The Psychological Functions of Religious Language

Yıl 2025, Sayı: 58, 299 - 328, 30.06.2025

Gazali Mutlu , Gülüşan Göcen

https://doi.org/10.17120/omuifd.1640389

Öz

Although religious language directly or indirectly covers many issues that religious psychology is interested in, it has been discussed more in the philosophy literature and has not been studied much in the field of religious psychology. Therefore, the main purpose of the study is to reveal the positive effects of religious language on believers when the meaning is considered from the perspective of religious psychology. While the article focuses on basic questions such as “What is the use of religious language in the life of a believer?” and “How does religious language affect believers?”, discussions about the truth of religious language are excluded. In this article, which adopts a descriptive method, the psychological functions of religious language are examined under four main categories: (i) constructive functions such as shaping personality and morality; (ii) identity and belonging, through which individuals define themselves and feel connected; (iii) emotional functions such as healing, activating emotions, and influencing decision-making processes; and (iv) transformative functions that direct behavior through exposure and attitude formation. This study aims to contribute to a better understanding of the psychological effects of religious language. In this way, it is hoped that the believer’s relationship with the sacred can be evaluated from a broader perspective, and that the personal variations and potential positive effects of this relationship can be better understood.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion , Religious Language , Psychological Functions of Religious Language , Language Games , Logical Positivism.

Din Dilinin Psikolojik İşlevleri

Öz

Din dili, din psikolojisinin ilgilendiği birçok konuyu doğrudan veya dolaylı olarak kapsamasına rağmen daha çok felsefe literatüründe tartışılmış, din psikolojisi alan yazınında pek fazla çalışılmamıştır. Bu yüzden çalışmanın temel amacı, din dilinin anlamının din psikolojisi açısı ile ele alındığında inanan insan üzerindeki olumlu etkilerinin neler olduğunu ortaya çıkarmaktır. Makalede “Din dili, inanan kişinin hayatında ne işe yarar?” ve “Din dili inananları nasıl etkiler?” gibi temel sorulara odaklanılırken, din dilinin doğruluğuyla ilgili tartışmalar dışarıda bırakılmıştır. Betimsel bir yöntemin benimsendiği makalede din dilinin psikolojik işlevleri; (i) insanda kişilik ve ahlak oluşturma gibi inşa; (ii) insanın kendisini tanımlayabileceği ve ona bağlı hissedeceği kimlik ve aidiyet; (iii) iyi etme, duyguları harekete geçirme ve karar verme biçimlerini etkileme gibi duygusal; (iv) maruz kalma ve tutumlar yoluyla insanı belli bir yönde davranmaya itme gibi dönüştürme işlevleriyle dört başlıkta incelenmiştir. Bu çalışma, din dilinin psikolojik etkilerinin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamayı amaçlamıştır. Böylece inanan kişinin kutsalla kurduğu ilişkinin hem daha geniş bir çerçeveden değerlendirilebilmesi hem de bu ilişkinin kişisel düzeyde nasıl çeşitlenip ne tür olumlu etkiler doğurabileceğinin kavranması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi , Din Dili , Din Dilinin Psikolojik İşlevleri , Dil Oyunları , Mantıkçı Pozitivizm.

Kaynakça

• Abanoz, Süleyman. “Türkiye’de Yapılan ‘Dinî Başa Çıkma’ Konulu Araştırmalar Hakkında Bir Değerlendirme. Eskiyeni, (40), (2020). 407-429.
• Akto, Akif. “Kişilik Oluşumunda Dinîn Rolü”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/2 (01 Ağustos 2011), 191-217. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001085
• Allport, Gordon. Birey ve Dini. çev. Bilal Sambur, İstanbul: Elis Yayınları, 2005.
• Argyle, Michael. “İbadet ve Dua”. çev. Mustafa Koç. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2/21 (2006), 317-338.
• Arkonaç, S. “Psikolojik Bilgide Yerel İnsan Tasarımı”. Türk Psikoloji Bülteni 12/39 (2006), 13-20.
• Aslan, Halil. Diyanet İşleri Başkanlığı'nın Din Algısı: 1972 ve 2011 Yılları Cuma Hutbeleri Örneği, (Urfa; Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015)
• Ayten, Ali “Kimlik ve Din: İngiltere’deki Türk Gençleri Üzerine Bir Araştırma”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 12(2), (2012).101-119.
• Atay, Rıfat- Çiftçi, Esra “Din Dili Çerçevesinde Süleyman Çelebi’nin Mevlid’inde Tanrı Kavramının Serüveni”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (44), (2013). 291-322.
• Baier, Colin J. - Wright, Bradley R. E. “‘If You Love Me, Keep My Commandments’: A Meta-Analysis of the Effect of Religion on Crime”. Journal of Research in Crime and Delinquency 38/1 (2001), 3-21. https://doi.org/10.1177/0022427801038001001
• Bedir, Fatma Nur. “Native or Liturgical Language In Prayers: A Field Research On This Debate”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 10/3 (2021), 2494-2514.
• Bedir, Fatma Nur. “Yetişkinlerin Çocukluk Anılarındaki Tanrı İmgesinin Analizi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/32 (2017), 717-740. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.379046
• Boroditsky, Lera. “How Language Shapes Thought”. Scientific American 304/2 (2011), 62-65.
• Boroditsky, Lera. “Language and the Construction of Time through Space”. Trends in Neurosciences 41/10 (2018), 651-653. https://doi.org/10.1016/j.tins.2018.08.004
• Burger, Jerry M. Kişilik: Psikoloji Biliminin İnsan Doğasına Dair Söyledikleri. 800 Cilt. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1.baskı., 2006.
• Campbell, Joseph. Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, çev. S. Gürses, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2010. Ceylan, Yasin. “Din ve ahlak”. Doğu Batı Dergisi 4 (2004), 79-86.
• Chomsky, Noam. Dil ve Zihin İncelemelerinde Yeni Ufuklar. çev. Ferit Burak Aydar. İstanbul: Boğaziçi Üniversite Yayınevi, 1. Baskı., 2019.
• Coşkunsever, Asude. Sosyal Hizmet Kurumlarında Dini Danışmanlık Ve Rehberlik (Yetiştirme Yurdu&Bakım Ve Sosyal Rehabilitasyon Merkezi Örneği). Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Doktora Tezi, 2016.
• Crapps, Robert W. - Ayten. “Psikanaliz ve Din”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 4/1 (2004), 171-190.
• Çağlayan, Elif. Allah’a Güvenli Ve Güvensiz Bağlanmanın Yalnızlık Duygusu İle İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• https://search.proquest.com/openview/6bc4c778dcf7ae0e644a4a86bdaea03b/1?pq-origsite=gscholar&cbl=2026366&diss=y
• Demirtaş, H. Andaç. “Sosyal kimlik Kuramı, Temel Kavram Ve Varsayımlar”. İletişim Araştırmaları 1/1 (2003), 123-144.
• Deutscher, Guy. Dilin Aynasından: Kelimeler Dünyamızı Nasıl Renklendirir? Çev. Cemal Yardımcı. Metis Yayınları, 2013.
• Doğanay, Süleyman (2023). Yas Sürecindeki Müslüman Danışanlar İçin Kur’an’dan Bibliyoterapik Bir İçerik:“Bilge Kişi-Musa” Kıssası. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, (60), 73-81.
• Ece, Ünür - Doğanyılmaz Duran, Didem. “Sosyal Kimlik Olarak İslam’in Sosyal Medyaya Yansimasi:# Gerçekislam”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 16/3 (2016), 37-61.
• Emmons, Robert A. “Din ve Kişilik”. çev. Gülüşan Göcen. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 3/1 (2014), 165-187. https://doi.org/10.15869/itobiad.39875
• Evans, C. Stephen. “Din Dili Problemi”. çev. Ferhat Akdemir. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2010), 253-273.
• Ferre, Frederick. Din Dilinin Anlamı. çev. Zeki Özcan. Alfa Yayınları, 1999.
• Fowler, James. “İman Bilincinin Evreleri”. çev. Ali Ulvi Mehmedoğlu. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2000), 85-104.
• Friedman, Tammar vd. “Faithful Atheists: The Paradox Of Jewish Nonbelievers In Israel”. Religion 55/1 (02 Ocak 2025), 300-320. https://doi.org/10.1080/0048721X.2024.2423715
• Ginges, Jeremy vd. “Religion and Support for Suicide Attacks”. Psychological Science 20/2 (01 Şubat 2009), 224-230. https://doi.org/10.1111/j.1467-9280.2009.02270.x
• Göcen, Gülüşan, Psikoloji, Mitoloji ve Din, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2018.
• Göcen, Gülüşan. Kavram Atlası: Din Psikolojisi I. Ankara: Gazi Kitabevi, 2020.
• Gülmez, C. - Karakuş, O. “From Familiy to Divine Ties: The Relationship Between Family Belonging and Attachment to God”. Bulletin of the Karaganda University History. Philosophy Series 11730/1 (2025), 308-320. https://doi.org/10.31489/2025hph1/308-320
• Güngör, Erol. Değerler Psikolojisi Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2000. Hamlin, J. Kiley - Wynn, Karen. “Young Infants Prefer Prosocial To Antisocial Others”. Cognitive Development 26/1 (2011), 30-39. https://doi.org/10.1016/j.cogdev.2010.09.001
• Harmon-Jones, Eddie - Harmon-Jones, Cindy. “Cognitive Dissonance Theory After 50 Years of Development”. Zeitschrift für Sozialpsychologie 38/1 (Ocak 2007), 7-16. https://doi.org/10.1024/0044-3514.38.1.7
• Haviland, John B. “Anchoring, Iconicity, and Orientation in Guugu Yimithirr Pointing Gestures”. Journal of Linguistic Anthropology 3/1 (1993), 3-45. https://doi.org/10.1525/jlin.1993.3.1.3
• Hayta, Akif. “Anneden Allah’a: Bağlanma Teorisi ve İslâm’da Allah Tasavvuru”. Değerler Eğitimi Dergisi 4/12 (2006), 29-63.
• Hayta, Akif. “Nesne İlişkileri Kuramı ve Tanrı Tasavvuru Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme”. Değerler Eğitimi Dergisi 8/20 (2010), 39-77.
• Hacıkeleşoğlu, Hızır & Karaca, F. (2021). Ebeveyn Tutumlarının Tanrı Tasavvuru İle İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (53), 195-236.
• Hökelekli, Hayati. “Fıtrat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 13 (1996), 47-48.
• Jaspal, Rusi - Coyle, Adrian. “‘Arabic Is the Language of the Muslims–That’s How It Was Supposed to Be’: Exploring Language and Religious Identity through Reflective Accounts from Young British-Born South Asians”. Mental Health, Religion & Culture 13/1 (Ocak 2010), 17-36. https://doi.org/10.1080/13674670903127205 Johnson, Thomas J. vd. “Identifying Mediators of the Relationship Between Religiousness/Spirituality and Alcohol Use”. Journal of Studies on Alcohol and Drugs 69/1 (Ocak 2008), 160-170. https://doi.org/10.15288/jsad.2008.69.160
• Jung, Carl Gustav. Analitik Psikoloji. çev. Ender Gürol. İstanbul: Payel Yayınları, 2006.
• Jung, Carl Gustav. Psikoloji ve Din. çev. Raziye Karabey. İstanbul: Okuyanus, 1998.
• Karaca, Faruk. “Dindarlığın Gelişimi”. Din Psikolojisi. ed. Hayati Hökelekli. 118-144. T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını 2051. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Kaya, Mevlüt - Aydın, Cüneyd. “Üniversite Öğrencilerinin Dini İnanç İle Ahlaki Olgunluk Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30/30 (01 Nisan 2011), 15-42. https://doi.org/10.17120/omuifd.62144.
• Kaya, Zeynep. Türk Toplumunda İnanç Gelişimi ve Din Eğitimi (İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2023). Kesikbaş, Rabia. Doğum Sonrası Süreçte Depresyon ve Dini Başa Çıkma İlişkisinin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Kısa, Cihad. “Filozofların, Teologların Ve Psikanalistlerin Tanrısı: Tanrı Kavramı ve Tanrı Tasavvuru”. Turkish Studies 10/10 (2015), 639-654. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8545
• Kirkpatrick, Lee A. “Din Psikolojisinde Bağlanma Teorisi”. çev. Mustafa Koç. Bilimname 4/10 (2006), 133-172.
• Kocabaş, Ozan. Haber Doğruluk-Hakîkat İlişkisinin Hermeneutik Tezâhürleri Üzerine Bir Deneme: Haberin Yorumlanma Sürecine Dâir Bir Araştırma. Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Doktora Tezi, 2021.
• Koç, Mustafa. “Din Psikolojisi Açısından Ergenlik Döneminde Dua ve İbadet Psikolojisinin Gelişimi”. EKEV Akademi Dergisi 9/25 (2005), 75-88.
• Koç, Turan. Din Dili. İz Yayıncılık, 6.baskı., 2022.
• Koçak, Ali- Kayıklık, Hasan “Duygular Bağlamında Din Duygusu ve Dini Duygular”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19 (2), (2019). 685-690.
• Korkmaz, Nuran Erdoğruca. “Tanri’ya Bağlanma Ve Psikolojik İyi Olma”. Toplum Bilimleri Dergisi 6/12 (2012), 95-112.
• Kula, Naci. “Deprem ve Dini Başa Çıkma”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2002), 234-255.
• Levinson, Stephen C. “Language and Cognition: The Cognitive Consequences of Spatial Description in Guugu Yimithirr”. Journal of Linguistic Anthropology 7/1 (1997), 98-131. https://doi.org/10.1525/jlin.1997.7.1.98
• Lupyan, Gary vd. “Effects of Language on Visual Perception”. Trends in Cognitive Sciences 24/11 (2020), 930-944. https://doi.org/10.1016/j.tics.2020.08.005
• Oktay, Ayşe Sıdıka - Güneş, Mehmet Burak. “Din Dili ve Antony Flew’un İnanç Değişikliğinin Din Diline Yansıması”. Bilimname 2019/39 (23 Aralık 2019), 447-468. https://doi.org/10.28949/bilimname.580873
• Okumuş, Beyza. “Bilişsel Çelişki Teorisi Bağlamında Başörtüsünü Çıkarma Davranışının İncelenmesi”. Hitit İlahiyat Dergisi 21/1 (30 Haziran 2022), 281-308. https://doi.org/10.14395/hid.1057989
• Pazarlı, Osman. Din Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 3. Baskı., 1982.
• Pichon, Isabelle vd. “Nonconscious Influences of Religion on Prosociality: A Priming Study”. European Journal of Social Psychology 37/5 (2007), 1032-1045. https://doi.org/10.1002/ejsp.416
• Ribot, Théodule. “Dinî Duygu”. çev. Mustafa Şekip Tunç. Hikmet Yurdu: Düşünce – Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 7/13 (2014), 303-321.
• Rizzuto, Ana Maria. “Bilimsel Din Çalışmalarında Çağdaş Literatürün Eleştirisi”. çev. Fatma Nur Bedir. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10/2 (2017), 1847-1854.
• Safran, William. “Language, Ethnicity and Religion: A Complex and Persistent Linkage”. Nations and Nationalism 14/1 (Ocak 2008), 171-190. https://doi.org/10.1111/j.1469-8129.2008.00323.x
• Salas-Wright, Christopher P. vd. “Buffering Effects of Religiosity on Crime: Testing the Invariance Hypothesis Across Gender and Developmental Period”. Criminal Justice and Behavior 41/6 (Haziran 2014), 673-691. https://doi.org/10.1177/0093854813514579
• Sayın, Kadir. Wittgenstein’a Göre Din Dili. Erciyes Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2006. Sevinç, Kenan. İnançsızlık Psikolojisi. (İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2017).
• Soskice, Janet. “Din Dili”. çev. Mustafa Turan. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (2017), 355-368.
• Tajfel, Henri. “Social Identity and Intergroup Behaviour”. Social Science Information 13/2 (1974), 65-93. https://doi.org/10.1177/053901847401300204
• Tan, Aysel. “Beyin Çalışmalarına Göre Sezgi ve Dini Tecrübe”. Felsefe ve Din Bilimlerinde Lisansüstü Araştırmalar-I. 31-46. Elazığ: Firat Üniversitesi, 2022.
• Üstün Oltulu, Hatice. Din Dilinde Doğrulamacı Ve Yanlışlamacı ve Yaklaşımların Eleştirisi. Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Winawer, Jonathan vd. “Russian Blues Reveal Effects Of Language On Color Discrimination”. Proceedings of the National Academy of Sciences 104/19 (2007), 7780-7785. https://doi.org/10.1073/pnas.0701644104 Wittgenstein, Ludwig. Felsefi Soruşturmalar. çev. Deniz Kanıt. Totem Yayıncılık, 2006.
• Yapıcı, Asım. “Müslüman Türk Kültüründe İnanç Gelişimi (Bir Model Denemesi)”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 83-113. https://doi.org/10.21054/deuifd.282806
• Yıldırım, Ali. “Çağdaş İngiliz Felsefesinde Din Dilinin Fonksiyonel Analizi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 1/2 (2012), 320-344.
• Yıldırım, Furkan. Çocukluk Dönemi Örselenme Yaşantılarının Yetişkin Bağlanma Stilleri ve Tanrı’ya Bağlanma Stilleri Üzerindeki Etkisi. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, Doktora Tezi, 2022.
• Yıldız, Mualla (2013). Çocukların Tanrı İmgesi’nin Farklı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Toplum Bilimleri Dergisi, (13), 45-63
• Yorulmaz, Bilal. “Bir Din Eğitimi Aracı Olarak Dini Müziğin Kullanımı”. Din ve Müzik Sempozyumu, 26-40.
• Yurdakul, Ayşe - Alperen, Altan. “Nazi Almanyası’nda Çocuk Kitaplarının Propaganda Aracı Olarak Kullanılmasına Dair Bir Örnek: Der Giftpilz (Zehirli Mantar)”. Alman Dili ve Kültürü Araştırmaları Dergisi 1/2 (2019), 15-34.
• Zajonc, Robert B. “Attitudinal Effects Of Mere Exposure”. Journal of Personality and Social Psychology 9/2, Pt.2 (1968), 1-27. https://doi.org/10.1037/h0025848
• Zlatev, Jordan - Blomberg, Johan. “Language May Indeed Influence Thought”. Frontiers in Psychology 6 (2015). https://doi.org/10.3389/fpsyg.2015.01631