Modern İran Tarihi / Ervand Abrahamian

Yıl 2010, Cilt: 1 Sayı: 2, 179 - 188, 14.07.2016

Gülriz Şen

Öz

Ervand Abrahamian, İran’da devlet, toplum ve siyasetin 20. yüzyılda yaşadığı büyük değişim ve dönüşüme ışık tuttuğu eseri Modern İran Tarihi ile Orta Doğu ve küresel siyasetin son dönemde en çok tartışılan aktörlerinden biri olan İran’ın tarih ve siyasetini komplo teorileri ve spekülasyondan uzak; yalın, akıcı bir anlatım ve kapsamlı bir tarihsel tahlil ile sunuyor okuyucularına. Dilek Şendil’in çevirisi ile dilimize kazandırılan eser, 20. yüzyıla sabanla giren İran’ın 21. yüzyılda Basra Körfezi’nin ve Orta Doğu’nun büyük gücü haline gelme serüvenini; kalkınma ve gelişmenin lokomotifi olmuş devletin kurulması ve gelişmesi süreçleri üzerinden anlatıyor. Abrahamian kitabın ana eksenini oluşturan İran devletinin tarihsel çözümlemesini yaparken, devletin üç temel dayanağı adını verdiği ordu, bürokrasi ve patronaj sisteminin tarihsel gelişimi ve değişimine odaklanıyor. Kitap modern İran tarihini, bir yandan siyasal erk ve devletin kurum ve aygıtları dönüşürken, diğer yandan inşa edilen devletin toplum ile olan ilişkisinin siyasi, ekonomik ve uluslararası dinamiklerle yeniden şekillendiği altı farklı dönem üzerinden ele alıyor. Yazar bu kavramsal çerçeve ile sırasıyla Kaçarlar döneminde hanedanlığın siyasal yapısını ve toplumsal katmanlarla olan ilişkisini; Meşrutiyet Devrimi’nin İran siyasasına kattıklarını; Rıza Şah’ın Pehlevi Monarşisi’ni kurması ile devlet ve toplumda başlayan değişimi; Şah’ın mutlak denetiminin ve devlet inşa sürecinin kesintiye uğradığı, toplumsal hareketlerin güç kazandığı Milliyetçi ara dönemi; Muhammed Rıza Şah’ın devleti ve toplumu derinden etkileyen politikalarını ve son olarak 1979 İslam Devrimi’nden günümüze İran’da gücün, meşruiyetin, kurumsal ve toplumsal yapıların radikal dönüşümünü tahlil ediyor.