Mümeyyiz Çocuk Dergisi’nde [1869-1870] İdeal ve Gerçek Çocukluk

Yıl 2024, Sayı: 23, 1 - 20

Hayrullah Kahya

https://doi.org/10.21021/osmed.1369647

Öz

Dünyada çocukluk çalışmalarının büyük çoğunluğu Batı toplumları ekseninde yürütülmüştür. Osmanlı toplumundaki çocukluk kavramı üzerinde fazla çalışma yapılmamıştır. Alandaki boşluğu doldurmak için bu çalışma, Arap harfli ilk Türkçe çocuk dergisi Mümeyyiz (1869-1870) ekseninde ideal ve gerçek çocukluk kavramını ortaya koymak üzere yürütülmüştür. Dergideki çocukluk anlayışının ortaya konmasında övgü ve yergi kriterleri ölçü alınmıştır. Buna göre Mümeyyiz çocuk dergisinde ideal çocuğun, İslâm dini bakımından dindar, bilgili, erdemli ve çalışkan; padişaha, ebeveyne, öğretmene itaat etmesi beklenir. İdeal çocuk cömert, dürüst, kanaatkâr, iyiliksever gibi başka olumlu niteliklere de sahip olmalıdır. Diğer taraftan, gerçek çocuk ev, okul ve sokak ortamlarında davranış bozukluğu sergileyen, güdülenme ve eğitim kazanımları açısından eksiklikler gösteren birey olarak tasvir edilmiştir. Dergide bilgi ve beceri bakımından gelişmiş, davranış bakımından olgun ve eğitimli gerçek çocuklar sayıca az olduklarından bunlardan örnek vak’alar çerçevesinde söz edilmektedir. Bu çalışma, tek bir kaynağın genel durumu yansıtamayacağı gerçeğinden hareketle son dönem Osmanlı çocukluk algısının tam anlamıyla ortaya konabilmesi için döneme ilişkin önemli diğer belgelerin de araştırılmasını önermektedir.

Anahtar Kelimeler

çocukluk, Tanzimat dönemi, Mümeyyiz, çocuk dergisi, 19. yüzyıl Osmanlı toplumu

Etik Beyan

Etik kurul iznine gerek yoktur

Ideal and Real Childhood In the Mumayyiz Children's Periodical [1869-1870]

Öz

The majority of childhood studies worldwide have predominantly focused on Western societies. However, there is a need for further research on the concept of childhood in Eastern societies, particularly within the context of Ottoman society. To address this gap in the field, this study aims to elucidate the concept of childhood through the analysis of the first Turkish children's magazine in Arabic script, Mumayyiz (1869-1870). Criteria of praise and criticism have been employed to reveal the understanding of childhood in the magazine. Accordingly, the ideal childhood in Mumayyiz is envisioned as being devout, knowledgeable, virtuous, and hardworking within the framework of the Islamic religion. Moreover, the ideal child is expected to show obedience to the sultan, parents, and teachers, and possess other positive qualities such as generosity, honesty, contentment, and kindness. In contrast, a generally prevalent notion of real childhood involves individuals displaying behavioral disorders at home, school, and in public spaces, coupled with deficiencies in motivation and educational achievements. However, there are also children who exhibit advanced knowledge and skills, behavioral maturity, and education. Acknowledging that a single source may not capture the overall picture, this study suggests the exploration of other significant documents from the late Ottoman period to comprehensively delineate the understanding of childhood during that era.

Anahtar Kelimeler

childhood, Tanzimat period, Mümeyyiz, children, 19th century Ottoman society

Kaynakça

• Araz, Yahya (2013). 16. yüzyıldan 19. yüzyıl başlarına: Osmanlı Toplumunda Çocuk Olmak. İstanbul: Kitap.
• Araz, Yahya (2020). Osmanlı İstanbul’unda Çocuk Emeği: Ev İçi Hizmetlerde İstihdam Edilen Çocuklar (1750-1920). İstanbul: Kitap.
• Arıcı, Ali Fuat (2016). Çocuk Edebiyatı Ve Kültürü. Ankara: Pegem Akademi.
• Ariès, Philippe, Centuries of Childhood – A Social History of Family Life (Translator Robert Baldick), New York: Alferd A. Knopf, 1962.
• Arslan, Yakup. Mümeyyiz Dergisi’ndeki Dini Motiflerin Din Eğitimi Açısından İncelenmesi. Yüksek lisans tezi, Marmara Universitesi, 2007.
• Balcı, Ahmet (2014). Çocuklara Kıraat dergisi. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 68, 25-42.
• Baş, Bayram (2015). Türkçe öğretimi açısından çocuk edebiyatı. Ankara: Pegem Akademi.
• Bayram, Yavuz (2005). Türk edebiyatının ilk çocuk dergisi: Mümeyyiz (1869- 1870). Hece, Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı, 9(104-105), 484-500.
• Çapar, Ali (2020). Creating the image of ‘the greatest sultan’: indoctrination of children through children’s periodicals under the Hamidian regime (1876-1908). Middle Eastern Studies, 57(2), 249-264.
• Çapar, Ali (2021). Osmanlı Devletinde Çocukluk: Kaynaklar, Metot, Tarihsel ve Disiplinlerarası Perspektifler . Tarihyazımı, 3(1), 44-68.
• Erdal, K. (2009). Eğitim değerleri açısından çocuk kitapları. Akademik Bakış, 17, 1-18.
• Erkut, Zeynep, Serap Balci, and Suzan Yildiz. "Tarihsel süreç içinde çocuk." Çocuk ve Medeniyet 2.3(2017): 17-28 George Henry Payne, The Child in Human Progress. G. P. Putnam’s Sons: New York and London: The Knickerbocker Press, 1916.
• https://www.unicef.org/turkiye/%C3%A7ocuk-haklar%C4%B1na-dair-s%C3%B6zle%C5%9Fme
• https://www.unicef.org/turkiye/%C3%A7ocuk-haklar%C4%B1na-dair-s%C3%B6zle%C5%9Fme
• İlhan, Zehra (2017). The socio-legal Status and pictorial representations of children and adolescents in Early Modern Ottoman society (Yayınlanmamış doktora tezi). Boğaziçi Üniversitesi, Institute for Graduate Studies in Social Sciences, İstanbul.
• Onur, Bekir (2005). Türkiye’de çocukluğun tarihi. Ankara: İmge.
• Kahya, Hayrullah. İlk Türkçe Çocuk Dergilerinden Biri: Angeliaforos Çocuklar İçün. Turkophone, 9/3(2022: 111-128.
• Karabıçak, Yusuf Ziya (2011). Angeliaforos Çocuklar İçin ve Osmanlı Devleti’nde yayınlanan diğer çocuk gazeteleri: Modern çocukluk söyleminin oluşumu. Toplumsal Tarih, 215, 2-11.
• Kroll, Jerome. "The concept of childhood in the Middle Ages." Journal of the History of the Behavioral Sciences 13(4), (1977): 384-393.
• Nalçıoğlu, Belkıs Ulusoy. Mümeyyiz Türkçe İlk Çocuk Gazetesi (1869-1870), İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları, İstanbul, 2006.
• Özbay, Murat (2006). Türkçe özel öğretim yöntemleri I. Öncü Kitap.
• Payne, George Henry, The Child in Human Progress. G. P. Putnam’s Sons: New York and London: The Knickerbocker Press, 1916.
• Şimşek, Murat "İslâm Hukuku ve Pozitif Hukuk Açısından Çocukta Ceza Ehliyeti." İnsan ve Toplum 2/3(2012): 139-164.
• Tan, Mine "Çağlar boyunca çocukluk." Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES) 22.1 (1989): 71-88.
• Ulanowicz, Anastasia. Philippe Ariès, Centuries of Childhood – A Social History of Family Life.
• https://www.representingchildhood.pitt.edu/pdf/aries.pdf
• Yaşar, Şeyma, İlk Çocuk Dergilerinden Mümeyyiz. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul (2001), 13-14.
• Yılmaz, Eray (2015). Türkçe çocuk gazetelerinde Osmanlı kimliği (1869-1908) (Ahlak, ilim, dil, tarih ve coğrafya). Doktora tezi, Yıldız Teknik Universitesi, Istanbul.