Turkish Music Maqam Scales that have Common Features with Seven Destgah Main Scales Used in Iranian Music

Yıl 2022, Sayı: 52, 323 - 350, 30.06.2022

Ehsan Raeısı Ferit Bulut

https://doi.org/10.17120/omuifd.1077548

Öz

In this research, the main scales of seven destgah (هفت دستگاه) used in Iranian music were compiled by examining the works of different authors. Turkish music maqam scales having common features with these series were compared considering the name of the series, the places of the series (tonic), and the interval features of the sounds in the series. In the comparison, destgah main scales and maqam series were limited to eight sounds and notated. In this research and comparison, the main scales of seven destgah were discussed, however, the scales of guşe (گوشه) and avaz (آواز) weren’t taken into the scope of the research. The conception of destgah in modern-day Iranian music and the concepts of destgah (دستگاه) and redif (ردیف), the accidentals such as koron (کرن) and sori (سری) used in this music were elucidated in order to shed light on the theoretical background of the research. Besides, the intervals and accidentals in Turkish music were clarified considering Arel-Ezgi-Uzdilek system in order to simplify the comparison of the scales. The research concludes that destgah-e şur main scale connotes uşşak maqam scale, destgah-e mahur main scale connotes çargâh maqam scale, destgah-e homayun main scale connotes humayun maqam scale, destgah-e segâh main scale connotes segâh maqam scale, destgah-e çahargah main scale connotes zirgüleli hicaz maqam scale, destgah-e nava main scale connotes uşşak maqam scale, and destgah-e rast pancgah main scale connotes acemaşiran maqam series.

Anahtar Kelimeler

Iranian Music, Turkish Music, Destgah, Maqam, Maqam Scale.

İran Musikisinde Kullanılan Yedi Destgâha Ait Ana Dizilerle Ortak Özellikler Taşıyan Türk Musikisi Makam Dizileri

Öz

Bu araştırmada, İran musikisinde kullanılan yedi destgâha (هفت دستگاه) ait ana diziler, farklı müelliflerin eserleri incelenerek derlenmiştir. Bu dizilerle ortak özellikler taşıyan günümüz Türk musikisi makam dizileri, dizilerin adı, dizilerin yeri (karar sesi) ve dizideki seslerin aralık (kuruluş) özellikleri dikkate alınarak karşılaştırılmıştır. Karşılaştırmada destgâhlara ait ana diziler ve makam dizileri sekiz ses ile sınırlandırılarak notaya alınmıştır. Bu inceleme ve karşılaştırmada yedi destgâha ait ana diziler ele alınmış, guşelere (گوشه) ve avazlara (آواز) ait diziler ise araştırma kapsamına alınmamıştır. Çalışmanın kuramsal zeminine ışık tutması amacıyla günümüz İran musikisindeki destgâh anlayışı ve bu musikide kullanılan destgâh (دستگاه) ve redif (ردیف) kavramları, koron (کرن) ve sori (سری) gibi değiştirici işaretler açıklanmıştır. Ayrıca dizilerin karşılaştırılmasını kolaylaştırmak amacıyla Arel-Ezgi-Uzdilek sistemi dikkate alınarak Türk musikisindeki aralıklar ve değitirici işaretler de açıklanmıştır. Araştırmada destgâh-e şur ana dizisinin uşşak makamı dizisini, destgâh-e mahur ana dizisinin çargâh makamı dizisini, destgâh-e homayun ana dizisinin hümâyun makamı dizisini, destgâh-e segâh ana dizisinin segâh makamı dizisini, destgâh-e çahargah ana dizisinin zirgüleli hicaz makamı dizisini, dastgâh-e nava ana dizisinin uşşak makamı dizisini ve destgâh-e rast pancgah ana dizisinin acemaşiran makamı dizisini çağrıştırdığı sonuçlarına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İran Musikisi, Türk Musikisi, Destgâh, Makam, Makam Dizisi.

Kaynakça

• Arel, Hüseyin Sadeddin. Türk Musıkisi Nazariyatı Dersleri, haz. Onur Akdoğu, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 1991.
• Atık, Hikmet. Türk İslam Edebiyatı. Ankara: Bilay Yayınları, 2018.
• Barkeshli, Mehdi. Radife Haft Dastgahe Musighiye İrani gerd avarande Mousa Ma’roufi, Tahran: Müessese-i Ferhengi Hüneri-i Mahur, 2010.
• Borumand, Nur Ali. Radife Mirza Abdollah Baraye Tar va Setar, Ava Nevisi va Barrasiye Tahlili Jean During, Tahran: Müessese-i Ferhengi Hüneri-i Mahur, 2018.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet. Türk Musikisi Antolojisi, İstanbul: Vadi Yayınları, 2017.
• Can, M. Cihat. Çeşitli Kültürlerin Müziklerinde Ses Sistemleri, Ankara: 1995.
• Can, M. Cihat. XV. Yüzyıl Türk Musikisi Nazariyatı (Ses Sistemi), İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2001.
• Can, Yılmaz - Recep Gün. Ana Hatlarıyla Türk İslam Sanatları ve Estetiği, İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2019.
• Fakhreddini, Farhad. Tajziye va Tahlil va Sharhe Radif Musighiye İran, Tahran: İntişarat-ı Muin, 2020.
• Khaleghi, Ruhollah. Nazari Be Musighiye İrani, Tahran: İntişarat-ı Rehrüvan-ı Püyiş, 2010.
• Levendoğlu, Nazife Oya. XIII. Yüzyıldan Günümüze Kadar Varlığını Sürdüren Makamlar ve Değişim Çizgileri, Ankara: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
• Nakhjavani, Sanaz. Comparison of İranian and Turkish Music Makams, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Özkan, İsmail Hakkı. Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri Kudüm Velveleleri, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2015.
• Rezaeı, Anna. Eski ve Yeni İran Makam Müziğinin Karşılaştırmalı İncelemesi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Safvat, Dariush – Neli Karen. Musighie Mellie İran. Çev. Susan Salimzade Tahran: Neşr-i Aras, 2019.
• Tıraşcı, Mehmet. Türk Mûsikîsi Nazariyatı Tarihi, İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2019.
• Vaziri, Alinaghi. Teorie Musighi. Tahran: İntişarat-ı Safi Alişah, 2019.