The Concept ‘Genus’ in the Context of al-Fârâbî’s 
Philosophy

Yıl 2020, Sayı: 49, 367 - 398, 15.12.2020

Ömer Yıldız

https://doi.org/10.17120/omuifd.798025

Cited By: 1

Öz

In this study, the concept 'universal genus' belong to al-Fârâbî known as “second teacher” in Islamic world has been tried to reveal. What univer-sal genus means depend on works of the philosopher has been empha-sized. al-Fârâbî, in his tractates broached sections and levels by exam-ining universal genus in a comprehensive manner. Among concepts known as five predicables; genus, species, difference, property and ac-cident as we can define, the first and the most important one is the concept 'genus universal' because it is an essential (zatî) concept fre-quently used in the concept logic and definition theory. Therefore, it is necessary to perceive the concept ‘genus’ to understand these issues. Additionally, to research genus also means researching ontology. There-fore, we will handle ontology indirectly due to the fact that genuses are related to the essence of objects.

Anahtar Kelimeler

Species, Genus, Five Universal, Aristotle, al-Fârâbî

Fârâbî’nin Felsefesi Bağlamında Cins Kavramı

Öz

Bu çalışmada İslam âleminde “Muallim-i Sânî” (ikinci öğretmen) ola-rak tanınan Fârâbî’nin cins kavramı anlayışı ortaya konulmaya çalışıl-mıştır. Daha çok filozofun mantık eserlerine bağlı kalarak cins kavra-mının mantıksal anlamı üzerinde durulmuştur. Fârâbî, risalelerinde cins kavramını ayrıntılı bir şekilde inceleyerek kısımlarından ve derecelerin-den bahsetmiştir. Beş tümel olarak bilinen cins, tür, ayrım, hassa ve ilinti kavramlarından ilki ve en önemlisi diye ifade edebileceğimiz kav-ram cins kavramıdır. Zira o, kavramlar mantığında ve tanım teorisinde sıklıkla kullanılan zâtî (özsel) bir kavramdır. Dolayısıyla kavramların ve tanımların bu konuların iyi bir şekilde anlaşılabilmesi için cins kavra-mının özümsenmesi gerekmektedir. Ayrıca cins çalışması yapmak aynı zamanda ontoloji çalışması yapmaktır. Dolayısıyla dolaylı yönden de ol-sa ontoloji çalışması da yapmış olacağız. Bunun nedeni de cinslerin nesnelerin özüyle ilgili olmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Aristoteles, Fârâbî, Cins, Beş Tümel, Tür

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Halûk. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• Ali İbn Muhammed es-Seyyid eş-Şerif Cürcani. Kitabü’t-Ta’rifat. Beyrut: Da-ru’l-Marife, 2013.
• Aristoteles. Metafizik. çev. Y. Gurur Sev. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 4.bs., 2018.
• Aristoteles. Topikler. çev. Hamdi Ragıp Atademir. İstanbul: Milli Eğitim Ba-sımevi, 3.bs., 1989.
• Aristoteles. Kategoryalar, çev. Hamdi Ragıp Atademir, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1989.
• Bingöl, Abdulkuddüs. “Îsâgûcî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 22/488-489, İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Bolay, Süleyman Hayri. Aristo Metafiziği ile Gazzâli Metafiziğinin Karşılaştı-rılması. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2.bs., 1993.
• Durusoy, Ali. “İbn Sînâ’nın "el-Mu‘cezü’s-Sağîr fi’l-Mantık’ Adlı Risâlesi". Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy 13-15., (1995), 143-166.
• Doğramacı, Halil İbrahim. Felsefi Düşünme Eyleminde Metafor Sorunu. Sam-sun: Üniversite Yayınları, 1.bs., 2017.
• Ebherî. Îsâgûcî. Çev. Ferruh Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 1.bs., 2017.
• Ebherî.Mantık İsagoci Tercümesi. çev. Talha Alp. İstanbul: Yasin Yayınevi, 1.bs., 2007.
• Ebû Hâmid el-Gazzâlî. Mi‘yaru’l-İlm. çev. Hasan Hacak ve Ali Durusoy. İstan-bul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1.bs., 2013.
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 10.bs., 2013.
• Emiroğlu, İbrahim. Altunya, Hülya. Örnekleriyle Mantık Sözlüğü, İstanbul: Litera Yayıncılık, 1.bs., 2018.
• Fârâbî. et-Tavtıa. çev. Mübahat Türker-Küyel. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1990.
• Fârâbî. et-Tavtıa. çev. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 1.bs.,2018.
• Fârâbî. Îsâgûcî. çev. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 1.bs., 2018.
• Fârâbî. Îsâgûcî”, el-Manṭıḳ ʿinde’l-Fârâbî, 1. thk. Refîk el-Acem, Beyrut: Dârül-Meşrik, 1985.
• Fârâbî. Kitâbu’l-Hurûf. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
• Fârâbî. Kitâbü’l-Elfâzi’l-Müsta’mele fi’l-Mantık. çev. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 1.bs., 2016.
• İbn Haldun. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. 2. İstanbul: Dergah Yayınları, 6.bs., 2009.
• İbn Hazm. et-Takrîb li-Haddî’l-Mantık. çev. İbrahim Çapak ve Yusuf Arıkaner. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1.bs., 2018.
• İbn Sînâ. Dânişnâme-i Alâî. Editör Gürbüz Deniz. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1.bs., 2013.
• İbn Sînâ. el-İşârât ve’t-Tenbîhât. ed. Muhittin Macit. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2.bs., 2013.
• İbn Sînâ. el-Muhtasarü’l-Evsat fi’l-Mantık. çev. Seyyid Mahmud Yusuf Sanî. Tahran: Müesse-i Pejûheşi, 1396.
• İbn Sînâ. en-Necât. çev. Kübra Şenel. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 1.bs., 2013.
• İbn Sînâ. Kitâbu’ş-Şifâ. ed. Muhittin Macit. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2.bs., 2013.
• İbn Sînâ. Kitâbu’ş-Şifâ İlâhiyat Metafizik I. çev. Ekrem Demirli ve Ömer Tür-ker.1-2. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1.bs., 2014.
• Kâtibî. Şemsiyye Risâlesi. çev. Ferruh Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 1.bs., 2017.
• Keklik, Nihat. İslam Mantık Tarihi ve Fârâbî Mantığı. 2. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1.bs., 1970.
• Konevî, Sadreddin, Miftâhu’l-Gayb. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1.bs., 2014.
• Kömürcü, Kamil, “Fârâbî’de Beş Tümel Kavram”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi, 9. Özel Sayı, (2019), 261-273
• Luis Maluf. el-Müncid. Tahran: Nashreislam Yayınevi, M.1968.
• Muhammed b. Ya’kub Fîrûzâbâdî. el-Kâmûsü’l-Muhît. Beyrut: Müesses-tir’risale, 2005.
• Öner, Necati. Klasik Mantık. İstanbul: Divan Kitap, 2011.
• Özel, Aytekin. İhvanü’s-Safa’nın Mantık Anlayışı. Bursa: Emin Yayınları, 1.bs., 2016.
• Özel, Aytekin. Tasavvurlar Mantığı ve Kavramlar Mantığı Geleneksel Mantı-ğa Giriş -I-. Bursa: Bursa Akademi, 1.bs., 2019.
• Paşa, Ahmet Cevdet. Mi’yâr-ı Sedâd. Matbaa-i Âmire, 1293.
• Phillips, Janet, Oxford Wordpower Dictionary, China: Oxford University Press, 2012.
• Porphyrios. Isagoge. çev. Betül Çotuksöken. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1986.
• Refîk el-Acem, Şerh ala îsâgûcî, "el-Manṭıḳ ʿinde’l-Fârâbî” Beyrut: Dârül-Meşrik, 1986.
• Takcı, Harun. “İbn Sînâ’nın el-Muhtasaru’l-evsat fi’-Mantık Adlı Risalesi Üze-rine Bir İnceleme”. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ens-titüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Üçtaş, Zübeyir. Seyyid Şerîf Cürcânî’de Bilgi Teorisi, Ankara: İlahiyat Yayınla-rı, 2020.
• Yaran, Cafer Sadık. İnformel Mantık. İstanbul: Rağbet Yayınları, 3.bs., 2018.