An Investigation of Ankara City Management Before the Tanzimat Period (1815-1820)

Yıl 2021, Sayı: 13, 39 - 59, 15.10.2021

Sevda Fişne Canan Yıldırım

https://doi.org/10.21021/osmed.908406

Öz

In the Ottoman administrative management system, the territory of the country was organized in the form of eyalet, sancak, kaza. Reasons such as the state entering a period of decline, weakening the centralized management structure and the deterioration of the timar system changing the classical building dynamics of the state to change. At the same time, the balances have started to change in provincial management and executive class organization. During the Mahmud II period, the administrative system has been renewed.

In this study, Ankara city administration before Tanzimat was examined by examining the Ankara Shari‘a Cord Record No: 216, 217, 218 and 219 covering the dates 1815-1820 (H.1230-1234). Firstly, Ankara's place in Ottoman urbanism understanding has been mentioned. Afterwards, the general outlines of provincial administration were emphasized before Tanzimat. Spatial evaluation of the management mechanism has been carried out. The impact of the developments during this period on the provincial administrations and managers has been demonstrated.

Anahtar Kelimeler

Ankara, City, Adminstration, Governor, Kadi

Tanzimat Dönemi Öncesinde Ankara Şehir Yönetimine Dair Bir İnceleme (1815-1820)

Öz

Osmanlı idari yönetim sisteminde ülke toprakları eyalet, sancak, kaza şeklinde örgütlenmiştir. Bu birimlerin yöneticileri de beylerbeyi, sancakbeyi ve kadı şeklinde tayin edilmiştir. Devletin bir gerileme dönemine girmesi, merkeziyetçi yönetim yapısının zayıflaması, tımar sisteminin bozulması gibi nedenler devletin klasik yapı dinamiklerinin değişmesine sebep olmuştur. Bununla birlikte taşra yönetiminde ve yönetici sınıf örgütlenmesinde de dengeler değişmeye başlamıştır. II. Mahmud Dönemi’nde, idari sistemde yenileşmeye gidilmiştir.

Bu çalışmada, 1815-1820 (H. 1230-1234) tarihlerini kapsayan 216, 217, 218 ve 219 numaralı Ankara Şer‘iyye Sicili Defterleri incelenerek Tanzimat öncesi Ankara şehir yönetimi ele alınmıştır. Öncelikle Osmanlı şehircilik anlayışında Ankara’nın yerine değinilmiştir. Sonrasında Tanzimat’tan önce taşra yönetiminin genel hatları üzerinde durulmuştur. Yönetim mekanizmasının mekânsal değerlendirmesi yapılmıştır. Bu dönem yaşanan gelişmelerin taşra yönetim ve yöneticileri üzerindeki etkisi gözler önüne serilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ankara, Şehir, Yönetim, Vali, Kadı

Kaynakça

• BİBLİYOGRAFYA
• Arşiv Vesikaları
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• Ankara Şer‘iyye Sicili, 216 Nolu Defter (H.1229-1230/M.1815-1816)
• Ankara Şer‘iyye Sicili, 217 Nolu Defter (H. 1231/M. 1817)
• Ankara Şer‘iyye Sicili, 218 Nolu Defter (H. 1232/M. 1818)
• Ankara Şer‘iyye Sicili, 219 Nolu Defter (H. 1233/M. 1819)
• Ankara Şer‘iyye Sicili, 20 Nolu Defter (H. 1234/M. 1820)
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Akdağ, Mustafa. “Genel Çizgileriyle XVII. Yüzyıl Türkiye Tarihi”, Tarih Araştırmaları Dergisi 4 (1966): 201-247.
• Aakdağ, Mustafa. “Osmanlı Müesseseleri Hakkında Notlar”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi 13 (1955): 27-51.
• Akyüz, Jülide. “Ankara’nın Bütüncül Tarihi Çerçevesinde XVIII. Yüzyılda Ankara (Şer‘iye Sicilleri’nin Sayısal ve Muhtevâ Analizi Denemesi)”, Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2003.
• Anıl, Yaşar Şahin. Osmanlı’da Kadılık, İstanbul: İletişim Yayınları, 1993.
• Aydın, Mehmet Akif. Türk Hukuk Tarihi, İstanbul: Beta Yayınları, 2017.
• Boran, Ali. “Osmanlı Dönemi Kale Mimarisi”, Osmanlı Ansiklopedisi, X (Ankara 1999), ss.347-348.
• Çadırcı, Musa. “Türkiye’de Muhtarlık Teşkilatı’nın Kurulması Üzerine Bir İnceleme”, Belleten 135/XXXIV (1970): 409-420.
• Çadırcı, Musa. Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
• Çelik, Şenol. “Şehir Kethüdâsı”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXVIII (İstanbul 2010), ss.451-453.
• Demir, Mustafa. “Türk İslam Medeniyetinde Şehirleşme”, İslam Araştırmaları Dergisi 16.1 (2003): 156-165.
• Doğan, Cabir. “II. Mahmud Dönemi Osmanlı Merkezileşme Politikasının Doğu Vilâyetlerinde Uygulanması”, Turkısh Studies 6.4 (2011): 505-521.
• Erdoğan, Emine. “Tahrir Defterlerine Göre Ankara Şehri Yerleşmeleri”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi 6.1 (2005): 249-262.
• Ergenç, Özer. XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2012.
• Faroqhi, Suraiya. Osmanlıda Kentler ve Kentliler, (Çev: Neyyir Kalaycıoğlu), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınarı, 1994.
• Feyzioğlu, Hamiyet Sezer. Tanzimat Döneminde Kadılık Kurumu ve Şer‘i Mahkemelerde Düzenlemeler, İstanbul: Kitabevi, 2010.
• Gökçe, Turan. “Vüzera Kanunnamesi”, Tarih İncelemeleri Dergisi 8 (1993): 99-125.
• Halaçoğlu, Yusuf. XIV. ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1991.
• Halaçoğlu, Yusuf. Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (Menziller), İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, 2014.
• İpşirli, Mehmet. “Beylerbeyi”, TDV İslam Ansiklopedisi, VI (İstanbul 1992), ss. 69-74.
• İpşirli, Mehmet. “Ehl-i Örf”, TDV İslam Ansiklopedisi, X (İstanbul 1994), ss. 519-520.
• İpşirli, Mehmet. “İlmiye”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXII (İstanbul 2000), ss. 141-145.
• İpşirli, Mehmet. “Naib”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXII 32 (İstanbul 2006), ss. 312-313.
• Kal’a, Ahmet. “Esnaf”, TDV İslam Ansiklopedisi, XI (İstanbul 1995), ss. 423-430.
• Kılıç, Orhan. “Van Eyaleti’ne Bağlı Sancaklar ve İdari Statüleri (1558-1740)", Osmanlı Araştırmaları 21 (2001): 190-210.
• Kuban, Doğan. “Anadolu Türk Şehri, Tarihi Gelişmesi, Sosyal ve Fizikî Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler”, Vakıflar Dergisi 7 (1968): 53-73.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Şehir”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXVIII (İstanbul 2010), ss. 441-446.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Câize”, TDV İslam Ansiklopedisi, VII (İstanbul 1993), ss. 28-29.
• Oğuzoğlu, Yusuf. “Dizdar”, TDV İslam Ansiklopedisi, IX (İstanbul 1994), ss.480-481.
• Ortaylı, İlber. “Kadı”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXIV, (İstanbul 2001), ss. 69-73.
• Ortaylı, İlber. Osmanlı Devleti’nde Kadı, İstanbul: Kronik, 2018.
• Örenç, Ali Fuat. “Mutasarrıf”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXI (İstanbul 2006), ss. 377-379.
• Özcan, Abdülkadir. “Çorbacı”, TDV İslam Ansiklopedisi, VIII (İstanbul 1993), ss. 369-370.
• Özdemir, Rıfat. XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
• Özkaya, Yücel -Ali Akyıldız. “Muhassıl”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXI (İstanbul 2006), ss.18-20.
• Özkaya, Yücel. “Mütesellim”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXII (İstanbul 2006), ss.203-204.
• Özkaya, Yücel. Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyânlık, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Özlü, Zeynel. “Göynük’e (Bolu) Ait Bazı Gelir ve Giderlerin Tahlili: Avârız Vergisi”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 19 (2006): 390-407.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü 2, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Şahin, İlhan. “Şehir”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXVIII (İstanbul 2010), ss. 446-449.
• Tabakoğlu, Ahmet. Türkiye İktisat Tarihi, Ankara: Dergâh Yayınları, 2003.
• Turan, Hilal. “III. Selim’den Tanzimat’a Osmanlı Devleti’nde Yeniden Yapılanma Hareketleri”, Ankara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 11 (2019): 37-46.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Varlık, Mustafa Çetin. “Anadolu Eyaleti”, TDV İslam Ansiklopedisi, III, (İstanbul 1991), ss.141-143.
• Yıldırım, M. Zahit. “Osmanlı’da Mütesellimlik Kurumu ve Karahisar-ı Sâhib ve Konya Mütesellimi Ali Ağa”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 9 (2014): 95-114.