Sykes-Picot Antlaşması’ndan Sonra İngiltere ve Fransa’nın Ortadoğu’nun Paylaşım Planlarında Şerif Hüseyin’in Rolü ve Önemine Dair Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Sayı: 22, 264 - 285

Resul Yavuz

https://doi.org/10.21021/osmed.1450636

Öz

Uzun yıllar boyunca Ortadoğu üzerinde hâkimiyet mücadelesi yürüten İngiliz ve Fransızlar, Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Arap coğrafyasının paylaşımı için birlikte hareket etme noktasında anlaşmaya varacaklardı. Bu çerçevede İngilizler, Osmanlı Devleti’nin iç dinamiklerini kendi lehine kullanabilmek maksadıyla Mekke Emiri Şerif Hüseyin’e savaş sonrasında tesis edilmek üzere bir Arap Devleti kurulması vaadinde bulunarak onu isyan hareketinin içine çekeceklerdi. İngilizler, amaçlarını gerçekleştirmek için savaş devam ederken farklı tarihlerde Sykes-Picot Antlaşması ile Fransızlara, McMahon-Şerif Hüseyin Mektuplaşması ile Araplara ve Balfour Deklarasyonu ile de Siyonistlere birtakım vaatlerde bulunmuşlardı. 1917’de Bolşevik İhtilali’nin ortaya çıkması ve sonrasında meydana gelen gelişmeler, İngilizleri bölgede çok sıkıntılı bir sürece sokacaktı. Sykes-Picot Antlaşması’nın ifşa edilmesinden sonra İngilizler, Şerif Hüseyin’i küstürmemek ve onun taraf değiştirmemesini sağlama adına kendisini ikna etmek için bu kez Fransızlarla birlikte yoğun bir diplomasi mücadelesi vermek durumunda kalacaktı. İki ülke bu yeni durumda Türklerin Şerif Hüseyin’e yönelik barış tekliflerini boşa çıkarmak için de çaba sarf etmekle birlikte, Arap aktivistlerinin desteğini kaybetmemek için vaatlerini en yetkili ağızlardan duyurma ihtiyacı hissedeceklerdi.

Anahtar Kelimeler

Ortadoğu, Şerif Hüseyin, Sykes- Picot Antlaşması, Araplar, Balfour Deklerasyonu

An Assessment of the Role and Importance of Sharif Hussein in the Middle East Partition Plans of England and France After the Sykes-Picot Treaty

Öz

The British and the French, who had been struggling for dominance over the Middle East for many years, agreed to act together for the division of the Ottoman Arab geography during the First World War. Within this framework, in order to use the internal dynamics of the Ottoman Empire in its favor, the British would draw Sharif Hussein, the Emir of Mecca, into the rebellion movement by promising him the establishment of an Arab State to be established after the war. In order to realize their goals, the British made certain promises to the French with the Sykes-Picot Treaty, to the Arabs with the McMahon-Sharif Hussein Correspondence and to the Zionists with the Balfour Declaration. The emergence of the Bolshevik Revolution in 1917 and the developments that followed would put the British in a very troubled period in the region. After the revelation of the Sykes-Picot Agreement, the British would have to engage in an intense diplomatic struggle, this time with the French, in order not to offend Sharif Hussein and to convince him not to change sides. In this new situation, the two countries would also make efforts to frustrate the Turkish peace overtures to Sharif Hussein, but they would also feel the need to announce their promises from the most authoritative mouths in order not to lose the support of Arab activists.

Anahtar Kelimeler

Middle East, Sharif Hussein, Sykes- Picot Treaty, Arabs, Balfour Declaration

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri: İngiliz Milli Arşivleri
• FO. 371/2486, No: E 567; FO.371/2486, No: E 7641; FO. 371/2486, No: E 541.
• IOR/L/PS/10/609, File: 3280/1916 Pt: 1-2 Arabia; IOR/L/PS/18/B247; IOR/L/PS/18/B218, No:14
• MSS EUR F112/277, Papers on British Policy and The Arap Movement.
• Telif, Makale İnceleme Eserlerler
• Abir, M., “The Arab Rebellion of Amir Ghalib of Mecca (1788-1812)”, Middle Eastern Studies, Vol. 7, No. 2. May, (1971):185-200.
• Akalın, Durmuş, Süveyş Kanalı, İstanbul: Yeditepe Yay., 2015.
• Akcakaya, Umut ve Erdal Aydoğan. “Hatıralar Işığında Şerif Hüseyin İsyanı ve Hicaz Cephesi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 38, S.106, Kasım, (2022): 349-390.
• Alangari, Haifa, The Struggle for Power in Arabia, İbn Suud, Hussein, Great Britain 1914-1924, Garner Publishing Limited, 1998.
• Allawi, Ali A., Çev. Hakan Abacı, Irak Kralı I. Faysal, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay., 2016.
• Antonius, George, Çev. Mehmet Ali Koç-Muhammed Karakuş, Arap Uyanışı, İstanbul: Selenge Yay., 2021.
• Barr, James, Çev. Ekin Can Göksoy, Kırmızı Çizgi Paylaşılamayan Toprakların Yakın Tarihi, İstanbul: Pegasus Yay., 2016.
• Boztemur, Recep, “Arap İsyanı 1916-1918”, Mülkiye, C. XXXV, s. 272, (2011): 61-79.
• Cleveland, William L., Çev. Mehmet Harmancı, Modern Ortadoğu Tarihi, İstanbul: Agora Kitaplığı Yay., 2008. Curzon, G. N., Persia and the Persian Question, Vol. 2, London: 1892.
• Çiçek, M. Talha, Cemal Paşa Suriye’de, İstanbul: Kronik Yay., 2020.
• Eldar, Dan, “French Policy towards Husayn, Sharif of Mecca”, Middle Eastern Studies, Vol. 26, No. 3, July, (1990): 329-350.
• Friedman, Isaiah, British Pan- Arap Policy 1915-1922, Newyork: The Taylor- Francis Group, 2010.
• Helmreich, Paul C., Çev. Şerif Erol, Sevr Entrikaları, İstanbul: Sabah Yay., 1996.
• Hurewitz, J. C., Diplomacy in the Near and Middle East: A Documentary Record: 1535-1914, Vol. 1, No. 101, Princeton: 1956.
• Kartın, Cengiz- Özsoy, Ruziye, “Sir Mark Sykes’ın Ortadoğu İzlenimlerine Kısa Bir Bakış”, Sinop Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, C.5, S.2, (2021): 341-364.
• Kavak, Özgür, Reşid Rıza İttihad-ı Osmani’den Arap İsyanına, 2. Baskı, İstanbul: Klasik Yay., 2013.
• Kedourie, Elie, In The Anglo-Arab Labyrinth, New York: Frank Cass Publishers, 2014.
• Köse, İsmail, İngiliz Arşiv Belgelerinde Hicaz İsyanı, İstanbul: Selis Yay., 2014.
• Kurşun, Zekeriya, Necid ve Ahsa’da Osmanlı Hakimiyeti Vehhabi Hareketi ve Suudi Devleti’nin Ortaya Çıkışı, Ankara: TTK Yay., 1998.
• Louis, William Roger- Gifford, Prosser, (ed.) France and Britain in Africa: İmperial Rivalry and Colonial Rule, Yale University Press, 1971.
• Low, Michael Christopher, Çev. Yunus Babacan, İmparatorluk Mekke’si, İstanbul: Telemak Yay., 2023.
• Malhut, Mustafa, “Mezopotamya Üzerinde İngiliz- Alman Nüfuz Mücadelesi”, Tarih Okulu Dergisi, S. XVI, İlkbahar- Yaz, (2013): 147-161
• Mousa, Suleiman, “A Matter of Princible: King Hussein of The Hijaz and The Arabs of Plastine”, İnternational Journal of Middle East Studies, Vol. 9, No. 2, April (1978); 172-189.
• Özdemir, Bülent – Irkıçatal, Eftal, İngiliz Arap Büro Raporlarında Arap Ayaklanması, Bir İsyanın Kodları, İzmir: Yitik Hazine Yay., 2011.
• Polat, Ü. Gülsüm, Türk- Arap İlişkileri, İstanbul: Kronik Yay., 2019.
• Sazak, M. Seyfi, Sir Mark Sykes ve 1900-1920 Arası İngiltere’nin Ortadoğu Politikasına Etkileri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü. 1988.
• Schneer, Jonathan, Balfour Deklarasyonu, Çev. Ali Cevat Akkoyunlu, İstanbul: Kırımızkedi Yay., 2011.
• Silverfarb, Daniel, “The Anglo-Najd Treaty of December 1915”, Middle Eastern Studies, Vol. 16, No. 3, October, (1980): 167-177.
• Tanenbaum, Jan Karl, “France and the Arab Middle East, 1914-1920”, Transactions of the American Philosophical Society , Vol. 68, No. 7 (1978): 1-50.
• Tauber, Elizer, The Arab Movements in World War I, London: Frank Cass and Co. Ltd., 1993.
• Tolon, Ahmet Hurşit, Birinci Dünya Savaşı Sırasında Taksim Anlaşmaları ve Sevr’ e Giden Yol, Ankara: ATAM Yay., 2006.
• Troeller, Gray, “Ibn Sa’ud and Sharif Husayn: a Comparison in Importance in the Early Years of the First Word War.”, The Historical Journal, Vol. 14. No. 3, (1971); 171-189.
• Troeller, Gray, The Brith of Saudi Arabia, Newyork: Routledge Taylor&Francis Group, 2013. Umar, Ömer Osman, Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında Suriye (1908-1938), Ankara: ATAM Yay., 2004. Winstone, H.V.F., Çev. Fuad Davudoğlu, Ortadoğu Serüveni, İstanbul: Risale Yay., 1999.
• Yavuz, Resul, “Hicaz Krallığından Sürgüne; Birinci Dünya Savaşı Sonrası Şerif Hüseyin’in İngiltere ile İlişkileri” Sosyal ve Beşeri Bilimlerde Değerlendirmeler-1, Ankara: Gece Yay, 2023.
• Yavuz, Resul, “The Meeting Between Faisal and Britain about the Sharing of Middle East During the Paris Peace Conferance”, History Studies, Vol. 11/1, (2019): 429-444.
• Yavuz, Resul, David Lloyd George’un Hatıralarında Sevr ve Lozan’a Giden Süreç, İstanbul: İdealkültür Yay., 2020.
• Yavuz, Resul, Ortadoğu şekillenirken, İstanbul: İdealkültür Yay, 2020.
• Yurdakul, Nurcan Özkaplan, İngiltere Ortadoğu’ya Nasıl Girdi?, İstanbul: Kronik Yay., 2018.