Karanlıkta Kalmış Bir Filatelist: Ahmed Rıfat Bey ve Pul Koleksiyonculuğuna Dair Eseri

Yıl 2024, Sayı: 23, 167 - 191, 15.12.2024

Hasan Öztürk , Hakan Anameriç

https://doi.org/10.21021/osmed.1483821

Öz

Pul koleksiyonculuğu, İngiltere’nin 1840’da posta hizmetlerinin ücretlendirilmesi için tedavüle çıkardığı “Penny Black” olarak bilinen ilk posta pulu ile başlayan entelektüel bir uğraştır. Bu uğraş çeşitli ülkelerin resmî posta pullarını kullanmaya başlamalarıyla şekillenmiştir. Osmanlı Devleti'nde ise pul koleksiyonculuğu, 1863’te tedavüle çıkan ilk posta pullarımız ile gelişmiştir. Ancak Osmanlı’nın posta pulları ile tanışması 1840’lı yıllara dayanmaktadır. 19. yüzyılın başlarından itibaren Avrupa devletleriyle yapılan ticaret antlaşmaları sonucu kurulan yabancı postaneler ve posta hizmetleri, farklı devletlerin pullarının gelmesine ve ilgi görmesine neden olmuştur. Başlangıçta bürokratik ve ticarî faaliyetlerde kullanılan posta hizmetleri, zamanla kişisel haberleşme için de kabul görmüştür. Çalışmaya konu olan dönemin bürokratlarından Ahmed Rıfat Bey pullarla hem bürokrasi hem de dönemin en önemli ticaret merkezlerinden olan İzmir’deki görevi sırasında tanışmış olmalıdır. Aydın Vilayeti Mektûbî Kalemi Mümeyyizliği görevindeyken yazdığı, fakat filateli literatüründe pek bilinmeyen “Posta Pulları ve Pul Koleksiyonu” adlı makaleleri ve risalesiyle Türk filateli literatürüne önemli katkılarda bulunmuştur. Bu çalışmada, Ahmed Rıfat Bey’in bu eserinin ortaya çıkış süreci, filateli ile bağlantısı, İzmir’deki posta faaliyetleri ve eserin Türk filateli tarihine katkısı arşiv belgeleri ve literatür ile açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Filatelist, Pul Koleksiyonculuğu, Posta Pulları, İzmir, Osmanlı Devleti’nde Pul Koleksiyonculuğu

An Unlighted Philatelist: Ahmed Rıfat Bey and his Work on Stamp Collecting

Öz

Stamp collecting is an intellectual pursuit that began with the issuance of the first postage stamp, known as the “Penny Black”, by the UK (United Kingdom) in 1840 to charge for postal services. This pursuit shaped with the use of official postage stamps by various countries. In the Ottoman Empire, stamp collecting developed with the first Ottoman stamps in 1863. However the Empire's encounter with stamps dates back to the 1840s. Early 19th-century trade agreements with European states established foreign post offices and postal services, introducing stamps from different countries and sparking interest. Initially used for bureaucratic and commercial purposes, postal services have gradually been accepted for personal communication. Ahmed Rıfat Bey, one of the bureaucrats of the period, who is the subject of this study, must have met stamps both in the bureaucracy and during his duty in İzmir, one of the most important commercial centres of the period. He made important contributions to Turkish philatelic literature with his articles and treatise entitled "Postage Stamps and Stamp Collection", which he wrote while working as a member of the Aydın Province Mektûbî Kalemi Mümeyyizliği, but which is not well known in philatelic literature. In this study will examine the genesis of Ahmed Rıfat Bey’s work, its connection to philately, postal activities in İzmir, and its contribution to Turkish philately history through archival records and literature analysis.

Anahtar Kelimeler

Philatelist, stamp collecting, İzmir, postage stamps, stamp collecting in the Ottoman Empire.

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.)
• BOA Bâbıâli Evrak Odası Evrakı (BEO) 1489-111606.
• BOA Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH. MKT.) 2027-45.
• BOA Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Komisyonu Defterleri (DH. SAİDd.) 37-59.
• BOA Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Komisyonu Defterleri (DH. SAİDd.) 55-58.
• BOA Hariciye Nezâreti Londra Sefareti Belgeleri (HR. SFR3.) 341-60.
• BOA Hariciye Nezâreti Londra Sefareti Belgeleri (HR. SFR3.) 473-48.
• BOA Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS.) 2945-82.
• BOA Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF. MKT.) 393-9.
• BOA Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y. MTV.) 202-93.
• BOA Perakende Evrakı - Tahrirât-ı Ecnebiye ve Mâbeyn Mütercimliği (Y. PRK. TKM.) 4-17.
• BOA Yıldız Perakende Umum Vilayetler (Y. PRK. UM.) 49-84.
• Mecmua ve Gazeteler [Süreli Yayımlar]
• Hizmet Gazetesi, 10 Teşrin-i Sani 1304 - 22 Kasım 1888.
• İzmirde Bir Pul Meraklısı [Ahmed Rıfat], “Posta Pulları ve Pul Koleksiyonu”, Pul Mecmuası, 1 (4): 52-54 (19 Teşrin-i sani 1313 - 4 Receb 1315 - 1 Aralık 1897).
• İzmirde Bir Pul Meraklısı [Ahmed Rıfat], “Posta Pulları ve Pul Koleksiyonu”, Pul Mecmuası, 1 (5): 68-70 (19 Kanun-ı sani 1313 - 6 Şaban 1315 - 31 Aralık 1897).
• İzmirde Bir Pul Meraklısı [Ahmed Rıfat], “Posta Pulları ve Pul Koleksiyonu”, Pul Mecmuası, 1 (7): 90-92 (1 Şubat 1314 - 22 Ramazan 1315 - 13 Şubat 1898).
• İzmirde Bir Pul Meraklısı [Ahmed Rıfat], “Posta Pulları ve Pul Koleksiyonu”, Pul Mecmuası, 1 (9): 125-126 (1 Nisan 1314 - 22 Zilkade 1315 - 13 Nisan 1898).
• İzmirde Bir Pul Meraklısı [Ahmed Rıfat], “Posta Pulları ve Pul Koleksiyonu”, Pul Mecmuası ( 19 Eylül 1314 - 1 Ekim 1898) S 22, s. 77-78.
• “Posta Pulları ve Pul Koleksiyonu”, Ahenk Gazetesi (1 Nisan 1314 - 13.4.1898).
• “Posta Pulları ve Pul Koleksiyonu”, Ahenk Gazetesi (2 Nisan 1314 - 14.4.1898).
• “Posta Pulları ve Pul Koleksiyonu”, Ahenk Gazetesi (3 Nisan 1314 - 15.4.1898).
• “Posta Pulları ve Pul Koleksiyonu”, Ahenk Gazetesi (2 Mart 1314 - 14.3.1898).
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Adıtatar, Funda. “On Dokuzuncu Yüzyılda Aydın Vilayetinin Mülki Teşkilatı ve Nüfusu”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 51 (2022): 1-47.
• Ana Britannica. “Levanten”, Genel Kültür Ansiklopedisi, 14, (İstanbul, Ana Yayınları, 2004), ss. 435.
• Anameriç, Hakan. “Stamps as an Information Source in the National Library of Turkey”, Library Collections, Acquisitions, and Technical Services, 30/1-2 (2006): 117-127.
• Aslan, Taner. “Osmanlı Devleti’nin Avrupa Diplomasisinde Posta Sorunu Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Tarih ve Gelecek Dergisi 8/4 (2022): 1180 - 1198.
• Atilla, Nedim. İzmir Posta Tarihi. İzmir: İzmir Yayıncılık, 2001.
• Baran, Hitay. İzmir Ticaret Tarihi. İzmir: İzmir Ticaret Odası Yayınları, 2003.
• Beyru, Rauf. 19. Yüzyılda İzmir’de Yaşam, İstanbul: Literatür Yayınları, 2000.
• Demir, Tanju. “Salih Zeki ve Ecnebi Postahaneleri’nin Kaldırılması Konusundaki Görüşleri”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 7/1 (2005): 169-185.
• Güven Bezaz, Yurda. Haberleşme ve Tarihçesi, Ankara: Türkiye Haber-İş Sendikası Yayınları, 2006.
• Huyugüzel, Faruk (haz.). 1928’e Kadar İzmir’de Çıkmış Türkçe Kitap ve Süreli Yayınlar Kataloğu, S. IV, İzmir: İzmir Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1996.
• İSFİLA Türk Pulları Kataloğu 1863-2020, Katalog no. 10, Hazırlayanlar: M. Ziya Ağaoğulları ve M. Bülent Papuççuoğlu, İstanbul: İstanbul Filateli ve Kültür Merkezi A. Ş, 2020.
• İzmir Kelimesinin Kökeni, Erişim 25 Nisan 2024. https://intikc.ikcu.edu.tr/S/18886/tarihcesi Kurmuş, Orhan. Emperyalizmin Türkiye'ye Girişi, İstanbul: Yordam Kitap, 2012.
• Kaya Kılıç, Selda. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye’de İl Yönetimi”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1995.
• Kütükoğlu, Mübahat. S. “İzmir”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 23 (İstanbul 2001), ss. 515-524.
• Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Pala, Ayhan. Osmanlı İdaresinde Vilâyet Mektupçuluğu, Belleten, 84/299 (2020): 297-314.
• Peker, Mümtaz. “İzmir’in Nüfusunun Gelişimi”, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, 1/3 (1993): 273-281.
• Rasim, Ahmed. Devlet-i Osmaniyye’ye Mahsus Posta Pulu Mecmuası, İstanbul: Matbaa-i Bahriye, 1911.
• Salname-i Vilayet-i Aydın: Def’a 22. (1320/1902). [Aydın]: Vilayet Matbaası.
• Serçe, Erkan. “İzmir’in Kültür ve Ticaret Hayatında Bir Türk: Hoca Hafız Ahmed Sabri Efendi”, Yedi İklim, 24 (1992): 75-76.
• Serçe, Erkan. İzmir’de Kitapçılık (1839-1928): Kitapçılar, Matbaalar ve Kütüphaneler, İzmir: İzmir Akademi Kitabevi, 1996.
• Smyrnelis, Marie Carmen. İzmir, 1830-1930 Unutulmuş Bir Kent Mi?: Bir Osmanlı Limanından Hatıralar, (Çeviren Işık Ergüden), İstanbul: İletişim Yayınevi, 2009.
• Tahir, Bursalı Mehmed. Osmanlı Müellifleri, c. 2, İstanbul: İstanbul Matbaa-i Amire, 1917.
• Tüccarbaşızade M. Halit. “Meşhur Kolleksiyoncular”, Pul Meşheri, 10 (1931): 188.
• Vilâyetlerin İdare-i Mahsusası ve Nizamatın Suver-i İcraiyesi Hakkında Talimat-ı Umumiyedir, İstanbul: Matbaa-i Amire, 1867.
• Yalt, Ali Rıza. Grand Dictionnaire Français Turc, İstanbul: Ararat Yayınevi, 1971.
• Yazıcı, Nesimi. “Tanzimatta Haberleşme ve Kara Taşımacılığı”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Dergisi, 3 (1992): 333-377.
• Washington Family Papers. 1796-1962, Hazırlayan: Harry A. Stokes, Tennessee: Tennessee State Library and Archives, 1984.
• Yaygın, Emine Özlem. “Pul Mecmûa’sında Edebi ve Kültürel Hareketlilik”, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2019.