İbnü’l-Cevzî’nin (Ö. 597/1201) Yâkûte Adlı Eserinin Belâgat Açısından İncelenmesi

Yıl 2022, Sayı: 53, 783 - 798, 30.12.2022

Adnan Arslan

https://doi.org/10.17120/omuifd.1167729

Öz

İslami ilimlerin hemen her alanında kaynaklık edecek nitelikte irili ufaklı yaklaşık iki yüz civarında eser bırakan İbnü’l-Cevzî, sadece bir ilim adamı değil aynı zamanda yaşadığı dönemde etkin bir vaiz olmuştur. Bağdat’ın önemli camilerinde vaazlar veren İbnü’l-Cevzî, nasihat ve irşat içerikli eserler kaleme alarak vaazlarına asırlar üstü bir hüviyet kazandırmıştır. Sayısı otuzu bulan bu vaaz metinlerinden birisi Yâkûte adlı eseridir. İbnü’l-Cevzî bu eserde alışılmış vaaz metinlerinden farklı olarak edebiyatçılığını ön plana çıkarmıştır. Belâgat ilminin üç sacayağı olan meânî, beyân ve bedî´ disiplinlerinin ilke ve esaslarını, bir edebiyat eseri kaleme alıyormuş gibi yoğun bir şekilde kullanmıştır. İbnü’l-Cevzî’nin vaaz içerikli metinlerinin asırlardır Müslümanlar arasında sıklıkla okunmasının nedeni bu olmalıdır. Bu çalışmada mezkûr söz sanatları açısından eser, incelemeye tabi tutulmuştur. Bu çalışma ile edebî sanatların bir vaaz metnine nasıl katkıda bulunabileceği Yâkûte üzerinden ele alınmıştır. Bu makalenin amacı, başta Diyanet İşleri Başkanlığı olmak üzere toplumun irşat ve ıslahı için çalışan tüm sivil ve resmî teşekkül mensuplarına, vaaz konusunda İbnü’l Cevzî’yi örnek göstermektir.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve belagati, İbnü'l-Cevzî,, Yâkûte, vaaz, edebî sanatlar.

An Examination of Ibn al-Jawzī (D. 597/1201) Work Named al-Yâkûte in Terms of Rhetoric

Öz

Ibn al-Jawzī, who left nearly two hundred small and large works of art that would serve as a source in almost every field of Islamic sciences, played an active role both as a preacher and scholar in his time. Giving sermons in the grand mosques of Baghdad, Ibn al-Jawzī gave a centuries-old identity to his sermons by writing works including advice and guidance. One of these sermon texts, numbering thirty, is his work named al-Yâkûte. In this work, Ibn al-Jawzī brought his literary work to the fore, unlike the usual sermon texts. He used the sub-headings of the three pillars of the science of rhetoric, namely 'meânî, 'beyân' and 'bedî', as if he were writing a literary work. This must be the reason why Ibn al-Jawzi's sermon texts have been frequently read among Muslims for centuries. In this study, the work was discussed in terms of the aforementioned figures of speech. In this article, how the literary arts can contribute to a sermon text is handled via Yâkûte. The aim of this article is to present Ibn al-Jawzī as an example in preaching to all members of civil and official organizations working for the guidance and improvement of society, especially the presidency of religious affairs.

Anahtar Kelimeler

Arabic language and eloquence, Ibn al-Jawzī, al-Yâkûte, sermon, literary arts.

Kaynakça

• ´Atîk, Abdülaziz. İlmu’l-bedî´. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, ts.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Musned, nşr. Şuayb el-Arnavûd. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1421/2001).
• Aristoteles. Poetika. çev: İsmail Tunalı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1987.
• Aydın, Mustafa. Arap Dili Belagatında Bedî´ İlmi ve Sanatları. İstanbul: İşaret Yayınları, 2018.
• Bedevî, Ferîd Muhammed. Belâgatu’t-tıbâk ve’l-mukâbele fi’l-Hadîsi’n-Nebevî. Mısır: Ezher Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Mustafa Dîb el-Biğâ. Şam: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Bulut, Feyza. “Metinlerarasılık Kavramının Kuramsal Çerçevesi”. Edebi Eleştiri Dergisi 2/1 (2018).
• Cesur, Süleyman. Arap Dili Ve Belagatinde Tıbak Sanatı. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Cirit, Hasan. “Vaaz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/407-409. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Çağıl, Necdet. “Tıbâk” [Tezat] Sanatı Bağlamında Kur’an’da Optimizm”, ilted: İlahiyat Tetkikleri Dergisi. 48 (Aralık 2017), 19-53.
• Dalğa, Musab. Ebü'l-Ferec Abdurrahman B. Ali İbnü'l-Cevzi (ö.597/1201) ve "Menâkıbu Emiri'l-Mü'minin Ömer B. Hattâb" Adlı Eseri. Urfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Durmuş, İsmail - Pala, İskender. “İstiare”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 23/315-318. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Durmuş, İsmail. “Mukabele”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/101-102) Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Durmuş, İsmail. “Tezat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 41/58-60. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Beyan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/22-23. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. Bedî´. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5/320-322. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• İbn Cübeyr, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Ahmed. Rihletu İbn Cubeyr. Beyrut: Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl, ts.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr. Vefeyâtü’l-aʿyân. thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1994.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Ali Şeyrî. 14 Cilt. B.y.: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1988.
• İbn Kunfüz, Ebü’l-Abbâs Ahmed. el-Vefeyât. thk. Âdil Nüveyhid. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1983.
• İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân. Zeylu Tabakâti’l-Hanêbile. thk. Abdurrahmân b. Selmân el-´Useymîn. 5 Cilt. Riyad: Mektebetu’l-´Ubeykân, 2005.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. el-Yâkûte. thk. Ahmed Abdüttevvâb. Kâhire: Dâru’l-Fadîle, 1994.
• İbnü’l-Mu‘tez, Ebü’l-Abbâs Abdullāh b. Muhammed. el-Bedî´. Beyrut: Muessesetu’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, 2012.
• Kârtacennî, İbn Hâzım. Minhâcu’l-buleğâ ve sirâcu’l-udebâ. thk. Muhammed el-Habîb b. el-Hûca. b.y.: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, ts.
• Krasovec, Joze. “The Definition of Antithesis in Literature and its Place in the Hebrew Bible”. Antithetic Structure in Biblical Hebrew Poetry. Leiden: Brill, 1984.
• Meydânî, Abdurrahman. el-Belâgatu’l-Arabiyye. 3 Cilt. Şam: Dâru’l-Kalem, 1996.
• Mübârek, Kemâluddîn Ebu’l-Berekât. Kalâidu’l-cemân. thk. Kâmil Selmân el-Cebûrî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2005.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 4 cilt. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Nüveyrî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. Kahire: Dâru’l-Kutub ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 1423.
• Ruzibaeva, Nigora. “Peculiarities Of The Antithesis In The Literary Text”, European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. 7/11 (2019), 149-152.
• Sa´îdî, Abdulmute´âl. Buğyetu’l-îzâh li-telhîsi’l-miftâh. 4 Cilt. B.y.: Mektebetu’l-Âdâb, 2005.
• Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnavûd. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 2000.
• Şimşek, İsmail. “Antikçağdan Alman İdealizmine; Estetik Bir Değer Olarak Güzellik”. Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41 (2014), 329-345.
• Yavuz, Yusuf Şevki - Avcı, Casim. “İbnü'l-Cevzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 20/543. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn, Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. 18 cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru A´lâmi’n-nubelâ. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Muhyî Hilâl es-Serhân. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1985.