In the late 19th Century, Municipal Physicians as Representatives of Preventive Health Services in Anatolia

Yıl 2023, Sayı: 18 - Eylül, 2023, 213 - 228, 15.09.2023

Ahmet Köç

https://doi.org/10.21021/osmed.1322527

Öz

In the 19th century, the functions of the Ottoman central administration, which entered a process of modernisation in every field under the influence of internal and external dynamics, increased. With the modernisation process, the state started to perform many services on its own and established first Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane and then Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye to solve the health problems of its subjects. These schools also endeavoured to fulfil the requirements of a modern state.

While maintaining a centralised approach in the fields of education and health, the modern state was able to solve the health problems of the people and take preventive measures thanks to the physicians trained at the school. After graduating from the Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye, municipal physicians were assigned to the towns. These people, who fulfilled their duties to keep people living in good conditions and prevent epidemics, were accompanied by civil servants. Together with their attendants, the physicians treated the sick, the elderly and the needy both in the centre of the accident and in the towns and villages of the accident. In the mid-19th century, the small number of physicians made them sought-after in Anatolia. These physicians, who endeavoured to make the people feel the presence and power of the state in the field of health, faced various problems in the places where they were assigned. Although the boundaries of the municipal medical service were drawn by regulations, they were forced to work under the difficulties of inadequate personal rights, complaints that they were extorting money from the patients they treated, problems related to compulsory service and the heavy war environment brought by the century. In this study, the problems faced by municipal physicians professionally are analysed from structural and functional perspectives by identifying them from Ottoman archive documents

Anahtar Kelimeler

ottoman, 19th. century, public health, municipality, doctor

19. Yüzyıl Sonlarında Anadolu’da Koruyucu Sağlık Hizmetlerinin Temsilcileri Olarak Belediye Tabipleri

Öz

XIX. yüzyılda iç ve dış dinamiklerin etkisiyle her alanda modernleşme sürecine giren Osmanlı merkezi idaresinin işlevleri arttı. Modernleşme süreciyle birçok hizmeti kendisi yerine getirmeye başlayan devlet, tebaanın sağlık sorunlarını çözmek için önce Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’yi ardından Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye’yi kurdu. Bu okullar, aynı zamanda modern devlet olmanın gereklerini yerine getirmek için çabaladılar.

Modern devlet; eğitim ve sağlık alanlarında merkeziyetçi bir anlayış sürdürürken, halkın sağlık sorunlarını çözmeyi ve önleyici tedbirler almayı, okulda yetişen tabipler sayesinde sağladı. Belediye tabipleri, Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye’den mezun olduktan sonra kazalarda görevlendirildiler. İnsanı iyi koşullarda yaşatmak, salgınları önlemek adına aldıkları görevleri yerine getiren bu kişilere memurlar refakat etti. Tabipler, yanlarındaki memurlarla birlikte hem kaza merkezinde hem de kazaya bağlı kasaba ve köylerdeki hasta, yaşlı ve bakıma muhtaç kişileri tedavi ettiler. XIX. Yüzyıl ortalarında tabiplerin sayılarının az olması onları, Anadolu’da aranan kişiler haline getirdi. Sağlık alanında devletin varlığını ve gücünü halka hissettirmek için çabalayan bu tabipler, atandıkları yerlerde çeşitli sorunlarla karşılaştılar. Nizamnamelerle belediye tabipliğinin sınırları çizilmiş olsa da özlük haklarının yetersizliği, tedavi ettikleri hastalardan zorla para aldıkları yönündeki şikayetler, zorunlu hizmetle ilgili sorunları ve yüzyılın getirdiği ağır savaş ortamının sıkıntıları içerisinde zorlandılar. Çalışmada, belediye tabiplerinin mesleki anlamda karşılaştıkları sorunlar, Osmanlı Arşiv belgelerinden tespit edilerek yapısal ve işlevsel açılardan ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, 19. yüzyıl, halk sağlığı, doktor, belediye

Kaynakça

• 1. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, İrâde, Meclis-i Mahsûs, 50/2156, 27 Eylül 1874/15 Ş 1291; 33/1363, 1 Ocak 1867/24 Ş 1283.
• BOA, Sadaret Mektubi Kalemi Belgeleri (A. MKT), 198/76.
• BOA, Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO), 1/36; 4630/347183.
• BOA, Cevdet Maliye Belgeleri (C. ML.), 19/876.
• BOA, Cevdet Sıhhiye Belgeleri (C. SH.), 6/282.
• BOA, Dahiliye Nezareti Muhâsebe Kalemi Belgeleri (DH.EUM.MH.), 141/65.
• BOA, Dahiliye Nezâreti Hukuk Müşavirliği Belgeleri (DH. HMŞ.), 30/42; 25/71.
• BOA, Dahiliye Nezareti Mebani-i Emiriye-Hapishaneler Müdüriyeti Müteferrik Evrakı (DH. MB.HPS. M.), 26/8.
• BOA, Dahiliye Nezareti İdare (DH.İD.), 18/9; 18/27; 50/21.
• BOA, Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH. MKT.), 2227/52; 2263/115; 2267/19; 2282/63; 2119/55; 2357/46; 2634/22; 1877/41; 849/18; 503/11; 2018/71; 514/15.
• BOA, Dahiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı (DH. MUİ.), 10/1; 10/8; 41/35.
• BOA, Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı (HR.MKT.), 793/44.
• BOA, Tercüme Odası Belgeleri (HR.TO.), 53/28.
• BOA, İrade Dahiliye Belgeleri (İ. DH.), 4/171.
• BOA, İrâde- Meclis-i Vâlâ (İ. MVL.), 134/3626.
• BOA, İrade Taltifa (İ.TAL.), 122/68.
• BOA, Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.), 216/125.
• BOA, Şûrâ-yı Devlet Defterleri (ŞD.), 1572/1; 2408/20; 2843/23.
• BOA, Rumeli Müfettişliği Yanya Evrakı (TFR.I.YN.), 3/287.
• BOA, Yıldız Perakende Evrakı Elçilik Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y.PRK.EŞA.), 39/94.
• 2. Mevzûât/Kanun/Yönetmelik
• 12 Ekim 1861/7 R 1278 Tarihli Memâlik-i Mahrûse-i Şâhânede Tabâbet-i Belediye İcrâsına Dâir Nizâmnâme, Düstûr, Tertîb-i Evvel, Cild-i Sânî, Matbaa-ı Âmire, Dersaadet 1290, s. 814-816.
• 17 Nisan 1888/5 Ş 1305 Tarihli Memleket Etibbası ve Eczacıları Hakkında Nizamnâme, Düstûr, Birinci Tertîb, Cild 6, Devlet Matbaası, Ankara 1939, s. 9-12.
• 21 Temmuz 1871/3 Ca 1288 Tarihli İdâre-i Umûmiye-i Tıbbıye Nizâmnâmesi, Düstûr, Tertîb-i Evvel, Cild-i Sânî, Matbaa-ı Âmire, Dersaadet 1290, s. 803-806.
• 21 Temmuz 1871/3 Ca 1288 Tarihli Karantina Nizamnamesi, Düstûr, Tertîb-i Evvel, Cild-i Sânî, Matbaa-ı Âmire, Dersaadet 1290, s. 800-802.
• A.} DVN.MKL. 35/23 (17 Muharrem 1312 / 21 Temmuz 1894) ve 1 Mayıs 1894 Tarihli Aşı Nizamnamesi Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi, 1329-1331: s.227.
• 3. Araştırma Eserleri/Telif Eserler
• Ahmet Şerif. Arnavutluk’ta, Suriye’de, Trablusgarp’ta Tanin, I-II. Cilt, haz. M. Çetin Börekçi, (Ankara: TTK Yayınları, 2004).
• Ahmet İzzet Paşa. Feryadım I, der. M. Ayışığı, (İstanbul: Nehir Yayınları, 1992).
• Akyıldız, Ali. Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, (İstanbul: İletişim Yayınları, 2012).
• Altıntaş, Ayten. “Osmanlılarda Modern Anlamda Tıp Eğitiminin Başlaması Tıbhâne-i Âmire”, Osmanlı, VIII, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, (1999), 528-540.
• Çadırcı, Musa. Tanzimat Sürecinde Türkiye: Ülke Yönetimi, (Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2007).
• Çakmak, Biray. “Modernleşme Sürecinde Uşak Kazası’nda Sağlık Hizmetleri (XIX. Yüzyıl Sonu 20. Yüzyıl Başı), Kurtuluşun 100. Yılında Uşak, Uşak: Uşak Belediyesi Kültür Yayınları, (2022), 118-127.
• Fortna, Benjamin C. Mekteb-i Hümayun Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İslam, Devlet ve Eğitim, çev. P. Siral, (İstanbul: İletişim Yayınları, 2005).
• Güler, Tahsin. “Osmanlı’da Siyaset ve Bürokrasi İlişkilerinin Tarihi Seyri”, SDÜ. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi XIX/4, (2014), 311-336.
• Gülser, C-İ. Rasimoğlu. “Taşra’yı İyileştirmek: XIX. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda Memleket Hekimleri”, Lokman Hekim Journal 3/1, (2013), 1-6.
• Gültekin, Elif-G. Doğan. “Osmanlı Dönemi Belediye Tabipliği Uygulamasına Karamürsel Örneğinde Bir Bakış”, Lokman Hekim Dergisi, 8/3, (2018), 218-223.
• Gündüz, Mustafa. Kurum, Kavram ve Zihniyet, (İstanbul: Ketebe Yayınları, 2018).
• Gündüz, Mustafa. “Ütopyalardan Distopyalara Eğitim ve Toplum”, Eğitime Bakış 43, (2018), 9-16.
• Sarı, Nil. “Mekteb-i Tıbbıye”, TDVİA, 29, (Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2004), 2-4.
• Tekeli, İlhan- Selim İlkin. Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, VII, (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1993).
• Terzioğlu, Aslan. “İstanbul Tıp Fakültesi Tarihçesi”, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 63/2, (2000), 1-60.
• Yamak, Sanem. “Vatandaşlık Eğitimi ve Militar Eğitim”, Türk Eğitim Tarihi (ed. M. Gündüz), İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, (2019), 307-340.
• Yıldırım, Nuran. “İstanbul’da Sağlık Hayatı”, Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, 4, (2015), 92-102. Zhang, Yukun- Haishan Dong, Peng Yan- Xue Zheng, “Research on removal of manganese in drinking water by potassium permanganate”, International Conference on Advanced Energy, Power and Electrical Engineering (E3S Web of Conferences 260), (2021), pp. 1-5.
• https://www.sdplatform.com/Dergi/342/Belediye-hekimligi