Kaynakları İtibarıyla Ravzatu’l-ʿUḳūl’da Hikmet İçerikli Şiirlerin Farklı Kullanımı

Yıl 2018, Sayı: 45, 151 - 182, 24.12.2018

Aladdin Gültekin

https://doi.org/10.17120/omuifd.464167

Cited By: 1

Öz

Birey ve toplumun geçmiş tecrübelerden faydalanarak
karşılaştıkları durumların üstesinden gelmeleri adına önceki kuşaklardaki bilgi
ve deneyim sahibi büyüklerin irat ettikleri hikmet, her zaman revaç görmüştür.
Bu bağlamdaki veriler, her alandaki gerek mensur gerekse de manzum eserler
vasıtasıyla geçmişten bugüne intikal ettirilmiştir. Bu yönüyle hikmet, evrensel
değerlerin önemli bir parçası kabul edildiğinden lokal ve belli zamanlara
mahkûm bir vakıa olarak değerlendirilemez. Diğer taraftan toplumlar hangi inanç
aşamalarından geçmiş olurlarsa olsunlar onların; insana, ahlaka ve bilime dair
akıl süzgecinden geçmiş deneyim ve birikimlerinin özlü sözler ile gelecek nesillere
aktarımı hususuna özen göstermiştir. Bunu sağlayacak en önemli araçlar arasında
şiir önde gelmektedir. Ancak bu süreçte hikmetlerin, özünde herhangi bir anlam
kayması olmasa da muhatabın yapısı ve aktarım tarzına göre birtakım
değişikliklerin olduğu görülmektedir. Bu çalışmada Muhammed b. Ġāzî’nin Ravzatu’l-ʿuḳūl
adlı eserinde geçen hikmet içerikli şiirlerin daha önceki kaynaklardaki
versiyonları ile karşılaştırılması ve söz konusu değişimin ortaya konulması
amaçlanmaktadır.   

Anahtar Kelimeler

Şiir, Hikmet, Mesel, Ravzatu’l-ʿukūl, Muhammed b. Ġāzî

The Different Usage of Poems Containing Words of Wisdom in Ravza al-Uqûl

Öz

Words of wisdom reflecting the judgements of
wise people’s past experiences have been valued much by people as they help the
individual and the society to overcome the difficult situations they faced. For
this reason, the poetry containing such words of wisdom (al-Hikma) can be regarded as a part of universal knowledge. They do
not belong to a particular time or a society. On the other hand, the past
experiences and knowledge about the human, morality and science have also an
aspect that is peculiar to a particular time and society. Societies want to
pass such unique interpretation of the universal knowledge and experience to the next generations. The
one of the foremost tools passing them to the next generation is the poetry containing
the words of wisdom. Although what is meant by a word of wisdom remains
unchanged, there may be different ways of their expressing them, depending on
who the audience is and the way the poet expresses himself or herself. This
study intends to compare the al-Hikma
in Muhammed b. Ġāzî’s Ravza al-ʿuqūl with their previous versions in other sources in order
to reveal the change that happened over time.   

Anahtar Kelimeler

Poetry, Wisdom, Proverb, Muhammed b. Ġāzî, Ravza al-ʿUqūl, Muhammed b. Ġāzî

Kaynakça

• Abdu Rabbih, Şihabuddin Ahmed b. Muhammed. ʿIkdu’l-ferîd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1404.
• Askerî, Ebu Hilâl el-Hasan b. Abdullah. Dîvânu’l-meʿânî, Beyrut: Daru’l-Ceyl, ts.
• Askerî, Ebû Hilâl Hasan b. Abdullah. Cemheretu’l-emsâl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Bagavî, Ebû Muhammed el-Huseyin b. Mesûd. et-Tehẕîb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiʿî. thk. Adil Ahmed, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997.
• Basrî, Ali b. Ebu’l-Ferec b. el-Hasan. el-Ḥamâsetu’l-Baṣriyye. thk. Muhtaruddin Ahmed, Beyrut: Alemu’l-Kutub, ts.
• Bekrî, Ebû Ubeyd Abdullah b. Abdulaziz b. Muhammed. Ṣımtu’l-ʿâlî fî şerḥi Emâli’l- Ḳālî. thk. Abdulaziz el-Meymenî, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, tsz.
• Beyhakî, Ahmed b. El-Hasan b. Ali Ebû Bekr. Şuʿabu’l-imân. thk. Abdulali Abdulhamid, Bombay, Dâru’s-Selefiyye, 2003.
• Beyhakî, Ahmed b. Huseyin b. Musa. Delâilu’n-nubuvve ve marʿifetu aḥvâli Sâḥibi’ş-şerîfe. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1405.
• Buhturî, Safiyuddîn Ebû’l-Feth İsâ. Unsu’l-mescûn ve râḥatu’l-maḥzûn, thk. Muhammed Edîb el-Câdir, Beyrut, Dâru’s-Sadr, 1997.
• Bûnsî, Ebû İshâk İbrahim. Kenzu’l-kitâb ve munteḫabu’l-âdâb. thk. Hayat Karre, Edu Dabi: y.y., 2004.
• Câhiz, Amr b. Bahr b. Ebû Usmân. el-Meḥâsin ve’l-eżdâd. Beyrut: Mektebetu Hilâl, 1423.
• Câhiz, Amr b. Bahr b. Mahbûb Ebû Usmân. el-Beyân ve’t-tebyîn. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, 1423.
• Cerrâvî, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Abdusselam. el-Ḥamâsetu’l-Maġrîbiyye. thk. Muhammed Rıdvân ed-Dâye, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1991.
• Cevâd Ali, el-Mufaṣṣal fî târîḫi’l- ʿArab Beyrut: Daru’s-Sâkî, 2001.
• Cevzî, Cemaluddin Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. et-Tabṣıre. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1986.
• Cevzî, Ebû’l-Ferec Abdurrahman. el-Mudhiş. thk. Mervan Kabbânî, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1985.
• Curcânî, Ebû’l-Hasan Ali b. Abdulaziz. el-Vasâṭa beyne’l-Mutenebbî ve ḫusûmih, thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim, b.y., Matbaatu İsa, ts.
• Dabbî, el-Mufaddal b. Muhammed b. Yalâ b. Sâlim. Mufaḍḍaliyyât. thk. Abdusselam Muhammed Harun, Kahire: Dâru’l-Meârif, tsz.
• Dârimî, Muhammed b. Hıbbân b. Hıbbân Ebû Hâtim. Ravḍatu’l- ʿukâlâ ve nuzhetu’l-fuḍalâ. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Beyrut: y.y., tsz.
• Dineverî, Ebubekir Ahmed b. Mervân. el-Mucâlese ve cevâhiru’l-ʿilm. Thk. Ebu Ubeyde Meşhur b. Hasan Âlu Selman, Beyrut: Cemiyyetu’t-Terbiyyeti’l-İslamiyye, 1419.
• Düzen, İbrahim. Muhammed b. Ġāzî el-Malatyavî ve Eseri Ravzatu’l-ʿukūl. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Endelusî, Ali b. Musa b. Muhammed b. Abdulmelik b. Saîd. Neşvetu’ṭ-ṭarb fî târîḫi Câhiliyyeti’l-ʿArab. thk. Nusret Abdurrahman, Amman: mektebetu’l-Aksâ, tsz.
• Endelusî, Ebû Ubeyd Abdullah b. Abdulaziz. el-Faṣlu’l-maḳāl fî şerḥi Kitâbi’l-Emsâl. thk. İhsan Abbas, Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1971.
• Esbahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah b. Ahmed. Hilyetu’l-evliyâ ve ṭabaḳātu’l-esfiyâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, 1974.
• Esmaî, Ebû Saîd Abdulmelik b. Garîb. el-Esmaiyyât, thk. Ahmed Muhammed Şakir-Abdusselam Muhammed Harun, Kahire: Dâru’l-Meârif, 1993.
• Fîrûzâbâdî, Mecududdin Ebû Tâhir Muhammed b. Yakub. Baṣâiru’t-temyîz fî leṭâifi’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. thk. Muhammed Ali en-Neccâr, Kahire: y. y., 1973-1996.
• Harrâtî, Ebû Bekr Muhammed b. Cafer b. Muhammed. el-Munteḳâ min kitâbi mekârimi’l-aḫlâk ve muʿâlîha. thk. Ebû Tahir Ahmed b. Muhammed, Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1406.
• Havârizmî Muhammed b. Abbas. Emsâlu’l-muvellede, Ebû Dabî: el-Mecmau’s-Sekâfî, 1424.
• İbn Abdurrahman, Muhammed b. Şakir b. Ahmed. Fevâtu'l- vefayât. thk. İhsan Abbas, Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1973.
• İbn Beşşâr, Ebubekr Muhammed b. Kasım b. Muhammed. el-Muẕekker ve’l-muennes. thk. Muhammed Abdulhalık Udeyme, Kahire: Vizâretu’l-Evkâf, 1981.
• İbn Bibi, Nâsırüddîn Hüseyn b. Muhammed b. Alî Caʿferî Rugadî Münşî. el-Evâmiru’l-ʿalâiyye fi’l-umuri’l-ʿalâiyye. trc. M. Nuri Gencosman, Ankara: Uzluk Basımevi, 1941.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Usmân. el-Ḫaṣâiṣ, Kahire: y.y., tsz.
• İbn Ebî ed-Dunyâ, Ebu Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd. el-İṣrâf fî menâzili’l-eşrâf. thk. Necm Abdurrahman Halef, Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1990.
• İbn Ebi’d-Dunya, Ebubekr Abdullah b. Ubeyd b. Sufyan. İslâḥu’l-mâl. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ, Beyrut: Muessesetu’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, 1993.
• İbn Ferrâ, Êbû Yalâ Muhammed b. el-Huseyin b. Muhammed. Rusulu’l-muluk ve men Yeslaḥu li’r-risâle ve’s-sefâre. thk. Selahuddîn el-Muncid, Beyrut, Dâru’l-Kitâbi’l-Cedîd, 1972.
• İbn Fevtî, Kemaleddin Ebû’l- Fadl Abdurrezzak. Mecmâʿu’l-âdâb fî muʿcemu’l-elḳāb. thk. Muhammed el-Kazım, İran, İrşâdu’l-İslâmî, 1416.
• İbn Hamdûn, Muhammed b. Hasan b. Muhammed b. Ali. et-Teẕkiretu’l-Ḥamdûniyye. Beyrut: Daru Sadr, 1417.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fedâ İsmail b. Umer. el-Bidâye ve’n-nihâye. Beyrut: y.y., 1986.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. ʿUyûnu’l-aḫbâr. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1418.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mukerrem. Muhtasaru Târîḫu Dimaşḳ. thk. Ruhiyye en-Nuhâs- Riyâd Abdulhamid, Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1984.
• İbn Sellâm, Ebû Ubeyd Kasım. Kitâbu’l- emsâl. Thk. Abdulmecid Katamış, Dimaşk: y. y., 1980.
• İbn Vekî’, Hasan b. Ali ed-Dabbî. el-Munṣıf li’s-sâriḳ ve’l-mesrûḳ. thk. Umer b. İdrîs, Bingazî: Câmiatu Kât Yunus, 1994.
• İbn. Asâkir, Ebû’l-Kasım Ali b. Hibetullah. Târîḫu Dimaşḳ. thk. Amr b. Garâme el-Amrevî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbnu Cevzî, Şemsuddin Ebû Muzaffer Yusuf. Mirâtu’z-zaman fî tevârîḫi’l-aʿyân. thk. Muhammed Berakat-Kâmil el-Harrât, Dımaşk, Dâru’r-Risâle el-Âlemiyye, 2013.
• İbnu Hallikân, Ebû’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed. Vefayâtu’l-aʿyân ve enbâu enbâi’z-zamân. thk. İhsân Abbâs, Beyrut: Dâru Sadr, 1900.
• İbnu Taktakî, Muhammed b. Ali b. Tabâtabâ. el-Faḫrî fi’l-âdâbi’s-sulṭâniyye ve’d-duveli’l-İslâmiyye. thk. Abdulkadir Muhammed Mâyû, y.y. Dâru’l-Kalemi’l-Arabî, 1997.
• İsbehânî, İsmail b. Muhammed b. Fadl b. Ali. Seyru’s-selef. thk. Kerem b. Hilmî, Riyad: Dâru’r-Râye, ts.
• İsfehânî, Ebû’l-Kasım Huseyin b. Muhammed er-Râgıb. el- Tefsîru’r-Râġib. tahk: Muhammed Abdulaziz, Tanta: y.y., 1999-2001.
• İşbîlî, Ali b. Mumin b. Muhammed. Ḍarâiru’ş-şiʿr. thk. İbrahim Muhammed, Beyrut: Dâru’l-Endelus, 1980.
• Kâlî, İsmail b. Kasım Ebû Ali. el-Emâlî, Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1926.
• Kayravânî, İbrahim b. Ali b. Temîm. Zehru’l-âdâb ve semeru’l-elbâb. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, ts.
• Kaysî, el-Feth Muhammed b. Ubeydullah b. Hâkân b. Abdullah. Maṭmaʿu’l-enfus ve mesraḥu’t-teʾennus. thk. Muhammed Ali Şevâbike. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1983.
• Kindî, İmru’l-Kays b. Hucr b. el-Hâris. Dîvânu İmri’l-Ḳays. thk. Abdurrahman el-Mustâvî, Beyrut: Dâru’l-Marife, 2004.
• Kurtubî, Ebû Umer Yusuf b. Abdullah b. Muhammed. Câmiʿ beyâni’l-ʿilm ve fażlih. thk. Ebu’l-İşbâl ez-Zuhrî, Suud: Dâru İbni’l-Cevzî, 1994.
• Maarrî, Ebu’l-Alâ’ Ahmed b. Abdullah. el-Lâmiu’l-ʿazîzî şerḥu divâni’l-Mutenebbî, thk. Muhammed Saîd el-Mevlevî, Merkezu’l-Melik Faysal, 2008.
• Makdisî, Abdukanî b. Abdulvahid b. Ali. Cuzu eḥâdîsi’ş-şiʿr. thk. İhsan Abdulmennân, Amman: Mektebetu’l-İslamiyye, 1410.
• Malatyavî, Muhammed b. Ġāzî. Ravzatu’l-ʿUkûl. tahk: İbrahim Düzen, (Yayınlanmamış Doçentlik Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1978.
• Malaṭyavî, Muḥammed Gāzî. Ravżatu’l-ʿukûl. thk: Muḥammed Ruşen ve Ebu’l- Kāsım Celil Pever, Tahran: Dîrâstâr-i ilmî,1383.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Habîb. el-Emsâl ve’l-ḥikem. thk. Fuad Abdulmunim Ahmed, Riyad: Daru’l-Vatan, 1999.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Habîb. Teshîlu’n-naẓar ve taʿcîlu’ẓ-ẓafer fî ahlâki’l-muluk. thk. Muhyî Hilâl-Hasan es-Sââtî, Beyrut: nşr., Daru’n-Nahda, tsz.
• Mâzirî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Umer. Şerḥu’t-telḳîn. thk. Muhammed el-Muhtar es-Selâmî. Dâru’l-Garb, y.y., 2008.
• Merzubânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Umerân. Muʿcemu’ş-şuʿarâ, thk. F. Karunku, Beyrut: Dâru’l Kutubi’l-İlmiyye, 1982.
• Meydânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. İbrahim. Mecmaʿu’l-emsâl, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Beyrut: y.y, ts.
• Muhammed Abdulhay b. Muhammed. et-Terâtibu’l-idâriyye ve’l- ʿUmmâlât. thk. Abdullah Halidî, Beyrut: y.y., ts.
• Mustasamî, Muhammed b. Eydemr. ed-Durru’l-ferîd ve beyti’l- ḳasîd. thk, Kâmil Selman el-Cebûrî, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2015.
• Nîsâburî, Ebû’l-Kâsım el-Hasan b. Muhammed b. Habîb. ʿUḳalâu’l-mecânîn. thk. Ebû HacerMuhammed es-Saîd, Beyrut: y.y., 1985.
• Safedî, Selahuddin Halil b. Eybekb. Abdullah. el-Vâfî bi’l- Vefayât. Ahmed el-Arnaûd-Turkî Mustafa, Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâs, 2000.
• Saleb, Ahmed b. Yahya b. Zeyd b. Seyyâr. Ḳavâʿidu’ş- şiʿr. thk. Ramazan Abduttevvâb, Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1995.
• Salebî, Ahmed b. Muhammed. el-Keşfu ve’l-beyân an tefsîri’l- Ḳurân. thk. Ebû Muhammed Âşûr, Beyrut: Daru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 2002.
• Seâlibî, Abdulmelik b. Muhammed b. İsmail Ebû Mansûr. Yetimetu’d-dehr fî meḥâsin ehli’l-ʿaṣr. thk. Mufîd Muhammed Kamhiyye, Beyrut: y.y.,1983.
• Seâlibî, Abdulmelik b. Muhammed b. İsmail. el-İʿcâz ve’l-îcâz, Kahire: Mektebetu’l-Kurân, ts.
• Seâlibî, Abdulmelik b. Muhammed b. İsmail. Lubâbu’l-âdâb, thk. Ahmed Hasan Lebec, Beyrut: Mektebetu’l-İlmiyye, 1997.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdulmelik b. Muhammed b. İsmail. et-Temsîl ve’l-muḥâḍara. thk. Abdulfettah Muhammed el-Huluv, Beyrut: Daru’l-Arabiyyeti’l-Kitab, 1983.
• Sirâcu’l-Kârî, Cafer b. Ahmed b. el-Hasan. Muṣâriʿu’l- ʿuşşâk. Beyrut: Dâru Sadr, tsz.
• Şenterînî, Ebû’l-Hasan Ali b. Bessâm. eẓ-Ẓahîretu fî meḥâsini ehli’l-Cezîre. thk. İhsân Abbas, Libya: Daru’l-Arabiyye li’l-Kitâb, 1981.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed Abdullah. Fetḥu’l-ḳādîr, Beyrut: Dâru İbni Kesîr, 1414.
• Şîzerî, Abdurrahman b. Nasr b. Abdullah. el-Menhecu’l-meslûk fî siyâseti’l-muluk. Zerkâ: Mektebetu’l-Menâr, tsz.
• Tabarî, Ebu’l-Kasım Hibetullah b. Mansûr el-Lâlkâî. Şerḥu usûli iʿtiḳādi Ehli’s-Sunne. thk. Ahmed b. Hamdân el-Gâmidî, Suud: Dâru Tayyibe, 2003.
• Tabâtabâ el-Alevî, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. Iʿyâru’ş-Şiʿr. thk. Abduaziz b. Nasır el-Mâni, Kahire: y.y., tsz.
• Tenûhî, el-Muhassin b. Ali b. Muhammed Dâvud. el-Ferec baʿde’ş-şidde. thk. Abûd eş-Şâlcî. Beyrut: Daru’s-Sadr, 1978.
• Tevhîdî Ali b. Muhammed b. El-Abbas Ebû Hayyân. es-Ṣadâka ve’ṣ-ṣadîḳ. thk. İbrahim el-Keylânî, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1998.
• Tevhîdî, Ali b. Muhammed b. Abbas Ebû Hayyân. el-Baṣâir ve’ẕ-ẕaḫâir. thk. Vedâd el-Kâdî, Beyrut: Dâru’s-Sâdır, 1988.
• Umrî, Ahmed b. Yahya b. Fadlullah. Mesâliku’l-ebṣâr fî memâliki’l-emṣâr. Ebu Dabi: Mecmau’s-Sekâfî, ts.
• Vatvât, Ebû İshak Burhanuddin Muhammed b. İbrahim. Ġureru’l- ḫaṣâiṣ ve ʿireru’n-naḳāiṣ. thk. İbrahim Şemsuddin, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2008.
• Yûneynî, Kutbuddin Ebu’l-Feth Musa b. Muhammed. Mirâtu’z-zamân. thk. Sekâfetu’l-Hukûmetu’l-Hindiyye, Kahire, y.y., 1992.
• Zamahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmûd b. Amr b. Ahmed. el-Musteḳṣâ fî emsâli’l-ʿArab. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1987.
• Zehebî, Şemsuddin Ebû Usmân b. Kaymâz. Seyru aʿlâmi’n-nubelâ. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• Zencânî, Muhammed b. Ahmed b. Mahmûd b. Bahtiyar. Taḫrîcu’l-Fûruʿ ʿalâ’l-usûl. thk. Muhammed Edîb Salih, Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1398.