A Review of Studies on Post-Traumatic Stress and Growth Carried in Turkey

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 43, 6980 - 7004, 07.11.2021

Esra Teke Selahattin Avşaroğlu

https://doi.org/10.26466/opus.960263

Öz

The aim of this research is to examine systematically the studies on post-traumatic stress and growth in Turkey. In the research, postgraduate theses and research articles published on post-traumatic stress and growth were scanned in a comprehensive way. In this context, the findings of the studies were synthesized by considering various inclusion and exclusion criteria. The research is a systematic review study and was carried out by document analysis method. In order to determine the study group of the research, 552 graduate theses and 290 articles published between 2012 and 2021 were reached in the searches made in YÖKTEZ and ULAKBİM databases between 24 May and 15 June 2021. Considering the inclusion criteria, 18 postgraduate theses and 6 articles formed the study group of the research. The "Research Evaluation Form" prepared by the researchers was used in the examination of theses and articles in the study group. The studies were examined in terms of the year of the research, the type of the research, the research method, the study group, the size of the study group, the type of the postgraduate thesis and the institute where it was published, and the variables used in the research. The results of the research were discussed in the light of the literature and suggestions were made.

Anahtar Kelimeler

Trauma, Post-Traumatic Stress, Post-Traumatic Growth

Türkiye’de Travma Sonrası Stres ve Büyüme Konusunda Gerçekleştirilmiş Olan Çalışmaların İncelenmesi

Öz

Bu araştırmanın amacı, Türkiye’de travma sonrası stres ve büyüme konusunda gerçekleştirilmiş olan çalışmaları sistematik bir şekilde incelemektir. Araştırmada, travma sonrası stres ve büyüme konusunda yayımlanmış olan lisansüstü tez ve araştırma makaleleri kapsamlı ve yapılandırılmış bir şekilde taranmıştır. Bu kapsamda çeşitli dâhil edilme ve hariç tutulma kriterleri göz önünde bulundurularak çalışmaların bulguları sentezlenmiştir. Araştırma sistematik derleme çalışmasıdır ve doküman analizi yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu belirlemek amacıyla 24 Mayıs-15 Haziran 2021 tarihleri arasında YÖKTEZ ve ULAKBİM veri tabanlarında yapılan taramalarda 2012-2021 yılları arasında yayımlanmış 552 lisansüstü teze ve 290 makaleye ulaşılmıştır. Bunlar arasından dahil edilme kriterleri göz önünde bulundurularak 18 lisansüstü tez ve 6 makale araştırmanın çalışma grubunu oluşturmuştur. Çalışma grubu içerisinde yer alan tez ve makalelerin incelenmesinde araştırmacılar tarafından hazırlanan “Araştırma Değerlendirme Formu” kullanılmıştır. Çalışmalar, araştırmanın yılı, araştırmanın türü, araştırma yöntemi, çalışma grubu, çalışma grubunun büyüklüğü, lisansüstü tezin türü ve yayımlandığı enstitü, araştırmada kullanılan değişkenler ölçütleri çerçevesinde incelenmiştir. Araştırmanın sonuçları, alanyazın ışığında tartışılmış ve önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Travma, Travma Sonrası Stres, Travma Sonresı Büyüme

Kaynakça

• Acar, B. (2020). Suriyeli mültecilerde travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası büyüme ile ilişkili değişkenler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Acar, D. ve Dirik, G. (2018). Yazılı duygusal dışavurum paradigması: Kanser hastalarının eşlerinde travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası gelişim üzerindeki etkileri. Klinik Psikiyatri Dergisi, 21(2), 154-167. doi: 10.5505/kpd.2018.48343ü.
• Acet, P. (2019). Yetişkinlerde travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası gelişim: Otobiyografik bellek, dönüşmüş benlik ve bilinçli-yeniden değerlendirme modelleri kapsamında bir inceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Arık, R. S. ve Türkmen, M. (2009). Eğitim bilimleri alanında yayınlanan bilimsel dergilerde yer alan makalelerin incelenmesi. Uluslararası Türkiye Eğitim Araştırmaları Kongresi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Antalya, 1-16.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır?. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388. doi: 10.31592/aeusbed.598299.
• Bergner, R. M. (2009). Trauma, exposure, and world reconstruction. American Journal of Psychotherapy, 63(3), 267-282. https://doi.org/10.1176/appi.psychotherapy.2009.63.3.267.
• Brewin, C. R. (2011). The nature and significance of memory disturbance in posttraumatic stress disorder. Annual Review of Clinical Psychology, 7, 203-227. https://doi.org/10.1146/annurev-clinpsy-032210-104544.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. D., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2019). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Carlson, E. B. ve Dalenberg, C. J. (2000). A conceptual framework for the impact of traumatic experiences. Trauma, Violence, & Abuse, 1(1), 4-28. https://doi.org/10.1177/1524838000001001002.
• Cengiz, I., Ergün, D. ve Cakici, E. (2019). Posttraumatic stress disorder, posttraumatic growth and psychological resilience in Syrian refugees: Hatay, Turkey. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 20(3), 269-276. doi: 10.5455/apd.4862.
• Çağlayan, P. (2016). The determinants of posttraumatic growth and posttraumatic stress among motor vehicle accıdent survivors: Personality, coping mechanisms, and ruminations. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Davison, G. C. ve Neale, J. M. (2004). Anormal psikolojisi (Abnormal psychology), (İ. Dağ, Çev.). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Deblinger, E., Steer, R. A. ve Lippmann, J. (1999). Two-year follow-up study of cognitive behavioral therapy for sexually abused children suffering post-traumatic stress symptoms. Child Abuse & Neglect, 23(12), 1371-1378. https://doi.org/10.1016/S0145-2134(99)00091-5.
• Doğan, F. (2015). The mediating role of the posttraumatic growth in the relationship between posttraumatic stress and prosocial behavioral tendencies. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Dunmore, E., Clark, D. M. ve Ehlers, A. (2001). A prospective investigation of the role of cognitive factors in persistent posttraumatic stress disorder (PTSD) after physical or sexual assault. Behaviour Research and Therapy, 39(9), 1063-1084. https://doi.org/10.1016/S0005-7967(00)00088-7.
• Ehlers, A. ve Clark, D. M. (2000). A cognitive model of posttraumatic stress disorder. Behaviour Research and Therapy, 38(4), 319-345. https://doi.org/10.1016/S0005-7967(99)00123-0.
• Elçi, Ö. (2021). Predıctıve factors of posttraumatıc stress and posttraumatıc growth among the survıvors of van, 2011, earthquakes’ trauma. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Frazier, P., Conlon, A. ve Glaser, T. (2001). Positive and negative life changes following sexual assault. Journal of consulting and clinical psychology, 69(6), 1048-1055. doi:10.1037/0022-006X.69.6.1048.
• Gökhan, K. (2019). Posttraumatic stress and posttraumatic growth in the aftermath of terrorism: the roles of exposure, media, world assumptions, coping, and rumination. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gökler Danışman, I., Tarhan Uçar, C. ve Okay, D. (2018). Eş şiddeti nedeniyle kadın konukevlerinde kalmakta olan kadınlarda travma sonrası stres ve travma sonrası gelişimin incelenmesi. Anatolian Journal of Psychiatry/Anadolu Psikiyatri Dergisi, 19(6), 537-544. doi: 10.5455/apd.295318.
• Gökmen, G. ve Deniz, M. (2020). Travma sonrası büyümenin yordayıcıları olarak öz-anlayış ve affetme. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 72-93.
• Gül, E. (2014). Prevalence rates of traumatic events, probable PTSD and predictors of posttraumatic stress and growth in a community sample from İzmir. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Hapke, U., Schumann, A., Rumpf, H. J., John, U. ve Meyer, C. (2006). Post-traumatic stress disorder. European Archives of Psychiatry And Clinical Neuroscience, 256(5), 299-306. https://doi.org/10.1007/s00406-006-0654-6.
• Haspolat, A. (2019). Travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası büyüme: Temel inançlardaki değişim, ruminasyonlar ve bilgece farkındalığın rolü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Başkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Işıklı S. ve Keser E. (2020). Travma sonrası stres bozukluğunda duygular ve duygu düzenleme. S. Vatan (Ed.), Duygu düzenleme (1. Baskı, s.55-63). Ankara: Türkiye Klinikleri.
• İnci, F. ve Boztepe, H. (2013). Travma sonrası büyüme: Öldürmeyen acı güçlendirir mi?. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 4(2), 80-84. doi: 10.5505/phd.2013.29392.
• Jones, E. ve Wessely, S. (2007). A paradigm shift in the conceptualization of psychological trauma in the 20th century. Journal of Anxiety Disorders, 21(2), 164-175. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2006.09.009.
• Kaçan, B. (2017). The path from traffic accident to posttraumatic stress, posttraumatic growth, and driver behavior change: An examination with rumination and transtheoretical model. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kanat, B. B. ve Özpolat, A. G. Y. (2016). Kanser hastalarında travma sonrası büyüme kavramı. Turkish Journal of Clinics and Laboratory, 7(4), 106-110. https://dergipark.org.tr/en/pub/tjcl/issue/26304/286720.
• Karaçam, Z. (2013). Sistematik derleme metodolojisi: Sistematik derleme hazırlamak için bir rehber. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(1), 26-33.
• Karaman, Ö. Ü. Ö. ve Tarım, A. G. B. (2018). Travma sonrası büyüme, sosyal problem çözme ve iyimserlik arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(20), 190-198.
• Kardaş, F. (2013). Van depremini yaşayan üniversite öğrencilerinin travma sonrası stres travma sonrası büyüme ve umutsuzluk düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Van.
• Kardaş, F. ve Tanhan, F. (2018). Van depremini yaşayan üniversite öğrencilerinin travma sonrası stres, travma sonrası büyüme ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 1-36. http://dx.doi.org/10.23891/efdyyu.2018.60.
• Kessler, R. C., Berglund, P., Demler, O., Jin, R., Merikangas, K. R. ve Walters, E. E. (2005). Lifetime prevalence and age-of-onset distributions of DSM-IV disorders in the National Comorbidity Survey Replication. Archives of General Psychiatry, 62(6), 593-602. doi:10.1001/archpsyc.62.6.593.
• Kılıç, E. Z., Uslu, R. İ., Erden, G. ve Kerimoğlu, E. (2007). Çocuklarda travma sonrası stres bozukluğu belirtilerini sürdüren ailesel etmenler. Kriz Dergisi, 7(2), 1-8.
• Kokurcan, A. ve Özsan, H. H. (2012). Travma kavramının psikiyatri tarihindeki seyri. Kriz Dergisi, 20(1-2-3), 19-24.
• Köskün, T. (2019). Yakınları intihar eden kişilerde travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası gelişim ile ilişkili değişkenler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Moğulkoç, H. (2014). Kanser hastası çocuk ve ergenlerin ebeveynlerinde travma sonrası stres bozukluğunun ve travma sonrası gelişimin belirleyicileri: Sosyal destek, ruminasyon ve yükleme biçimleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Moher, D., Liberati, A., Tetzlaff, J. ve Altman, D. G. (2009). Methods of systematic reviews and meta-analysis preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses: The PRISMA Statement. J Clin Epidemiol, 62(10), 1006-1012.
• Oflaz, F. (2015). Travma yaşamış çocuk ve gençlerin ele alınmasında çocuk-ergen ruh sağlığı ve psikiyatri hemşireliği uygulamaları. Turkiye Klinikleri Dergisi, 1(2), 46-51.
• Özcan, N. A. ve Arslan, R. (2020). Travma sonrası stres ile travma sonrası büyüme arasındaki ilişkide sosyal desteğin ve maneviyatın aracı rolü. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 19(73), 299-314. doi: 10.17755/esosder.548142.
• Özcan, N. A. (2019). Yetişkinlerde travma sonrası stres ve öz duyarlılığın travma sonrası büyüme üzerindeki yordayıcı rolü. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 14(20), 621-642. doi: 10.26466/opus.594006.
• Özçetin, Y. S. Ü. ve Hiçdurmaz, D. (2017). Kanser deneyiminde travma sonrası büyüme ve psikolojik sağlamlık. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 9(4), 388-397.
• Özen, Y. (2017). Psikolojik travmanın insanlık kadar eski tarihi. The Journal of Social Science, 2(1), 104-117.
• Rivas-Diez, R., Sanchez-Lopez, M.D.P. ve Rodrigo-Holgado, I. (2013). 702-Posttraumatic stress disorder in battered women by their partners. European Psychiatry, 28(S1), 1-1. https://doi.org/10.1016/S0924-9338(13)75927-3.
• Salsman, J. M., Segerstrom, S. C., Brechting, E. H., Carlson, C. R. ve Andrykowski, M. A. (2009). Posttraumatic growth and PTSD symptomatology among colorectal cancer survivors: a 3‐month longitudinal examination of cognitive processing. Psycho‐Oncology: Journal of the Psychological, Social and Behavioral Dimensions of Cancer, 18(1), 30-41. doi:10.1002/pon.1367.
• Schaefer, J. A. ve Moos, R. H. (1992). Life crises and personal growth. In B. N. Carpenter (Ed.), Personal coping: Theory, research, and application (pp. 149-170). Praeger Publishers/Greenwood Publishing Group.
• Sharhabani-Arzy, R., Amir, M., Kotler, M. ve Liran, R. (2003). The toll of domestic violence: PTSD among battered women in an Israeli sample. Journal of Interpersonal Violence, 18(11), 1335-1346. doi:10.1177/0886260503256842.
• Solomon, Z. ve Dekel, R. (2007). Posttraumatic stress disorder and posttraumatic growth among Israeli ex‐pows. Journal of Traumatic Stress: Official Publication of the International Society for Traumatic Stress Studies, 20(3), 303-312. doi: 10.1002/jts.20216.
• Şahne, M. E. (2018). Atatürk Havalimanı saldırısından 6 ay sonra personelde görülen travma sonrası stress belirtileri ve travma sonrası büyüme ile ilişkili faktörler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Üsküdar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şuer, T. (2005). Posttravmatik stres bozukluğu. Medikal Açıdan Stres ve Çareleri Sempozyum Dizisi, 47, 205-210.
• Tedeschi, R. G. ve Calhoun, L. G. (2004). Posttraumatic growth: Conceptual foundations and empirical evidence. Psychological İnquiry, 15(1), 1-18. https://doi.org/10.1207/s15327965pli1501_01.
• Tekcan, E. E. (2018). Yetişkinlerde travma sonrası stres belirtileri ile travma sonrası büyüme arasındaki ilişkide öz-şefkatin düzenleyici rolü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Türe, E. ve Barut, Y. (2020). Türkiye’de yapılan oyun terapisi çalışmalarının incelenmesi. Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi, 4(8), 127-138. doi: 10.31461/ybpd.837024.
• Udwin, O., Boyle, S., Yule, W., Bolton, D. ve O'Ryan, D. (2000). Risk factors for long‐term psychological effects of a disaster experienced in adolescence: predictors of post traumatic stress disorder. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 41(8), 969-979. https://doi.org/10.1111/1469-7610.00685.
• Yaman, E. N. (2018). The role of event centrality and solidarity in the prediction of posttraumatic stress and posttraumatic growth among the survıvors of 10th october terrorist attack. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bahçeşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yanık, Z. (2018). The mediating effect of rumination in relation to centrality of event, posttraumatic growth and posttraumatic stress disorder among breast cancer survivors. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bahçeşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yaşar, M. (2018). Nitel araştırmalarda nitelik sorunu. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 55-73. doi: 10.21666/muefd.426318.
• Yeken, H. (2019). Posttraumatic stress disorder and posttraumatic growth in refugee adolescents: Risks and protective factors. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Yıldız, Z. S. (2016). Kanser hastalarında travma sonrası stres belirtileri, travma sonrası gelişim ve kendini açma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.