: Metâbiu’d-Devha’l-hadîse, 1404/1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Uṣûlü’s-Seraḫsî. Nşr. Ebü’l-Vefâ el-Efgānî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1425-1426/2005.
• Siğnâkı̄, Hüsâmüddîn Hüseyin b. Ali. el-Kâfî şerḥu’l-Pezdevî. Riyâd: Mek-tebetü’r-Rüşd, 2001.
• Şankı̄tî, Muhammedülemîn b. Muhammed. Âdâbü’l-baḥs ve’l-münâẓara. Thk. Suûd b. Abdilazîz. b.y.: Dâru Âlemi’l-Fevâid, ts.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn. et-Telvîḥ ilâ keşfi ḥaḳāiki’t-Tenḳı̄ḥ. Thk. M. Adnân Dervîş. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebî’l-Erkam, 1419/1998.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâfu ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. Thk. Refik el-Acem. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Ümütli, Mehmet. Sadruşşerîa’nın Usul Anlayışı ve Hanefi Usul Geleneğindeki Yeri. Doktora Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, 2018.
• Üsmendî, Ebü’l-Feth Alâüddîn Muhammed b. Abdilhamîd. Beẕlü’n-naẓar fi’l-uṣûl. Ed. Muhammed Zeki Abdülber. Kahire: Mektebetu Dârü’t-türâs, 1412/1992.
• Yığın, Adem. Fukaha Metoduna Göre Yazılan Fıkıh Usulü Eserlerinin Temel Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2004.
• Yıldırım, İlyas. Fıkıh Usûlü Mantık İlişkisi –Molla Fenârî Örneği. Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.