Namık Kemal’in Siyasî Paradigmasında Meşveret Kavramı ve Meclis Düşüncesi

Yıl 2023, Sayı: 17 - Haziran, 2023, 181 - 202, 30.06.2023

Hakan Değirmenci

https://doi.org/10.21021/osmed.1288570

Öz

Demokrasi, Türk siyasi tarihinde yüz elli yıllık bir geçmişe sahiptir. Meşrutiyet’in az öncesinde başlayan demokrasi mücadelesi, Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin gayretiyle ortaya çıkmış ve “meclis” kavramıyla hayat bulmuştur. Bu dönemde ismi en çok öne çıkan kişi hiç kuşkusuz Namık Kemal olmuştur.
Namık Kemal, fıtratının ve yetişme şeklinin gereği olarak eleştirel düşünceye açık ve dışa dönük bir kişidir. Tercüme Odası’nda çalışmaya başlaması, burada Şinasi ile tanışması, Fransızca öğrenmesi ve Avrupa’yı görmesi itibariyle Batılı fikirlere ve yeniliklere açık yetişmiştir. Namık Kemal böylelikle mizacının getirdiği mücadele gücüyle birlikte daima yeni fikirler peşinde koşmuş, bir aydın sorumluluğu ile düşüncelerini idareyle ve halkla paylaşmıştır. Diğer taraftan gazetelerde ve edebî mahsullerinde işlediği fikirleri ile yaşadığı dönemden günümüze kadar uzanan bir çizgide Türk siyasal ve sosyal hayatına tesir etmiştir.
Namık Kemal, devlet yönetimiyle ilgili olarak “meşrutiyet”i savunmuştur. Meşrutiyet, padişahın altında bir meclisin varlığını öngören yönetim biçimidir. Osmanlı devlet yapısını ve çağın ruhunu göz önünde bulundurduğumuzda o günlerdeki meclis talebinin bugünkü demokrasinin nüvesi olduğunu çok net bir biçimde ifade edebiliriz. Çalışmamızda meşveret kavramı ve meclis düşüncesinin Namık Kemal’in fikir ve hareket dünyasındaki karşılığını aramaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

cumhuriyet, demokrasi, meclis, meşveret, namık kemal

In Namık Kemal's Political Paradigm, the Concept of Meşveret and the Idea of Parliament

Öz

Democracy has a history of one hundred and fifty years in Turkish political history. The struggle for democracy, which started just before the Constitutional Monarchy, emerged with the efforts of the New Ottomans Society and came to life with the concept of "parliament". The most prominent figure in this period was undoubtedly Namik Kemal.
Namik Kemal is open to critical thinking and extroverted as a requirement of his nature and upbringing. He was raised open to Western ideas and innovations as he started working at the Tercüme Odası, met Şinasi, learned French and visited Europe. Thus, Namik Kemal always pursued new ideas with the fighting power of his temperament. With the responsibility of an intellectual, he shared his thoughts with the administration and the public. On the other hand, he influenced Turkish political and social life in a line extending from his time to the present day with his ideas in newspapers and literary works.
Namik Kemal defended "constitutionalism" in relation to state administration. Constitutionalism is a form of government that envisages the existence of a parliament under the sultan. Considering the Ottoman state structure and the spirit of the age, we can clearly state that the demand for a parliament in those days was the nucleus of today's democracy. In our study, we will try to find the counterpart of the concept of meşveret and the idea of parliament in Namik Kemal's world of thought and action.

Anahtar Kelimeler

republic, democracy, constitutionalism, parlıament, namık kemal

Kaynakça

• 1. Süreli Yayınlar/ Süreli Yayınlar
• Hürriyet, “Hubbü’l-vatan mine’l- iman”, 9 Rebiyyülevvel 1285, Nu. 1.
• Hürriyet, “Ve şâvirhüm fi’l-emr”, 30 Rebiyülevvel 1285, Nu. 4.
• Hürriyet, “Sekizinci nomeromuzdaki maliye bendine zeyl”, 13 Cemaziyelevvel 1285, Nu. 10.
• Hürriyet, “Vükelâ-yı hazırânın Yeni Osmanlılar hakkında kullandıkları Politika”, 13 Cemaziyelevvel 1285, Nu. 11.
• Hürriyet, “Usul-i meşverete dair bir mu’terize cevaben yazılmış mektup”, 27 Cemaziyelevvel 1285, Nu. 12.
• Hürriyet, “Usûl-i meşverete dair ikinci mektup”, 4 Cemaziyelahir 1285, Nu. 13.
• Hürriyet, “Usul-i meşverete dair üçüncü mektup”, 12 Cemaziyelahir 1285, Nu. 14.
• Mecmûa-i Maârif, 13 Cemaziyelahir 1285, Nu. 165.
• Hürriyet, “Usul-i meşverete dair dördüncü mektup”, 25 Cemaziyelahir 1285, Nu. 16.
• Hürriyet, “Usul-i meşverete dair beşinci mektup”, 3 Recep 1285, Nu. 17.
• İstanbul, 11 Recep 1285, Nu. 417.
• İstanbul, 12 Recep 1285, Nu. 418.
• Hürriyet, “Usul-i meşverete dair altıncı mektup”, 10 Recep 1285, Nu. 18.
• Hürriyet, “Usul-i meşverete dair sekizinci mektup”, 13 Şaban 1285, Nu. 22.
• Hürriyet, “Memâlik-i Osmaniye’nin yeni mukâsemesi”, 24 Recep 1285, Nu. 20.
• Hürriyet, “Hasta adam”, 23 Şaban 1285, Nu. 24.
• Hürriyet, “Yine Girit meselesi tazelendi”, 23 Şaban 1285, Nu. 24.
• Hürriyet, “Sadâret”, 17 Zilkade 1285, Nu. 36.
• Hürriyet, “İstanbul’dan mektup”, 1 Zilhicce 1285, Nu. 38.
• Hürriyet, “Raybe’l menun”, 5 Safer 1286, Nu. 47.
• Hürriyet, “İhtilaf u ümmeti rahmetün”, 4 Rebiülevvel 1286, Nu. 51.
• Hürriyet, “İdâre-i cumhûriyye ile hükûmet-i şahsiyenin farkı”, 14 Rebiyüelevvel 1287, Nu. 99.
• Hürriyet, “Hâtime”, 22 Rebiyülevvel 1287, Nu. 100.
• İbret, “Memur”, 7 Teşrinievvel 1288/ 16 Şaban 1289.
• İbret, “Prusya meselesi”, 18 Teşrinievvel 1288/ 27 Şaban 1289.
• Diyojen, Cehennemde bir muhâvere, 9 Cemaziyelahir 1289/ 2 Ağustos 1288.
• Hadîka, “Müsavat”, 13 Ramazan 1289, Nu. 5.
• Hadîka, “Ümmetin ihtilâfı rahmettir”, 9 Şevval 1289, Nu. 20.
• İbret, “Bârika-i hakikat müsâdeme-i efkârdan çıkar”, 22 Zilkade 1289, Nu. 98.
• 2. Telif Eserler ve Basılı Kaynaklar
• Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-VI. İstanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1885.
• Akün, Ömer Faruk. “Namık Kemal”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXII (İstanbul 1995), ss. 361-378.
• Akyıldız, Ali. “Sâdık Rifat Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXV (İstanbul 2013), ss. 400-401.
• Ali Ekrem, Namık Kemal. Ankara: MEB Yayınları, 1992.
• Aydoğdu, Nergiz Yılmaz ve Kara, İsmail. Namık Kemal Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri Bütün Makaleleri 1, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: YKY, 2003.
• Beyatlı, Yahya Kemal. Çocukluğum, Gençliğim, Siyasî ve Edebî Hatıralarım. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 2008.
• Beydilli, Kemal. “Yeni Osmanlılar Cemiyeti”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XLIII (İstanbul 2013), ss. 430-433.
• Çelik, Hüseyin. “Hürriyet” TDV İslâm Ansiklopedisi, XVIII (İstanbul 1995), ss. 505-507.
• Çelik, Hüseyin. “Yeni Osmanlılar Cemiyeti ve Türkiye’de Parlamenter Sistem Tartışmalarının Başlaması”, Osmanlı VII. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
• Çetin, Atilla. “Hayreddin Paşa, Tunuslu”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XVII (İstanbul 2013), ss. 57-60.
• Çetinsaya, Gökhan ve Buzpınar, Ş. Tufan. “Midhat Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXX (Ankara 2020), ss. 7-11.
• Değirmenci, Kevser. "Hürriyet Gazetesi’ne Göre [1868-1870] Bulgar Sorunu." Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 16 (2023): 197-225.
• Ebuzziya Tevfik Bey. Yeni Osmanlılar Tarihi, Haz., Şemsettin Kutlu. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1973.
• Gümüş, Musa. “Leh ve Macar Mültecilerinin Osmanlı Devleti’ne Sığınması Beyin Göçü Olarak Değerlendirilebilir mi?” Tarih Okulu Dergisi 8/13 (2015): 363-387.
• Gündoğdu, Mehmet Ali. “İttihâd-ı İslam İdeolojisinin Türk Edebiyatına Yansıması 1839-1908” Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2016.
• Gündoğdu, Mehmet Ali. “Yenilikçi Tanzimat Aydınlarının İslam’ın Köklerine Yönelişi” Journal of Turkish Studies, 13 (2018): 243-257.
• Kılıç, Selda. “1864 Vilâyet Nizâmnâmesinin Tuna Vilayetinde Uygulanması ve Mithat Paşa.” Tarih Araştırmaları Dergisi 24/37 (2005): 99-111.
• Kurdakul, Necdet. “Ölümünün 100. Yılında Unutulan Yönleriyle Namık Kemal.” Tarih ve Toplum, X/60 (1998): 329-336.
• Mahmut Celaleddin Paşa, Mir’at-ı Hakikat. Haz., İsmet Miroğlu. İstanbul: Berekât Yayınevi, 1983.
• Mardin, Şerif. Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları, 1996.
• Mardin, Şerif. Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Meriç, Cemil. Umrandan Uygarlığa. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Namık Kemal. “Hürriyet Kasidesi”, Büyük Türk Klasikleri VIII. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2000.
• Namık Kemal. Renan Müdafaanamesi, Haz., M Fuad Köprülü. Ankara: Güven Matbaası, 1962.
• Namık Kemal, Makalât-ı Siyasiye ve Edebiye. Haz., Erdoğan Kul “Makalât-ı Siyasiye ve Edebiye ve Eserde Ele Alınan Ana Konular Üzerine” başlıklı giriş yazısının içinden. Ankara: Birleşik Yayıncılık, 2014.
• Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Hil Yayınları, 1995.
• Ölmez, Adem. “Osmanlı Devleti’nin Son Asrında İslam ve "Usul-i Meşveret" Tartışmaları” Köprü Dergisi. 58 (1997): 96-105.
• Özön, Mustafa Nihat. Namık Kemal ve İbret Gazetesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1997.
• Özgül, Metin Kayıhan. XIX. Asrın Özel Bir Edebiyat Mahfeli Olarak Encümen-i Şuara. İstanbul: Kurgan Edebiyat, 2012.
• Pehlivanoğlu, Emrah. Tanzimat ve Metatarih. İstanbul: Vakıfbank Yayınları, 2018.
• Stanford, J. Shaw ve Shaw, Ezel Kural. Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye II, Haz., Mehmet Harmancı. İstanbul: 1983.
• Sungu, İhsan. “Tanzimat ve Yeni Osmanlılar”. Tanzimat I. İstanbul: Maarif Matbaası, 1940.
• Süleyman Nazif, Namık Kemal. İstanbul: Dersaadet-İkdam Matbaası, 1922.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi, 1997.
• Tansel, Fevziye Abdullah, Namık Kemal’in Hususi Mektupları-I. Ankara: TTK Yayınları, 1967.
• Topal, Alp Eren. Sürgünde Muhalefet: Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi 1868-1869. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2019.
• Tuğluk, Abdulhakim. "Ebüzziya Tevfik’in ‘Merhum Nâmık Kemâl Bey’ Adlı Eseri (İnceleme-Metin)" Türkiyat Mecmuası, 28/1 (2018): 179-199.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken yayınları, 1994.