Ebû İshâk el-İsferâyînî ve Keramet

Yıl 2023, Sayı: 55, 555 - 580, 31.12.2023

İbrahim Bayram

https://doi.org/10.17120/omuifd.1338882

Öz

Eşꜥariyye kelâmının İslâm düşünce tarihine hediye ettiği en önemli ilim adamlarından biri olan, mezhebi içerisinde el-Üstad lakabıyla anılan Ebû İshâk el-İsferâyînî, bu konumuna rağmen, bazı meselelerde diğer itikadî fırkaların görüşlerine yakın durmuş yahut bu şekildeki bir ithamın muhatabı olmuştur. Bunların içerisinde herhalde en meşhuru ise kerameti inkâr ettiğine yönelik iddialar olmuştur. Mensubu bulunduğu mezhebin kimi müellifleri tarafından da savunulan bu düşünceye karşı çıkanlar eksik olmamışsa da o, adeta Ehl-i sünnet içerisinde kerameti inkâr ile özdeşleştirilen bir şahsiyet haline dönüştürülmüştür. Konuyla ilgili görüş beyan ettiği çalışmalarının günümüze ulaşmamasından dolayı, ona bu anlayışı isnat eden yahut meseleyi daha farklı şekilde ortaya koyan eserlere müracaat zorunlu hale gelmiştir. Söz konusu eserlerin bir kısmının doğrudan onun teliflerinden kimi pasajlar aktarması, meseleyi nispeten açıklığa kavuşturmuştur. Ancak ilgili ifadeler farklı yorumlanmaya müsait oldukları için bütün tartışmaları bitirmek mümkün olmamıştır. Nitekim kimileri onun kerameti mutlak şekilde reddettiğini, kimileri sadece tahsis ettiğini savunmuştur. Belli ki bu fikir ayrılıkları her zaman devam edecektir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Ebû İshâk el-İsferâyînî, Eşꜥariyye, Keramet, Mûcize

Abū Isḥāq al-Isfarāyīnī and Karāmah

Öz

Abū Isḥāq al-Isfarāyīnī, one of the most important scholars gifted by the Ashʿariyya theology to the history of Islamic thought and nicknamed al-Ustad within his sect, despite this position, stood close to the views of other theological schools on some issues or was the addressee of such an accusation. Probably the most famous of these has been the allegations that he denied the karāmah. Although some of the authors of the sect to which he belonged also defended this idea, he was transformed into a person who was identified with the denial of the karāmah within the Ahl al-Sunnah. Since his works in which he expressed his opinion on the subject have not survived to the present day, it has become necessary to refer to works that attribute this understanding to him or that present the issue in a different way. The fact that some of these works directly quote passages from his writings has clarified the issue to some extent. However, it was not possible to conclude all the discussions as the relevant expressions are open to different interpretations. Indeed, some have argued that he rejected it in absolute terms, while others have argued that he only allocated it. Obviously, these differences of opinion will always persist.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Abū Isḥāq al-Isfarāyīnī, Ash, Karāmah, Miracle

Kaynakça

• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasan Nûreddîn. Minehu’r-ravzi’l-ezher. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1419/1998.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasan Nureddîn. Şerhu’l-Emâlî. İstanbul: Matbaa-i Âlem, 1319.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfeddîn. Ebkâru’l-efkâr fî usûli’d-dîn. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Askalânî, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî İbn Hacer. Fethü’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Abdülaziz b. Abdullah el-Bâz. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
• Ayğan, Fadıl. “Eşꜥarî Kelâmının Sistemleşmesine Katkıları Bakımından Ebû İshâk el-İsferâyînî”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/6 (2012), 7-28.
• Bâcûrî, İbrâhim b. Muhammed. Hâşiyetü’l-İmam el-Bâcûrî alâ Cevhereti’t-tevhîd. thk. Ali Cum’a Muhammed. Kahire: Dârü’s-Selam, 1422/2002.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. Kitâbü’l-Beyan. thk. Richard Yusuf Mekarisi Yesûî. Beyrut: el-Mektebetü’ş-Şarkıyye, 1958.
• Beyzâvî, Kâdî Nâsıruddîn. Misbâhu’l-ervâh. thk. Saîd Fûdih. Amman: Dârü’r-Râzî, 1428/2007.
• Beyzâvî, Kâdî Nâsıruddîn. Tavâli‛u’l-envâr min metâli‛i’l-enzâr. thk. Abbas Süleyman. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1411/1991.
• Bürzülî, Ebü’l-Kâsım b. Ahmed. Fetâva’l-Burzülî câmiu mesaili’l-ahkâm. thk. Muhammed Habib Hile. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf. thk. Abdurrahman Umeyre. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1417/1997.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik. Kitâbü’l-İrşâd ilâ kavâtıi’l-edille. thk. Muhammed Yusuf Mûsâ-Ali Abdülmün‛im Abdülhamid. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1369/1950.
• Devvânî, Ebû Abdullah Celaleddin Muhammed b. Esad. Şerhu’l-Akaidi’l-Adudiyye. 2 Cilt. Dersaâdet: Matbaa-i Osmaniye, 1316.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Muhammed. Şerḥu’r-Risâleti’l-Ḳuşeyriyye. tsh. Abdülvâris Muhammed Ali. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Hamevî, Ebü’l-Abbâs Ahmed. “Nefehâtü’l-kurb ve’l-ittisâl bi-isbâti’t-taṣarruf li-evliyâʾillâhi ve’l-kerâmeti baʿde’l-intikal” Cem’ü’l-makâl fi isbâti kerâmâti’l-evliyâ fi’l-hayât ve ba’de’l-intikâl, thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 307-344. Berili: Darü’l-Asari’l-İslâmiyye, 2006.
• Hamevî, Ebü’l-Vefa Ulvân. Nesemâtü’l-eshâr fî menâkıbi ve kerâmâti’l-evliyâi’l-ahyâr. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
• Hanefî, Abdülhalim b. Muhammed er-Rûmî. “Riyâzü’s-sâdât fî isbâti’l-kerâmât li’l-evliyâ hâle’l-hayât ve’l-memât”. Mecmûatü resâil fî isbât-i kerâmâti’l-evliyâ. thk. Muhammed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Kitâb-Nâşirûn, 2020.
• Hayâlî, Şemseddîn Ahmed. Şerhu’l-Allâmeti el-Hayâlî ale’n-Nuniyye. thk. Abdünnasîr Nâtûr el-Hindî. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1429/2008.
• Heytemî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed İbn Hacer. el-Fetâva’l-hadîsiyye. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts. İbn Âbidin, Muhammed Emin b. Ömer. “Sellü’l-hüsâm el-hindî li nusrati Mevlânâ Hâlid en-Nakşibendî”. Mecmûꜥatu resâili İbn Âbidîn. 2 Cilt. 2: 284-329. y.y.;, ts.
• İbn Bezîze. Abdülazîz b. İbrâhim et-Tûnisî. el-İs‛âd fi şerhi’l-İrşâd. thk. Abdürrezzâk Besrûr-İmâd es-Süheylî. Kuveyt: Dârü’z-Ziyâ, 1435/2014.
• İbn Emîr el-Hâcc, Ebü’l-Feth Muslihüddîn Mûsâ. el-Kâmil fî usûli’d-dîn fi ihtisâri’ş-Şâmil fi usûli’d-dîn, thk. Cemâl Abdünnâsır Abdülmün‛im. 2 Cilt. Kahire: Dârü’s-Selâm, 1431/2010.
• İbn Haldûn, Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddimetü İbn Haldûn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• İbn Humeyr, Ebü’l-Hasan Ali b. Ahmed es-Sıbtî. Mukaddimâtü’l-merâsid ilâ ilmi’l-akâid. thk. Cemâl Alel el-Buhti. Tatvan: Matbaatü’l-Halici’l-Arabi, 1425/2004.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takiyyüddîn Ahmed. Kitâbü’n-nübüvvât. haz. Abdülaziz b. Salih et-Tavyân. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü Edvâi’s-Selef, 1420/2000.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Abdullah Muhyiddîn. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. thk. Ahmed Şemsüddîn. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah. el-Kitâbü’l-mütevassıt fi’l-itikâd. thk. Abdullah et-Tevrâtî. Tanca: Dârü’l-Hadisi’l-Kettâniyye, 1436/2015.
• İbnü’l-Irakî, Veliyyüddîn Ahmed. el-Gaysü’l-hâmi’ şerhu Cem’i’l-cevâmi’. thk. Muhammed Tâmir Hicazî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2004.
• İbnü’s-Salâh, Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn eş-Şehrezûrî. Tabakâtü’l-fukahai’ş-Şâfiîyye. thk. Muhyiddin Ali Necib. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri'l-İslâmiyye, 1413/1992.
• Îcî, Adudüddîn. el-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1417/1997.
• İlîş, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. el-Fütühâtü’l-ilâhiyyeti’l-vehbiyye. haz. Muhammed Abdüsselâm İbrâhim. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2019.
• İsferâyînî, Ebû İshâk İbrâhim b. Muhammed. “Akîdetü’l-Üstâz Ebî İshâk”. Ebû İshâk el-İsferâyînî ve Akâid Risalesi. haz. Mehmet Gündoğdu. 8-22. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1990.
• İzmirli, İsmail Hakkı. “İmamü'l-Haremeyn Ebü'l-Meâlî b. el-Cüveynî”. Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi Mecmuası 2/9 (Ağustos 1928), 1-33.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Hevazin. er-Risâletü'l-Kuşeyriyye. thk. Abdülhalim Mahmud-Mahmud İbnü’ş-Şerif. Kahire: Dârü’l-Maarif, ts.
• Mahallî, Celaleddîn Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Bedrü’t-tâli’ fi halli Cem’i’l-cevâmi’. thk. Ebü’l-Fidâ Murtazâ Ali ed-Dağıstanî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1426/2005.
• Makdisî, Hasan b. Ebû Bekr. Gâyetü’l-merâm fi şerhi Bahri’l-kelâm. thk. Abdullah Muhammed Abdullah İsmâil-Muhammed Seyyid Ahmed Şehhate. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2011.
• Makrizî, Ebû Muhammed Ahmed b. Ali. İmtâü’l-esmâʿ. thk. Muhammed Abdülhamid en-Nemisi. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420/1999.
• Mâlikî, Halil b. İshak. Menâkıbü’l-Münûfî. haz. Halil Muhammed es-Said. Kahire: Dârü’l-Kelime, 1432/2012.
• Mukterah, Muzaffer b. Abdullah. Şerhü’l-İrşâd fî usûli’l-itikâd. thk. Nezîhe Meꜥârîc. 2 Cilt. Rabat: er-Râbıtatü’l-Muhammediyye li’l-Ulemâ; Merkezü’l-Ebü’l-Hasen el-Eş’arî, ts.
• Münâvî, Muhammed Abdürrauf. el-Kevkebü’d-dürriyye fî terâcimi’sâdeti’s-sûfiyye. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• Nebhânî, Yûsuf b. İsmâil. Câmiu kerâmâti’l-evliyâ. tsh. Abdülvâris Muhammed Ali. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2014.
• Nebhânî, Yûsuf b. İsmâil. Hüccetullâh ale’l-âlemîn. tsh. Abdülvâris Muhammed Ali. (Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2015), 605.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Şerhu’l-‛Umde fî akîdeti Ehli’s-sünne ve’l-cemâa῾. thk. Abdullah Muhammed Abdullah İsmail. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2011.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Bustânü’l-ârifîn. tsh. Âsım İbrâhim el-Keyyâlî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2017.
• Râzî, Muhammed b. Ömer Fahreddîn. el-Erbaîn fî usûli’d-dîn. thk. Ahmed Hicâz es-Sekkâ. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1986.
• Râzî, Muhammed b. Ömer Fahreddîn. Muhassalu efkâri’l-mütekaddimîn ve’l-müteehhırîn mine’l-ulemâ. haz. Taha Abdürrauf Sa’d. Kahire: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, ts.
• Râzî, Muhammed b. Ömer Fahreddîn. Nihâyetü’l-ukûl fî dirâyeti’l-usûl. thk. Saîd Abdüllatif Fûde. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’z-Zehâir, 1436/2015.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Fetâva’l-İmâm Muhammed Reşîd Rızâ. thk. Selâhaddin el-Müneccid-Yusuf Kazma Huri. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Cedid, 1390/1970.
• Sanꜥânî, Muhammed b. İsmail Emir. el-İnsâf fî hakîkati’l-evliyâ ve mâ lehüm mine’l-kerâmât ve’l-eltâf. thk. Abdürrezzâk b. Abdülmuhsin. Riyad: Dârü İbn Affân, 1418/1997.
• Seffârînî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Levâmiü’l-envâri’l-behiyye ve sevâtıü’l-esrâri’l-eseriyye. 2 Cilt. Dımaşk: Müessesetü’l-Hâfikîn, 1982.
• Semerkandî, Şemseddîn Muhammed b. Eşref. es-Sahâifü’l-ilâhiyye. thk. Ahmed Abdurrahmân es-Şerîf. Kuveyt: Mektebetü’l-Felah, 1985.
• Senûsî, Ebû Abdullah Muhammed b. Yûsuf. Şerhü’l-Akideti’l-kübrâ. thk. Seyyid Yûsuf Ahmed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427/2006.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Şerhü’l-Kevkebi’s-sâtı’. thk. Muhammed İbrâhim Hafnavî. 2 Cilt. Mansure: Mektebetü’l- İman, 1420/2000.
• Sübkî, Taceddîn Abdülvehhâb. Cemʽü’l-cevâmiʽ fî usûli’l-fıkh. haz. Abdülmünʽim Halil İbrâhim. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Baskı, 1424/2003.
• Sübkî, Taceddîn Abdülvehhâb. es-Seyfü’l-meşhûr fî akîdeti Ebî Mansûr. thk. Mustafa Saim Yeprem. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1421/2000.
• Sübkî, Taceddîn Abdülvehhâb. Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-kübrâ. thk. Abdülkadir Ahmed Atâ. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Şâmî, Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf. Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti hayri’l-ibâd. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvız. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
• Şa’rânî, Abdülvehhâb b. Ahmed. el-Cevâhir ve’d-dürer mimma istefadehu seyyidî Abdülvehhâb eş-Şa’rânî min şeyhihi seyyidî Ali el-Havvâs. haz. Abdüllatif Hasan Abdurrahman. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Şa’rânî, Abdülvehhâb b. Ahmed. el-Yevâkît ve’l-cevâhir fî beyâni akaidi’l-ekâbir. tsh. Abdülvaris Muhammed Ali. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Şâzelî, Ebü’l-Fazl Abdülkadir b. Hüseyin. el-Kavlü’l-âlî fî terâdüfi’l-mûcize bi-kerâmeti’l-velî. thk. Muhammed Salah Hilmî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• Şâzelî, Ebü’l-Fazl Abdülkadir b. Hüseyin. el-Kevâkibü’z-zâhire fî ictimâi’l-evliyâ. thk. Âsım İbrâhim el-Keyyâlî. Beyrut: Kitâb-Nâşirûn, 2013.
• Taberî, Ebü’l-Kâsım Ömer b. el-Hüseyn. Nihâyetü’l-merâm fî dirâyeti’l-kelâm. thk. Abdülkadir Muhammed Ali. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Teftâzânî, Sa’düddîn Mesûd b. Ömer. Şerhu’l-Makâsıd. thk. Abdurrahman Umeyre. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1409/1989.
• Yâfiî, Afîfüddîn Abdullah b. Es‘ad. Ravzü’r-reyâḥîn fî hikâyâti’s-sâlihîn. haz. Abdülcelîl Abdüsselâm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2016.
• Yavuz, Salih Sabri. “Ehl-i Sünnet ve Mutezile Bağlamında Doğruluk Ölçüsü Olarak Keramet”. Kelam Araştırmaları Dergisi [Kader] 3/1 (2005), 91-116.
• Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‛lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaut-Hüseyin el-Esed. 29 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1405/1985.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır. Teşnîfü’l-mesâmi’ bi-cem’i’l-cevâmi’. thk. Seyyid Abdülazîz-Abdullah Rebî. 4 Cilt. Kahire: Müessesetu Kurtuba, 2. Baskı, 1419/1999.