Ferâiznâme Literatürüne Zeyl: Hâzık’ın Ferâ’izü’l-Manzûme’si

Yıl 2024, Sayı: 23, 207 - 233, 15.12.2024

Mehmet Akif Gözitok , Halime Çavuşoğlu

https://doi.org/10.21021/osmed.1467499

Öz

Fıkıh ilminin en önemli konularından kabul edilen ferâiz ilmi, en genel tanımıyla ölen bir kişinin ardında bıraktığı mirasa kimlerin mirasçı olabileceğini ve mirasçıların alacakları payların nasıl hesaplanacağını açıklayan bir ilim dalıdır. Türk-İslam edebiyatının dinî muhtevalı edebî türlerinden kabul edilen ferâiznâmeler, bu ilme dair yazılmış manzum ve mensur eserlerdir. Anadolu sahası Türk edebiyatında ilk örnekleri XV. yüzyılda görülen ferâiznâme türünün, XX. yüzyıla kadar devam ettiği ve irili ufaklı birçok örneğinin kaleme alındığı bilinmektedir. Bu edebî türün kayıp halkalarından biri de XVIII. yüzyılın önde gelen âlim ve fazıl şairlerinden kabul edilen Erzurumlu Muhammed Hâzık Efendi’nin Ferâ’izü’l-Manzûme adlı eseridir. Biyografik ve bibliyografik kaynaklarda hakkında hiçbir bilgi bulunmayan söz konusu bu eserde Hâzık, talebelerinin ferâiz ilmini daha kolay öğrenebilmesi ve elzem kısımlarını ezberleyebilmesi için ferâiz ilminin önemli metinlerini muhtasar olarak nazmen ele almıştır. Bu çalışma, bilinen tek nüshası Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Seyfettin Özege Bölümü Satın Alınanlar Koleksiyonu 35 numarada kayıtlı olan Ferâ’izü’l-Manzûme’nin ilmî neşri ile dil, üslup, muhteva ve şekil bakımından incelenmesini amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ferâiznameler, Miras Hukuku, Erzurumlu Hâzık.

Addendum to Feraizname Literature: Hazik’s Feraizü’l-Manzume

Öz

The science of feraiz, which is considered one of the most important subjects of the science of fiqh, is a branch of science that explains, in its most general definition, who can inherit the inheritance left behind by a deceased person and how the shares the heirs will receive are calculated. Feraiznâmes, which are accepted as literary genres with religious content in Turkish-Islamic literature, are works in verse and prose written about this science. It is known that the feraizname genre, the first examples of which were seen in the Anatolian Turkish literature in the 15th century, continued until the 20th century. One of the missing links of this literary genre is the work called Feraizü'l-Manzume by Erzurumlu Muhammed Hazik Efendi, who is considered one of the leading scholars and virtuous poets of 18th century. In this work, about which there is no information in the biographical and bibliographical sources, Hazik has made a verse summary of the important texts of the science of feraiz in order for his students to learn the science of feraiz more easily and memorize its essential parts. This study aims to examine the scientific publication of Feraizü'l-Manzume, the only known copy of which is registered in the Seyfettin Özege Department Purchased Collection of Atatürk University Central Library, number 35, in terms of language, style, content and form.

Anahtar Kelimeler

Ferâiznames, Inheritance Law, Hâzık from Erzurum

Kaynakça

• Akpınar, Muhammet Raşit. “Manzum Ferâiz Edebiyatının Bir Örneği: Ayıntâbî Mehmet Hasib Dürrî Efendi’nin Zübdetü’l-ferâiz İsimli Eseri.” RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 34 (2023): 1411-1442.
• Aktan, Hamza, “Zevi’l-Erham”, TDV İslam Ansiklopedisi, XLIV (İstanbul 2013), ss. 307-308.
• Arslan, Süleyman. “Mehmed Hâşim Efendi’nin Manzûm Ferâizi (İnceleme-Çeviri Yazılı Metin).” Yüksek lisans tezi, Harran Üniveristesi, 2023.
• Ayaz, Eyüp Sertaç. Manzûme-i Ferâ‘iz. İstanbul: Kesit Yayınları, 2016.
• Aydın, Ahmet. “Manzum Fıkıh Metinleri I.” Usul İslam Araştırmaları 26 (2016): 137-170.
• Aydın, Ahmet. “Manzum Fıkıh Metinleri II.” Usul İslam Araştırmaları 27 (2017): 73-100.
• Bardakoğlu, Ali. “Ferâiz”, TDV İslam Ansiklopedisi, XII (İstanbul 1995), ss. 362-363.
• Bilmen, Ömer Nasûhî. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kamusu 1-8. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1969.
• Çeker, Orhan, “Hünsâ”, TDV İslam Ansiklopedisi, XVIII (İstanbul 1998), ss. 491-492.
• Çelebioğlu, Âmil. “Türk Edebiyatında Manzum Dinî Eserler.” Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yayınları, 1998.
• Dihudâ, Ali Ekber. Lugatnâme-i Dihudâ 1-16. ed. Muhammed Mu’in ve Cafer Şahidi. Tahran: Müessese-i Lugatname-i Dihuda, 1998.
• Döndüren, Hamdi. “Avl”, TDV İslam Ansiklopedisi, IV (İstanbul 1991), ss. 117-118.
• Eliaçık, Muhittin. “Denizlili Köralizade Es’ad Efendi’nin Mir’at-ı Ferâiz’i.” Diyanet İlmi Dergi 44/4 (2008): 121-144.
• Eliaçık, Muhittin. “Şemsi Paşa’nın Manzum Ve Muhtasar Vikâyetü’r-Rivâye Tercümesi.” Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi II (2009): 16-49.
• Erzurumlu Hâzık, Dîvân, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi, Şevket Rado Yazmaları, 8, 1b-78a.
• Fındıkoğlu, Ziyaeddin Fahri. Erzurum Şairleri. İstanbul: Sanâyi‘-i Nefîse Matbaası, 1927.
• Genç, Selim. “Şîrî’nin Manzum Feraiz-nâmesi.” Yüksek lisans tezi, Ondokuzmayıs Üniversitesi, 2021.
• Güftâ, Hüseyin. Erzurumlu Şair Hâzık. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2001.
• Güftâ, Hüseyin. “Hâzık Mehmed Efendi’nin Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni.” Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, 1992.
• Güftâ, Hüseyin. Erzurum’un Yüzleri Hâzık. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2014. Güler, Mehmet. “Türk Edebiyatında Manzum Ferâiz-nâmeler.” Doktora tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2015. Hızlı, Mefail. “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler.” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2008): 25-46. Juynboll, Theodoor Willem. “Fera’iz”. İslam Ansiklopedisi IV (İstanbul 1979), ss. 551.
• Karaman, Hayreddin. “Asabe”, TDV İslam Ansiklopedisi, III. (İstanbul 1991), ss. 452-453.
• Koca, Ferhat. “El-Ferâizü’s-Sirâciyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, XII (İstanbul 1995), ss. 367-368.
• Levend, Agâh Sırrı. “Dinî Edebiyatımızın Başlıca Ürünleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten 20 (1972): 35-80.
• Levend, Âgâh Sırrı. Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: TTK Yayınları, 2008.
• Mehmed Nusret. Târîhçe-i Erzurum. İstanbul: Ali Şükrü Matbaası, 1338.
• Okçu, Naci. “Hâzık”, TDV İslam Ansiklopedisi, XVII (İstanbul1998), ss. 122.
• Şener, Mehmet. “İslâm Miras Hukuku İle İlgili Terimler.” DEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi VIII, (1994): 25-42.
• Telkenaroğlu, Rahmi. “Osmanlı'dan Günümüze Anadolu Medreselerinde Fıkıh Tedrisatı ve Sorunları.” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 20 (2012), 151-177.
• Yaylalı, Davut. “Münâseha”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXI (İstanbul 2020), ss. 570.
• Yazıcı, Abdurrahman. “Üç Feraiz Metni Çerçevesinde Gelişen Müteahhirin Dönemi Feraiz Literatürü.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/22 (2017): 147-192.