Tokat Şehir Merkezinde Yer Alan Camilerde Baldaken Planlı Şadırvanlar

Yıl 2024, Sayı: 56, 127 - 153, 30.06.2024

Yavuz Sarı

https://doi.org/10.17120/omuifd.1451724

Öz

Ruh ve beden temizliğini şart koşan İslamiyet’te su, aziz bir varlık olmuştur. Gerek kutsal kitabımız Kur’an-ı Kerim’deki ayetlerde gerekse Hz. Peygamberin hadislerinde bu konu ile ilgili önemli sözler mevcuttur. Suya büyük önem verilmiş olması topluma su sağlamanın en önemli hayır işlerinden biri olduğu düşüncesini doğurmuştur. Bu nedenle Türk-İslam mimarisinde çeşmeler, sebiller ve şadırvanlar her daim önemli olmuştur.
Hazırlamış olduğumuz bu çalışmada Tokat şehir merkezinde yer alan camilere ait baldaken planlı şadırvanlar ele alınmıştır. Yapılan saha incelemesinde söz konusu şadırvan örneklerine Hatuniye Camii, Ali Paşa Camii, Takyeciler Camii ve Alaca Mescit Camii’nde rastlanmıştır. Literatürde bu camileri konu edinen çok sayıda çalışma olmasına rağmen şadırvanlarına birkaç cümle dışında değinilmemiştir. Bu tespitten hareketle çalışmaya konu olan şadırvanları plan, mimari, süsleme ve malzeme-teknik özellikleri açısından ayrıntılı şekilde inceleyip, şadırvan mimarisi içerisindeki yerlerini belirlemek amacıyla çalışma kaleme alınmıştır.
Şadırvanlar, bünyesinde yer aldıkları camilere göre daha geç tarihlerde inşa edilmiş olmalarına rağmen sahip oldukları özelliklerle hem camilerle bütünlük sağlamışlar hem de inşa edildikleri dönemin sanat üsluplarını belli ölçüde yansıtmayı başarabilmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Su Mimarisi, Hazne, Fıskiye, Ahşap, Sütun

Baldachin Planned Fountains in the Mosques Located in Tokat City Center

Öz

Water has become a sacred asset in Islam, which reguires cleansing the soul and body. Both in the werses of our holy book, the Holy Quran, and in the Probhet Muhammad. There are important words on this subjects in the hadiths of the probhet. The fact that water is given great importance has led to the idea that providing water to the society is one of the most iportant in Turkish-Islamic architecture.
In this study we have prepared, baldachin planned fountains belonging to mosgues located in Tokat city center are discused. During the field investigation, examples of fountains in question were found in Hatuniye Mosque, Ali Paşa Mosque, Takyeciler Mosque and Alaca Mescit Mosque. Although there are many studies in the literatüre about these mosques, their fountains have not been mentioned except for a few sentences. Based on this determination, the study was written in order to ezamine the fountains that are the subject of the study in detail in terms of plan, architecture, decoration and material-technical features and determine thair place within th fountain architecture.
Although the fountains were built at a later date than the mosques thay are located in, they both provided integrity with the mosques with their features and managed to reflect the artistic styles of the period in which they were built to a certain extent.

Anahtar Kelimeler

Water Architecture, Reservoir, Fountain, Wood, Column

Kaynakça

• Acun, Hakkı. Tüm yönleri ile Çapanoğulları ve eserleri. TBMM Yayınları, 2016.
• Açıkel, Ali. “Osmanlı Dönem,nde Tokat Takyeciler Camii Vakıfları”. Vakıflar Dergisi 55 (2011), 9-25.
• Altaş, Naciye. T.C Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Tarafından Tescili Yapılan Camiler (Amasya-Sivas-Tokat). Ankara: Semih Ofset, 2008.
• Bektaşoğlu, Mustafa. Anadolu Şehrinin Su Yapıları. Ankara: ASKİ Genel Müdürlüğü Yayınları, 2013.
• Çobanoğlu, Ahmet Vefa. “Meydan Camii”. TDV İslam Ansiklopedisi. 29/499-500, 2004.
• Geyik, Gül. İzmir Su Yapıları (Çeşme, Sebil, Şadırvan. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Gültekin, R. Eser. “Tarihi Kemeraltı Çarşısındaki ‘Ali Paşa Meydanı ve Şadırvanı ÜZerine Görüşler’”. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 14 (2010), 81-93.
• Gündoğdu, Hamza vd. Tarihi Yaşatan İl Tokat. Ankara, 1. Baskı., 2006.
• Kara Pilehvarian, Nuran - Kılıçoğlu, Selim. “İslâm Mîmârîsinde Şadırvan”. Z Dergisi 1/2 (ts.), 237-239.
• Kaşıkeman, Özlem. Tokat İli ve Niksar İlçesi Çeşme İle Şadırvanları. Ankara: Gazi Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Kılcı, Ali. “Şadırvan”. TDV İslam Ansiklopedisi. 38/219-221. İstanbul, 2010.
• Köse, Ahmet. Edirne Selimiye Camii’nde Yazının Süsleme Unsuru Olarak Kullanımı. Edirne: Trakya Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Önge, Yılmaz. “Çeşme, Sebil ve Şadırvan”. Z Dergisi, 196-199. Önge, Yılmaz. Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1. Baskı., 1997.
• Özbalkan, Özlem vd. “Edirne II. Bayezid Külliyesi”. Edirne II. Bayezid Külliyesi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2022.
• Özyurt, Osman. “Teknik Yönleriyle Bazı Konya Camilerinin Şadırvanları ve Bunların Türk Şadırvan Mimarisindeki Yeri”. Vakıflar Dergisi 22 (1991), 117-131.
• Sedes, Fatma. “İstanbul Şadırvanları”. Akademik Tarih ve Dusunce Dergisi 8/3 (01 Ocak 2021). https://doi.org/10.46868/atdd.154
• Tali, Şerife. “İstanbul Su Mimarisinde Selâtîn Cami Şadırvanları Üzerine Bir Değerlendirme”. 7. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi Türk ve Dünya Kültüründe İstanbul’da Sanat, Mimari, El Sanatı, Resim, Müzik. 301-320. Konya: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2012.
• Tali, Şerife. Osmanlı Dönemi İstanbul Camilerinde Şadırvanlar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2009.
• Ulusoy, Hüseyin - Köymen, Erdem. “Şadırvan Mimarisinin Tarihsel Süreci Bağlamında Abdest Alma Mekânları Üzerine Bir Araştırma”. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler DErgisi 55 (2022), 276-291.
• Uysal, A. Osman. “Tokat’taki Osmanlı Camileri”. Tokat’taki Osmanlı Camileri. 313-364. Ankara: Gelişim Matbaası, 1986.
• Yavi, Ersal. Tokat (Komana). İstanbul: Tokat Otelcilik Turizm A.Ş Yayınları, 1986.