XVI. Yüzyılda İlbasan Şehri Sâkinleri ve Meslekleri

Yıl 2024, Sayı: 22, 246 - 263

Rahman Şahin

https://doi.org/10.21021/osmed.1449162

Öz

İlbasan, Osmanlı Devleti’ne isyan eden İskender Bey’in faaliyetlerini kontrol altına almak ve bölgenin kuzeyine giden yolları denetlemek için 1466 yılında Fatih Sultan Mehmed tarafından Orta Arnavutluk’ta, bir kale olarak kurulmuştur. Burada tesis edilen emniyet ve refahla birlikte İlbasan, etrafından nüfus celbetmeye başlamış ve zamanla Arnavutluk coğrafyasının en önemli şehirlerinden birisi olmuştur.

Şehirler, tarım dışı mal ile hizmetin üretildiği ve bunların yakın çevre veya daha geniş bir alanda pazarlandığı yerleşim birimleridir. Bu kapsamda bakıldığında İlbasan şehrinde üretilen mal ve hizmetin çeşitliliği sadece sakinlerinin değil aynı zamanda çevresindeki insanların talepleri doğrultusunda şekillenmiştir. Dolayısıyla buradaki esnaf çeşitliliğinin tespiti hem şehir sakinlerinin hem de yakın çevredeki kimselerin talep ettiği ürünleri ortaya çıkartmıştır. Şehirler aynı zamanda sundukları imkânlarla sürekli göç aldığından dolayı insan çeşitliliği bakımından bulundukları coğrafyanın minyatürü gibidir. Bu çerçevede İlbasan şehrinin dini ve demografik özelliklerinin tespiti Arnavutluk coğrafyasının o dönemki yapısının anlaşılması için veri sağlayacaktır.

Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Külliyesi’nde İlbasan Sancağına ait tahrir defterleri bulunmaktadır. İlgili defterlerde bulunan tarihi kayıtlar nitel araştırma yöntemlerinde kullanılan doküman incelemesi yöntemi ile incelenmiştir. Tahrir defterinin birden çok ve farklı tarihlerde hazırlanmış olması elde edilen verilerin hem kendi hem de zaman içerisindeki değişimlerinin gözlemlenmesine olanak sağlamıştır. Bu çalışmada farklı tahrir defteri kullanılarak belirtilen tarihte İlbasan şehrinin dini, demografik ve esnaf yapısı ele alınmış ve zaman içerisindeki değişimleri çeşitli tablo ve grafiklerle değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arnavutluk, İlbasan, Balkan Şehri, Tahrir Defteri, Esnaf Teşkilatı

Etik Beyan

Bu makale TÜBİTAK tarafından desteklenen 122N358 numaralı proje kapsamında üretilmiştir.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

122N358

Residents of Ilbasan City in the 16th Century and Their Professions

Öz

Ilbasan was founded as a castle by Sultan Mehmed the Conqueror in 1466 in Central Albania to control the activities of Skanderbeg, who rebelled against the Ottoman Empire, and to control the roads leading to the north of the region. Ilbasan with the security and prosperity established here, began to attract the population from its surroundings and over time, it became one of the most important cities in the Albanian geography.
Cities are settlements where non-agricultural goods and services are produced and marketed in the immediate surroundings or in a wider area. When viewed in this context, the diversity of goods and services produced in the city of Ilbasan has been shaped in line with the demands of not only its residents but also the people around it. Therefore, determining the diversity of tradesmen here has revealed the needs and demands of both the city residents and the people in the immediate surroundings. Cities are also like miniatures of their geography in terms of human diversity, as they constantly attract immigration with the opportunities they offer. In this context, determining the religious and demographic characteristics of the city of Ilbasan will provide data to understand the structure of Albania's geography at that time.
There are cadastral books belonging to the Ilbasan Sanjak in the Presidential Ottoman Archive Complex. The historical records were examined using qualitative research methods. The fact that the Tahrir book was prepared more than once and on different dates allowed the observation of both the data obtained and its changes over time This study examines the religious, demographic, and occupational structure of Elbasan at the specified time using various tax registers and evaluates the changes over time through various tables and graphs.

Anahtar Kelimeler

Albania, İlbasan, Balkan City, Cadastral Book, Tradesmen Organization

Proje Numarası

122N358

Kaynakça

• A. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, Tapu Tahrir Defterleri (TT.d), nr. 367, 472, 477.
• BOA, Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Mühimme Defterleri (A. DVNSMHM.d), nr. 2, 10, 12, 14-1, 14-2, 15, 16, 18.
• B. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Tapu Arşivi Daire Başkanlığı (TKGM. TADB)
• TKGM. TADB., Tapu Tahrir Defterleri (TTD), nr. 66, 210.
• 2. Araştırma ve İnceleme Eserler
• Alkan, Mustafa, ve Ferdi Gökbuğa. “XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Av Teşkilatı’nın Silistre Sancağındaki Yapılanması”. Gazi Akademik Bakış 9/ 17 (2015): 23–39.
• Ardel, Ayten. “XVI. Yüzyıl Tahrirlerine Göre İlbasan Sancağı”. Balkanlarda İslam Medeniyeti II. Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri, Tiran: IRCICA, 2003.
• Atsız, Nihal. “Âşıkpaşaoğlu Tevârîh-i Âl-i Osman”. Osmanlı Tarihleri I, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1949.
• Barkan, Ömer Lütfi. XV ve XVI. Asırda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları (Kanunlar I). İstanbul: İstanbul Burhaneddin Matbaası, 1943.
• Barkan, Ömer Lütfi. "Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi". Türkiyat Mecmuası X (1593): 1-26.
• Bostan, İdris. “İnebahtı Deniz Savaşı”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXII (İstanbul 2000), ss. 287-289.
• Bostan, İdris. “Kıbrıs Seferleri Günlüğü ve Osmanlı Donanmasının Sefer Güzergâhı”. Dünden Bugüne Kıbrıs Meselesi, editör Ali Ahmetbeyoğlu ve Erhan Afyoncu, Istanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı, 2001.
• Çiçek, Kemal. “Kıbrıs”. TDV İslam Ansiklopedisi, XXV (İstanbul 2022), ss. 373-379.
• Demircan, Yasemin. “1720 Tarihli Tahrir Defterine Göre Nakşa Adası’nda Yapılan Düzenlemeler ve Reâyanın Durumu”. Belleten 73/ 268 (2009): 671–81.
• Duka, Ferit. “XV.-XVIII. Yüzyıllarda Arnavut Nüfusunun İslamlaşması Süreci Üzerine Gözlemler”. OTAM 2/ 2 (1991): 64–71.
• Egro, Dritan. “Islam in Albanian lands during the first two centuries of the Ottoman Rule”. Doktora tezi, İhsan Doğramacı Bilken Üniversitesi, 2003.
• Eren, Hasan. “Osmanlı Kanûnnâmelerinin Dili Üzerine I. "Gönül"”. Reşit Rahmeti Arat İçin, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1966.
• Ergenç, Özer. “Osmanlı Şehirlerinde Esnâf Örgütlerinin Fizik Yapıya Etkileri”. Şehir, Toplum, Devlet Osmanlı Tarihi Yazıları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
• Ergenç, Özer. “Osmanlı Şehrindeki ‘Mahalle’nin İşlevleri ve Nitelikleri Üzerine”. Içinde Şehir, Toplum, Devlet Osmanlı Tarihi Yazıları, Istanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
• Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi 8. Kitap (Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 308 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu - Dizini). 1. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
• Faroqhi, Suraiya. “Kentte Yaşamak: Kent Bilinci ve Ev Kültürü”. Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, 8., İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014.
• Giakoumis, Konstantinos. “The Ottoman Advance and Consolidation in Epiros and Albania during the Fourteenth and Fifteenth Centuries”. Ηπειρωτικό Ημερολόγιο 23 (2004): 217–44.
• İnalcık, Halil. “Arnavutluk’ta Osmanlı Hakimiyetinin Yerleşmesi ve İskender Bey İsyanının Menşei”. Fatih ve İstanbul 1/2 (1953): 153–75.
• İnalcık, Halil. İki Karanın Sultanı, İki Denizin Hakanı, Kâyser-i Rûm Fâtih Sultan Mehmed Han. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• İnalcık, Halil. “İskender Bey”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXII (İstanbul 2000), ss. 561-563.
• İnalcık, Halil. “Murad II”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXI (İstanbul 2020), ss. 164-172.
• İnbaşı, Mehmet. “Arnavutluk’ta bir Türk şehri; XVIII. Yüzyılda İlbasan Sancağı”. Consepts, Sources, Methodology And Arts in Eastern European Studies, editör Serkan Yazıcı, Alper Başer, ve Tufan Turan, Skopje, 2019.
• İnbaşı, Mehmet, ve Tahsin Hazırbulan. “Osmanlı Devleti’nde Avcı Kuşu Yetiştiriciliği / Bâzdârânlık (Batı Anadolu Örneği)”. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi 7/ 19 (2020): 655–77.
• Kiel, Machiel. “Kruya”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXVI (İstanbul 2002), ss. 293-295.
• Kiel, Machiel. Ottoman Architecture in Albania 1385-1912. İstanbul: IRCICA, 1990.
• Kritovulos. Kritovulos Tarihi (1451-1467). Çev., Ari Çokona. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Nurja, Ermal. “Elbasani në regjistrimet osmane të viteve 1431, 1468, 1530 dhe 1568”. Albanon 1/2 (2018): 11–22.
• Özvar, Erol, ve Arif Bilgin. “Şehir Yönetimi ve Tarihi Üzerine”. Selçukludan Cumhuriyete Şehir Yönetimi, Edt., Erol Özvar ve Arif Bilgin, İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği, 2008.
• Sezer, Musa. "Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Köstendil (Ilıca) Mahalleleri". Tarih ve Gelecek Dergisi 3/1 (2017): 136-150.
• Şahin, İlhan. “Şehir (Osmanlılar’da)”. TDV İslam Ansiklopedisi, XXXVIII (İstanbul 2010), ss. 449-451.
• Tursun Bey. Târih-i Ebü’l-Feth. Çev., Mertol Tulum. İstanbul: Baha Matbası, 1977.
• Ünal, Mehmet Ali. Osmanlı Tarih Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2011.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi I.Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2011.
• Weber, Max. Şehir Modern Kentin Oluşumu. Editör Don Martindale ve Gertrud Neuwirth. Çev., Musa Ceyhan. 10. baskı. İstanbul: Yarın Yayınları, 2012.