Klasik Dönem Hanefî Usûlünde Ehl-i Sünnetleşmenin Bir Örneği Olarak Hüsün-Kubuh Meselesi

Yıl 2019, Sayı: 47, 499 - 530, 16.12.2019

Şule Güldü

https://doi.org/10.17120/omuifd.631669

Cited By: 1

Öz

Hüsün-kubuh konusu, temelde bu sıfatların fiillerde zâtî olarak mı şeriatın bildirmesi ile mi bulunduğu Mutezile ile Ehl-i sünnetin Eş’arî ve Mâturîdî ekolleri arasında tartışılmıştır. Mutezile dinin temellendirilmesi için adâlet, doğru, zulüm, yalan gibi fiillerin zâtî olarak iyi veya kötü olması gerektiğini, dolayısıyla bu değerlerin aklen bilindiğini söylemiştir. Eş’arî ekolü ise fiillerin bu değerleri şeriatın emir ve nehyiyle kazandığını bu sebeple aklî olmadığını söylemiştir. Mâturidî ekolü ise fiillerin bu sıfatları taşıdığı, aklın da bunları bilebileceği görüşleriyle Mutezile’ye, hüküm verenin Allah olduğu görüşleri ile de Eş’arîler’e yakın beyanda bulunmuşlardır. Hanefî fıkıh usûlünün klasik döneminin bu konudaki tavrı ise farklılık göstermiştir. Irak ekolüne mensup fakihler Mutezilî görüşü benimserken, Mâverâünnehir ekolü ise Debûsî ile birlikte Mutezilî düşünceden ayrılıp, Ehl-i sünnetleşmeye başlamıştır. Bu çalışmada Debûsî’nin bu konudaki tavrının ne olduğu ve Hanefî fukahasının söz konusu yol ayrımında Mâturîdî kimliği kazanmasının esas olarak Serahsî ve Pezdevî ile olduğu gösterilecektir. Ayrıca Serahsî ve Pezdevî’nin, Debûsî’nin konu anlatma sisteminden nasıl etkilendikleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hüsün-kubuh, Ehli Sünnet, Mûtezile, Hanefî Mâverâünnehir Ekolü, Irak Ekolü

The Issue ‘Husn-Qubh’ as an Example of Sunnification in the Classical Period of Hanafi Jurisprudance

Öz

The issue ‘husn-qubh’ was discussed by Mu‘tazili, Ashari and Maturidi schools of ahl al-Sunnah in the context of determining, whether values existed in actions on their own or via revelation. Mu‘tazili said that actions such as justice, truth, oppression and lie must be regarded as good or bad on their own to found the religion, inasmuchas values are known by the human mind. Ashari school said that these values made sense with order and prohobition of the shari’a and for this reason, these values couldn’t be known by the human  mind. As for Maturidi school, it bears a strong resemblance in some respects which Mu‘tazili and Ashari schools put forward since it forwards its opinion which values existed in actions on their own, can be known by the human mind and God is the only adjudicator. The classical period of Hanafi jurisprudance has come up with a different approach about this issue. Whereas the Iraqi school of Hanafism was adopting Mu‘tazili thought, The Transoxanian School of Hanafism with Dabusi were standing on the same line with ahl al-sunnah. This study will show what Dabusi thought about the issue and the main reason Hanafi scholars of Islamic law developed a Maturidi identity had been because of  Sarakhsi and Pazdawi. It will also be handled how the method of Dabusi had an impact on Sarakhsi and Pazdawi.

Anahtar Kelimeler

Husn-Qubh, Ahl al-Sunnah, Mu‘tazili School, Maturidi School, The Iraqi school of Hanafism, The Transoxanian School of Hanafism

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, Alaüddin Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr an Usûli Fahrulislam el-Pezdevî. Thk. Muhammed el-Mu’tasım-Billah el-Bağdâdî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’lArabiyye, 1994.
• Akgündüz, Ahmet “Debûsî”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 9: 66-67. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Âmidî, Ebu’l-Hasan Seyfeddin Ali b. Muhammed b. Sâlim. el-İhkâm fî Usûli’l-ahkâm. Tlk. Abdurrezzâk. 4 Cilt. y.y., 2003.
• Apaydın, Yunus “Kerhî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 25: 285-287. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Basri, Muhammed b. Ali. Ebü'l-Hüseyn. el-Mu’temed fî usuli’l-fıkh. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Başoğlu, Tuncay. “Saymerî’nin Usûlü ve Usûl Görüşü Hakkındaki Bazı Tespitler”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. 2 (Konya 2003): 273- 277.
• Bedir, Murteza. Fıkıh, Mezhep ve Sünnet. İstanbul, 2004.
• Boynukalın, Ertuğrul. “Makâsıdu’ş-şerîa”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 27: 423-427. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap İslam Kültürünün Akıl Yapısı. Çev. Burhan Köroğlu, Hasan Hacak, Ekrem Demirli. İstanbul: Kitabevi, 2001.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî. Usulü’l-fıkh. Nşr. Uceyl Casim Neşemi. 4 Cilt. İstanbul: Mektebetü'l-İrşad, 1994.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Takvimü’l-edille fî usuli’l-fıkh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Esen, Bilal. Hanefî Usul Eserlerinde İctihat Teorisi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2010.
• Eş'arî, Ebü'l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b. İsmail b. İshak. Makalatü'l-İslâmiyyin ve ihtilafü'l-musallin. Tsh. Hellmut. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1980.
• Habbâzî, Ebû Muhammed Ömer b. Muhammed. el-Muğnî fî usûli'l-fıkh. Thk. Muhammed Mazhar Beka. Mekke: Câmiatu Ümmi'l-Kurâ, 1983.
• İbn Manzur, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî, “Nehy”, Lisânu’l-Arab, 49: 4564-4566. Kahire: Dâru’l-Meârif, t.y.
• ————, “Emir”, Lisânu’l-arab, 1: 125-130. Kahire: Dâru’l-Meârif, t.y.
• İbnü’s-Saâtî, Muzafferuddin Ahmed b. Ali el-Bağdâdî, Nihâyetü’l-vüsûl ilâ ilmi’l-usûl, Thk. Sa’d b. Aziz b. Mehdi Sülemî, 2 Cilt, Mekke, 1996.
• Kâdı Abdülcebbâr, Ebü’l Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed. Şerhu’l-usûli’l-hamse: Mutezile’nin Beş İlkesi. Çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Nesefî, Ebü'l-Berekat Hafızüddin Abdullah b. Ahmed. Şerhu’l-Müntehab fî usûli’l-mezheb Ahsîkesî. Thk. Sâlim Öğüt. İstanbul, 2003.
• Nesefî, Ebü'l-Muin Meymun b. Muhammed. Keşfu’l-esrâr. 2 Cilt. Beyrut, t.y.
• Özen, Şükrü. Ebû Mansur el-Mâturîdî’nin Fıkıh Usûlünün Yeniden İnşası (Basılmamış Doçentlik Tezi). İstanbul, 2001.
• Pezdevî, Ebü’l-Hasen Ebü’l-Usr Fahrü’l-İslâm. Usûl (Abdülaziz el-Buhârî’nin Keşfu’l-esrâr adlı eserinin metni olarak). 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Nuruddin Ahmed b. Mahmûd b. Ebî Bekr. el-Bidâye fî usûli’d-dîn. Thk. Fethullah Huleyf. Kahire: Dâru’l-meârîf, 1969.
• Saymerî, Hüseyin b. Ali. Mesâilu’l-hilâf fî usûli’l-fıkh, (Abdelouahad Jahdani’nin Yayınlanmamış Doktora Tezinin Metni Olarak). Marsilya, 1991.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alaeddin Muhammed b. Ahmed b. Ebû Ahmed. Mizanü’l-usûl fî netaici’l-ukul fî usûli’l-fıkh. Thk. Abdülmelik Abdurrahman es-Sa’di. 2 Cilt. Bağdad: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuunü’d-Diniyye, 1987.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. Usûlü’s-Serahsî. Thk. Ebü'l-Vefâ el-Efganî, 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, t.y.
• Yetkin, Hacer. “Usûl Anlayışı Çerçevesinde Debûsî’nin Kelâmî Eğilimi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 52 (İstanbul 2017): 27-59.
• Zebîdî, Ebü'l-Feyz Murtaza Muhammed b. Muhammed. “Emir”. Tâcu’l-arûs min cevâhiri'l-Kâmûs. Thk. Ali Hilâlî. 10: 68-78. Kuveyt 1972.
• ————, “Nehy”. Tâcu’l-arûs min cevâhiri'l-Kâmûs. Thk. Dâhî Abdülbâkî. 40: 148-159. Kuveyt, 2001.