Niyâzî-i Mısrî’nin Tefsîr-i Tekâsür Sûresi Adlı Risalesi: Bir İnceleme ve Analiz

Yıl 2024, Sayı: 57, 121 - 144, 31.12.2024

Eyüp İnce

https://doi.org/10.17120/omuifd.1541269

Öz

Halvetiyye-Mısriyye kolunun kurucusu olan Niyâzî-i Mısrî’nin (öl.1105/1694) Tekâsür sûresi üzerine kaleme aldığı Tefsîr-i Tekâsür Sûresi adlı risalesi hem tasavvuf hem de işârî tefsir literatüründe önemli bir yere sahiptir. Fakat söz konusu eser üzerine yapılmış herhangi bir çalışmanın olmaması oldukça dikkat çekicidir. Bu çalışma, Tekâsür sûresinin derinlemesine anlamını inceleyerek, Niyâzî-i Mısrî'nin sûreye getirdiği özgün yorumlar ve katkılar üzerine odaklanmaktadır. Çalışma neticesinde, bazı yerlerde Arapça ibareler bulunsa da eserin genel olarak Osmanlı Türkçesiyle yazıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca bu risalenin, genelde İslamî özelde tasavvufî düşünce tarihinde özellikle insanın manevi gelişimi ve dünya ile ilişkisi üzerine derinlemesine analizler sunduğu için önemli bir yere sahip olduğu kanaatine varılmıştır. Bunların yanı sıra söz konusu risale, insanın ruhsal durumunu ve varoluşsal sorunlarını ele alması sebebiyle teoloji alanında; başta "tekâsür" olmak üzere bazı kavramların dinî ve sosyal boyutlarını incelemesi dolayısıyla da dilbilim açısından kayda değer bir eser olarak öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Tefsir, Mutasavvıf, Niyâzî-i Mısrî, Tefsîr-i Tekâsür Sûresi.

Niyâzî Misrî's Treatise Called Tafsîr-i Takâsur Sûrah: A Review and Analysis

Öz

Niyâzî Mısrī (d.1105/1694), a prominent figure in the Khalwatiyya-Misriyya branch, holds a significant place in both Sufī and exegetical literature. Remarkably, there has been no comprehensive study of his important work. This study focuses on Niyāzī al-Mīsrī's unique interpretations and contributions to the Sûrah by delving into its meaning. It is commonly assumed that Niyâzî Mısrī’s treatise titled Tafsîr-i Tekâsur Sûrah was written in Arabic; however, the research and analysis conclude that it was originally composed in Ottoman Turkish. In addition, it has been established that this treatise plays a vital role in the history of Islamic thought in general and Sufi thought in particular. Furthermore, the treatise in question stands out as a noteworthy work in the field of theology because it deals with the spiritual condition and existential problems of human beings, and in terms of linguistics as it analyzes the religious and social dimensions of certain concepts, especially “takāsur”.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Tafsīr, Sūfī, Niyāzī Mısrī, Tafsîr-i Takâsur Sûrah.

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. Mu‘cemü’l-müfehres. thk. Mansur Fehmi. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-Mısrıyye, 1945.
• Ahmed Bircan. Âşıkların Nurları, Envâru’l-Âşıkîn. haz. Ahmet Kahraman. İstanbul: Tercüman Yayınları. ts.
• Akbulut, İlhan. "İslam Hukukunda Suçlar ve Cezalar." Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 52/1 (2003), 167-181.
• Akşit, Cevat. İslâm Ceza Hukuku ve İnsani Esaslar. İstanbul: Gümüşev Yayıncılık, 2000.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdullah b. Mahmûd Hüseynî. Rûhu’l meânî fî tefsiri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-seb’i’l-mesânî. thk. Ali Abdülbârî Atiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Artuk, Mehmet Emin. - Gökçen, Ahmet. Yenidünya, Ahmet Caner. Ceza Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2002.
• Aşkar, Mustafa. Mehmed Niyazi-i Mısri el-Malati Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996.
• Aşkar, Mustafa. Mehmed Niyâzî-i Mısrî el-Malatî, Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Baş, Mustafa. “Hıristiyanlıktaki İsa Algısının Mitolojik İslam Tasavvufundaki İzdüşümleri”. The Journal of Academic Social Science Studies 61 (Aralık 2017), 173-186.
• Beydâvî, Kâdî Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer. çev. Şadi Eren. Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t Te’vîl. İstanbul: Selsebil Yayınları, 2011.
• Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-ṣaḥîḥ.. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Câmî, Ebû Nasr Şehâbeddin Jendepîl Ahmed b. Ebi’l-Hasan b. Ahmed Nâmekî. Ünsü’t-tâibîn ve sırâtullâhi’l-müstakîm. ed. Ali Fazıl. Tahran: İntişarât-i Tus, 1971.
• Cançelik, Ali - Kaya, İbrahim “Niyâzî-i Mısrî Divânı’nda “Fî Evâili’s-Sülûk” Kayıtlı Gazellerde Âşığın Hâlleri”. BAİD 14 (Aralık 2021), 103-128.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları, 2004.
• Cevherî, İsmâil b. Hammad. es-Sıhâh Tâcü’l-Luga ve Sıhâhü’l-Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. et-Târîfât. çev. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
• Demirci, Mehmet. “Hak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/151. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Demirli, Ekrem. “Niyâzî-i Mısrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/169. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Ebû Mansur Abbâdî, et-Tasfiye fî Ahvâli’l-Mutasavvıfa: Ṣûfînâme. haz. Gulâm Hüseyn-i Yûsufî. İran: Bünyad-ı Ferheng-i, 1929.
• el-Hudarî, Muhammed. Uṣûlü’l-fıḳh. Mısır: Mektebetu’t-Ticâriyyetu'l Kübrâ, 1969.
• Erdoğan, Kenan. Niyâzî-i Mısrî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2019.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Yakub b. Muhammed, Kâmûsü’l-muhîd. thk. Muhammed Naim el-Araksusî. Beyrut: Müessetür-Risâle, 1998.
• Gölpınarlı, Abdülbaki- Pertev Naili Boratav. Pir Sultan Abdal. İstanbul: Derin Yayınevi, 2010.
• Gölpınarlı, Abdülbâkî. Divân-ı Kebîr. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Oniki İmâm. İstanbul: Der Yayınevi, 1979.
• Gümüşhânevî, Ahmed Ziyâeddin. Râmûzü’l-eḥâdîs̱. çev. Abdülaziz Bekkine, nşr. Lütfi Doğan, Cevat Akşit, Osman Nuri Çataklı. İstanbul: Gonca Yayınevi, 1997.
• Gürbüz, İncinur Atik. "Osmanlı Metinlerinde Mehdî Tasavvurları." Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 89 (2019), 11-42.
• Hücvirî, Ebû’l-Hasen Ali b. Osman. Keşfu’l-mahcûb, çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 1982.
• İbn Haldun. Mukaddime. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınevi, 2007.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd er-Rebeî el-Kazvinî. es-Sünen, haz. Sâlih b. Abdülazîz. Riyad: Dâru's-Selâm, 2000.
• İbn Manzûr, Ebü’l- Fadl Cemâlüddîn Muhammed. Lisânü’l-Arab. thk. Muhammed Ali Kebir vd. Kahire: Dâru’l-Maârif, t.y.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali Ensârî. Lisânü’l-Arab, thk. Abdullah Ali Kebir, Muhammed Ahmed Hasbullah, Hâşim Muhammed Şâzelî. Kahire: Dâru’l-Maârif, ty.
• İbn Sa’d, Muhammed el-Basrî. et-Tabakatü’l Kübra. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye. 1960.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Futâhât-ı Mekkiyye. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, ts.
• Kara, Yusuf Bilal. Mi’racın Tasavvufî Boyutu: İsmail Hakkı Bursevî Örneği. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Kelâbâzî, Ebû Bekr Tâcülislâm Muhammed b. Ebû İshâk İbrâhîm b. Yakub el Buhârî. Taarruf li-mezhebi ehli’t-Tasavvuf. thk. Ahmed Şemsüddin. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. Câmi-u li-ahkâmi’l Kur’ân. thk. Abdullah İbn Abdulmuhsin. Beyrut: Müessesetü’l-Risâle, 2006.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. Risâle-i Kuşeyrîyye. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 1991.
• Muttakî, Ali el-Hindî. Kenz’u’l-Ummâl. thk. Saffet el-Sagâ-Bekrî el-Hayani. Beyrut: Müessese’tü’l-Risale, 1985.
• Müslim, Ebü'l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisaburi Müslim b. el-Haccac, el-Câmiu’s-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. Kahire: Dâru İhyai'l-Kütübi'l-Arabiyye, 1955.
• Niyazî-i Mısrî. Tefsîr-i Tekâsür Sûresi. İstanbul: Atıf Efendi Kütüphanesi, 1400, 23a-26b.
• Özarslan, Selim. "Kur'anda Tevbe Kavramına Kelâm Açısından Bir Yaklaşım." Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 12/1 (2002), 353-382.
• Râzi, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-Gayb (et-Tefsîru’l-Kebîr) Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sühreverdi, Ebû Hafs Şihâbüddîn Ömer b. Muhammed b. Abdillâh b. Ammûye el-Kureşî. Avârifü’l-Meârif (Tasavvufun Esasları). çev. H. Kamil Yılmaz-İrfan Gündüz İstanbul: Erkam Yayınları, 1990.
• Şimşek, Halil İbrahim. “Kıyâmet ve Alâmetlerinin Tasavvufî Tecrübe Açısından Yorumlanışı”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 8/19, (2007), 123-142.
• Tarlan, Ali Nihat. Hayâlî Bey Dîvânı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1975.
• Taşpınar, İsmail. “İslam Mistik Kaynaklarında Hz. İsâ (a.s.)ile ilgili Anlatımlar,” Uluslararası İslam – Hristiyan Diyalog Sempozyumu. 24-25. İstanbul: Marmara İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2005.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid el-Fârûkî. Mevsû‘atü Keşşâfi ıstılâhâti’l-fünûni ve’l-ulûm, ed. Refik el-Acem, thk. Ali Dahruc. Beyrut: Mektebetü-Lübnan, 1996.
• Tokâdî, Mehmed Emin. Tevil-i Ehâdis-i Eşrât-ı Sa’a. Çorum: Hasanpaşa Kütüphanesi, 832.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2002.
• Yavuz, Salih Sabri, “Mi‘rac”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/132-135. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Mehdî” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/371-374. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Yaykan, Zeynep. İslam Sûfizminde Hz.İsâ (a.s.)’ya Yaklaşım: Hz.Mevlânâ, Yunus Emre, Hacı Bektâş-ı Velî Örneği. Konya: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Yılmaz, Yusuf Şevki. “İlme’l-Yakîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/137-138. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.