Tasavvufta Zıt Kavramların Anlamsal Zemini

Yıl 2021, Sayı: 50, 277 - 319, 24.06.2021

Mehmet Uyar

https://doi.org/10.17120/omuifd.844751

Cited By: 3

Öz

Sufi düşünce, tarihi süreçte kendine has bir terminoloji oluşturmuş ve teorik yapısını bu kavramlar üzerine inşa etmiştir. Ve bu süreçte ortaya çıkan bazı kavramlar birbirlerine zıt anlamlar içermektedirler. Bu zıtlıkların sufi düşüncede ne ifade ettiği, nasıl oluştuğu ise bir problem alanı olarak araştırmaya muhtaç görünmektedir. Bu makalede, tasavvuf terminolojisi içinde yer alan zıt kavramların anlamsal zemini ele alınacaktır. Bu bağlamda makale iki ana başlıktan oluşmaktadır. İlk olarak zıt kavramların bir listesi verilecek ve coğrafi dağılımları belirlenecektir. Buradaki maksat, tasavvuf terminolojisi içindeki zıt kavramları bir arada görerek sağlıklı bir değerlendirme imkânı elde etmektir. İkinci bölümde ise zıtlıkların anlamsal zeminine dair bir değerlendirme yapılmıştır. Sufi terminolojide yer alan zıt kavramların arka planı, anlamsal zeminin tespiti noktasında, farklı bir takım unsurların göz önüne alınmasını zorunlu kılmaktadır. Sufilerin coğrafi dağılımları, meşrep farklılıkları, ruhi eğilimleri gibi durumlar, kullandıkları kavramlara da yansımıştır. Önceleri sufiler tarafından daha çok sözel olarak ifade edilen bu zıt kavramlar, daha sonra tasavvufun klasik eserlerinde teorik yapının bir parçası haline gelmişlerdir. Ve bu teorik yapı bize, doğrudan zıtlıkla başlayan sürecin bir uyuma doğru evrildiğini göstermektedir. Tabii ki bu sürecin kendi içinde değişkenlikleri ve aşamaları bulunmaktadır. Sufi düşünce geliştikçe kavramların anlamları da gelişmiş, zıtlıklar yeni bakış açılarıyla adeta yeniden yorumlanmıştır. İşte bu kavramsal gelişim sürecinin analiz ve değerlendirmesi, makalemizin amacını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Zıt Kavramlar, Meşrep Farkı, Sekr, Sahv

Semantıc Background of Opposıte Concepts in Tasawwuf

Öz

Sufism thought created a special terminology in the historical process and estabilished its theoretical structure on these concepts. Some concepts which formed in this process have opposite meanings with each other. Questions such as what do these contrasts mean in sufi thought and how they had been formed, seem to be a problem area that needs to be studied. In this paper, the semantic backgrounds of the opposite concepts in terminology of tasawwuf was examined. In this context, the article consists of two main parts. Firstly, a list of contrasting concepts is given. Our aim here is to reveal the opposite concepts in sufism’s terminology as a whole and to have a scientific analysis opportunity. In the second part, it is made an analysis about the semantic backgrounds of the opposite concepts. The background of the opposite concepts in sufism terminology points out the necessity to take into consideration a number of different factors in analyzing the semantic backgrounds. Conditions such as the geographical distribution, temperament differences and spiritual tendencies of the sufis had been also reflected in their terminology. The opposite concepts, which had been verbally expressed by sufis before usually, later became an element of the theoretical structure in the classical works of tasawwuf. This theoretical structure indicates us that the process that began as a directly opposition and transformed into a harmony in course of time. Naturally, this process has its own changeabilities and stages. The phases of this process that have expressed constitute the semantic backgrounds of the opposite concepts. In this paper, this semantic background will be studied with the descriptive method. The term meaning of each concept will not be studied in depth; instead, it will be tried to determine the environment and situations in which the concepts are formed and gain meaning. And this article aims to analyze and evaluate this conceptual development process.

Anahtar Kelimeler

Tasawwuf, Opposite Concepts, Temperament Difference, Saqr (Spiritual Drunkenness), Sahw (Sobriety).

Kaynakça

• Abdürrezzak Kâşânî. Tasavvuf Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• ALTUNKAYA, Mustafa. “Horasân Tasavvuf Ekolü ve Özellikleri”. Turkish Studies = Türkoloji Araştırmaları 11/2 (2016), 127-148.
• BAŞER, Hacı Bayram. “Serrâc’ın Tasavvufa Yaklaşımı: Bir İslam İlmi Olarak Tasavvuf ya da Fıkh-ı Bâtın”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/22 (2010), 101-119.
• CÂMÎ, Abdurrahman. Nefahatü’l-üns min hadarāti’l-kuds. Kahire, 1989.
• DEMİRLİ, Ekrem. “Normatif Geleneğe Karşı Sembolik Anlatım: İbnü’l-’Arabî’de Harf Sembolizmi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2008), 223-236.
• DEMİRLİ, Ekrem. “‘Zahirî’ İlimlerin Otoritesi Karşısında Tasavvuf’un Meşruiyet Arayışı”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2007), 219-244.
• ERGİNLİ, Zafer. “Temel Tasavvuf Klasiklerinde Hâl Kavramına Toplu Bir Bakış”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8/4 (2008), 153-198.
• HEREVÎ, Hâce Abdullah el-Ensârî el-. Menâzilü’s-Sâirîn. çev. Abdurrezzak Tek. Bursa: Emin Yayınları, 2008.
• HÜCVİRÎ, Ali b. Osman Cüllâbî el. Keşfu’l-Mahcûb Hakikat Bilgisi. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 3. Basım, 2010.
• HÜCVÎRÎ, Ali b. Osman el-. Keşfü’l-Mahcūb. thk. Mahmud Âbidî. Tahran: Sürûş, 2006.
• İBN MANZUR, Muhammed b. Mükerrem el-Afrikî el-Mısrî. Lisānü’l-arab. 20 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İSFAHÂNÎ, Ebû Nuaym. Hilyetü’l-evliyā. Kahire: Dârü’l-fikr, 1988.
• KARTAL, Abdullah. “Kuşeyrî’de Bir Bilgi Sistemi Olarak Tasavvuf”. Bursa’da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü (Sempozyum). haz. H. Basri Öcalan. 3/89-100, 2004.
• KARTAL, Abdullah. “‘Metafizik Dönemden Geriye Bakmak’ İbnü’l - Arabî’nin İlk Sufilerin Bazı Görüşleri Hakkındaki Eleştirileri”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 9/23 (2009), 357-372.
• KARTAL, Abdullah. “Tasavvufî Tercübe Aktarılabilir mi?” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2007), 97-120.
• KELÂBÂZÎ, Ebû Bekir Muhammed el-. Kitābu’t-ta'arruf limezhebi ehl-i’t-tasavvuf. nşr. A. J. Arbery. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1994.
• KNSYH, Alexander. Tasavvuf Tarihi. çev. Nurullah Koltaş. İstanbul: Ketebe Kitap, 2020.
• KONUR, Himmet. “Horasan’ın İslam ve Tasavvuf Tarihine Katkısı (H. I-V. asırlar)”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2005), 3-27.
• KONUR, Himmet. “Tasavvuf Terminolojisinin Teşekkül Süreci”. İslâmî Araştırmalar 19/2 (2006), 313-317.
• KUŞEYRÎ, Ebu’l-Kâsım Abdulkerîm el-. er-Risāletü’l-Kuşeyriyye. Kahire: Dâru Cevâmii’l-Kilem, ts.
• MEİER, Fritz. “Horasan ve Klâsik Tasavvufun Sonu”. çev. Ramazan Muslu. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 5/13 (2004), 443-468.
• MUHÂSİBÎ, Hâris b. Esed el-. Ādābu’n-nüfūs. thk. Ahmed Atâ. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1987.
• SCHİMMEL, Annemarie. İslamın Mistik Boyutları. çev. Ergun Kocabıyık. İstanbul: Alfa Yayıncılık, 2018.
• SERRÂC, Ebû Nasr es-. el-Lüma'. thk. Abdulhalîm Mahmûd - Tâhâ Abdulbâkî Sürûr. Mısır: Dârü’l-Mektebeti’l-Hadîs, 1960.
• SÜLEMÎ, Ebû Abdurrahmen es-. Tabakātü’s-sūfiyye. thk. Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• TRİMİNGHAM, J. Spencer. The Sufi Orders in Islam. Oxford: Oxford University Press, ts.