İlk ve Ortaokul Öğretim Programlarında Barış, İnsan Hakları ve Demokrasi Eğitimi

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: Eğitim Bilimleri Özel Sayısı, 4269 - 4301, 15.09.2021

Fatma Şatıroğlu Karaağaç

https://doi.org/10.26466/opus.907189

Öz

Bu çalışmanın amacı, ilkokul ve ortaokul öğretim programlarındaki barış, insan hakları ve demokrasi eğitimine ilişkin öğrenme çıktılarını belirleyerek UNESCO’nun barış, insan hakları ve demokrasi eğitimi hedefleri doğrultusunda değerlendirmektir. Bu amaçla araştırmada, nitel araştırma yöntemlerinden yönlendirilmiş içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın verileri, doküman incelemesi yöntemiyle ilkokul ve ortaokul dersleri öğretim programlarından elde edilmiştir. Seçmeli dersler, zorunlu ve seçmeli yabancı dil dersleri çalışmaya dâhil edilmemiştir. Öte yandan imam hatip ortaokullarında okutulan zorunlu dersler de çalışmanın kapsamına alınmıştır. Bu doğrultuda çalışmada, 2019-2020 eğitim-öğretim yılı bahar döneminde uygulamada olan 4’ü ilkokul, 8’i ortaokul, 7’si ilkokul ve ortaokul olmak üzere toplamda 19 dersin öğretim programı, uzman görüşleri doğrultusunda belirlenen anahtar sözcüklerle incelenmiş; anahtar sözcüklerin geçtiği tüm öğrenme çıktıları derslere ve sınıf düzeyine göre listelenmiştir. Araştırma sonucunda; ilkokul Matematik, Fen Bilimleri, Bilişim Teknolojileri ve Yazılım dersleri dışında, ilkokul ve ortaokul derslerinin öğretim programlarında barış, insan hakları ve demokrasi eğitimi ile ilgili öğrenme çıktılarının bulunduğu ancak bunların UNESCO’nun hedefleri bağlamında yeterlilik arz etmediği saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Öğretim programları, barış, insan hakları, demokrasi, UNESCO

Peace, Human Rights and Democracy Education in the Primary and Secondary School Curriculum

Öz

The aim of this study is to determine the learning outcomes of peace, human rights and democracy education in the primary and secondary school curriculum and to evaluate them in accordance with the peace, human rights and democracy education objectives of UNESCO. For that purpose, directed content analysis, one of the qualitative research methods, was used in this research. Research data were obtained from the primary and secondary school curriculum through the document analysis method. Elective courses, compulsory and elective foreign language courses were not included in the study. On the other hand, compulsory courses taught in imam hatip secondary schools were also included in the study. In line with this, the curriculum of 19 courses in total, 4 primary school, 8 secondary school and 7 both primary and secondary school, which were in practice in the spring term of 2019-2020 academic year, was examined through the determinated keywords in accordance with the expert opinions. All the learning outcomes, where the keywords exist, have been listed according to the courses and the class levels. The results of this study indicated that the learning outcomes of peace, human rights and democracy education have existed in the curriculum of the primary and middle school courses except primary school Mathematics, Physical Sciences, Information Technologies and Software courses; however they don’t present any efficiency as part of the objectives of UNESCO.

Anahtar Kelimeler

Curriculum, peace, human rights, democracy, UNESCO

Kaynakça

• Akgül, N. S. P. (2017). Barış çalışmaları: Başlangıçtan günümüze değişimi. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 3, 84-106. Doi: 10.16954/bacad.08312.
• Aydemir, M. (2018). Yenilenen Sosyal Bilgiler dersi öğretim programının barış eğitimi açısından değerlendirilmesi. Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi, 4(1), 52-73.
• Balasooriya, A. S. (2001). Learning the way of peace: A teachers' guide to peace education. New delhi: Scientific and cultural Organization.
• Bulut, R. ve Koca, M. K (2017). Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarının barış kavramına ilişkin metaforları. Electronic Turkish Studies, 12(18), 139-156. Doi:10.7827/TurkishStudies.12116.
• Coşkun, Y. (2012). İlköğretim programlarında barış eğitimi ve barış eğitimine ilişkin öğretmen görüşleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Tokat.
• Gürdoğan Bayır, Ö., Balbağ, N. L. ve Çengelci Köse, T. (2017). Öğrencilerin ve öğretmenlerin bakış açısıyla barış. Electronic Turkish Studies, 12(28), 343-364. Doi:10.7827/TurkishStudies.12405.
• Damirchi, E.S. (2014). Barış eğitimi programının yedinci sınıf öğrencilerinin çatışma çözme ve iletişim becerilerine etkisi. (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Doğan, A. ve Kılınç, M. (2014). İlkokul düzeyindeki farklı ders kitaplarında barış ve savaş kavramlarına yer veriliş düzeyinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi. The Journal of Academic Social Science, 2(1), 277-289.
• Doğanay, B. (2018). Okul öncesi çocuklarına yönelik yayımlanan hikâye kitaplarının barış eğitiminin temel kavramları açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.
• Fountain, S. (1999). Peace education in UNICEF. New York: United Nations Children’s Fund Programme Publications.
• Hicks, D. (1987). Education for peace: principles int opractice. Cambridge Journal of Education, 17(1), 3-12. Doi: 10.1080/0305764870170101.
• Hsieh, H. F. and Shannon, S. E. (2005). Three approaches to qualitative content analysis. Qualitative Health Research, 15(9), 1277-1288. Doi: 10.1177/1049732305276687.
• Johnson, D. W. and Johnson, R. T. (2006). Peace education for consensual peace: The essential role of conflict resolution. Journal of Peace Education, 3(2), 147-174. Doi:10.1080/17400200600874792.
• Kanatlı, F. ve Schreglmann, S. (2017). İlkokul ve ortaokul öğrencilerinin savaş ve barış kavramlarına yönelik metaforik algıları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(37), 127-146.
• Kerem, E. A. ve Kamaraj, I. (2006). Erken çocukluk dönemi 'barış' değerine evrensel bir bakış ııı. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 13, 81-92.
• Keskin, Y. ve Coşkun Keskin, S. (2013). İlkokul (ilköğretim) Sosyal Bilgiler programlarında Millî bilinç ve barış değerinin tarihsel serüveni. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 17(3), 51-86.
• Lum, B. J. (2013). Peace education: past, present, and future. Journal of Peace Education, 10(3), 215-229. Doi: 10.1080/17400201.2013.863824.
• MEB (2017). Müfredatta yenileme ve değişiklik çalışmalarımız üzerine. 20 Mart 2020 tarihinde http://ttkb-dot-meb-dot-gov-dot-tr.gateway.web.tr/meb_iys_dosyalar/2017_07/18160003_basin_aciklamasi-program.pdf adresinden alınmıştır.
• MEB (2020a). Dördüncü millî eğitim şûrası (22-31Ağustos 1949). 20 Mart 2020 tarihinde https://ttkb.meb.gov.tr/www/gecmisten-gunumuze-mill-egitim-sralari/icerik/328 adresinden alınmıştır. MEB (2020b). Millî eğitim temel kanunu. 22 Mart 2020 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.1739.pdf adresinden alınmıştır.
• MEB (2020c). İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programı (ilkokul 4. sınıf). 22 Mart 2020 tarihinde http://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx adresinden alınmıştır.
• MEB (2020d). Öğretim programları. 29 Mart 2020 tarihinde http://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx adresinden alınmıştır
• Oğuz Haçat, S. ve Demir, F. B. (2017). İlkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersine ilişkin görüşleri. Türkiye Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 2(1), 1-17.
• Oğuz Haçat, S., Önlen, M., Tatan, M. ve Demir, F.B. (2018). İnsan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersi öğretim programlarının karşılaştırmalı analizi (1998, 2010, 2015, 2018). Researcher: Social Science Studies, 6(1), 407-422.
• Önal, G. ve Arsal, Z. (2015). İlkokul ve ortaokul öğretim programlarında barış eğitimi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 15 (USBES Özel Sayısı I), 176-191.
• Özdemir, F. ve Çelik, H. (2017). Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin savaş ve barış kavramlarının öğretimine ilişkin görüşleri. Turkish History Education Journal, 6(1), 100-128. Doi: 10.17497/tuhed.297799.
• Parmar, R. M. (2014). Role of teacher for peace education. The International Journal of Indian Psychology, 2(2), 1-8. Doi:10.25215/0102.004.
• Reardon, B. and Snauwaert, D. T. (2015). Betty A. Reardon: A pioneer in education for peace and human rights. Basel: Springer International Publishing.
• Sağdıç, M. (2019). Türkiye’de sosyal bilgiler eğitiminde disiplinlerarası öğretim yaklaşımının tarihsel gelişimi. Journal of History Culture and Art Research, 8(2), 390-403. Doi:10.7596/taksad.v8i2.2121.
• Sağkal, A.S. (2011). Okul öncesi çocuklarına yönelik yayımlanan hikâye kitaplarının barış eğitiminin temel kavramları açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Sevim, F. Ö. ve Diler, R. (2017). Din kültürü ve ahlâk bilgisi (dkab) derslerinde barış eğitiminin yeri. Journal of International Social Research, 10(51), 833-846. Doi:10.17719/jisr.2017.1819.
• UNESCO. (1995). Integrated framework of action on education for Peace. Human Rights and Democracy.(November 1995).
• Vartanyan, A. (2012). Anestezi’den estetik uyanışa: Eğitim ortamlarında barış kültürünü oluşturmada sanat eğitiminin önemi. Işın Özdemir (Ed.). Barış kültürü ve eğitimi çalıştayı içinde (s.27-42). Boğaziçi Üniversitesi.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara:Seçkin Yayınevi.
• Yılmaz, M. E. (2006). Barış sürecinde düşünsel dönüşüm ve barış eğitiminin rolü. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 1-11.