During the Second Constitutional Era Dr. Abdülhak Adnan (Adıvar) Bey and the Ottoman Red Crescent Society

Yıl 2025, Sayı: 24, 1 - 21

Turhan Ada

https://doi.org/10.21021/osmed.1414476

Öz

Dr. Adnan Bey started to practice his profession as the "Dean of the Faculty of Medicine" in the first years of the Second Constitutional Period (1908-1911), when the Committee of Union and Progress (CUP) came to power by changing the regime. In the later stages of the process, while holding positions such as "General Directorate of Health" and "Cholera Hospital Directorate", he served as "General Secretary" and "Member of the Prisoners' Commission" in the Ottoman Hilal-i Ahmer Society. As a member of the Ottoman Crescent Society, Dr. Adnan Bey participated in the Tripoli (1911-1912) and Gallipoli Wars (1915), fought cholera in the Balkan Wars (1912-1913), and during the First World War (1914-1918), as a administrator, he tried to keep the branches of the society in Anatolia alive, and while taking care of the captive Ottoman soldiers, he tried to solve the problems of the children of the martyrs himself. During the Mudros Armistice Period (1918-1920), when he was in competition with the Greek Red Cross, Dr. Adnan Bey, who received a reaction due to his closeness to the CUP, which lost power, left the city with the occupation of Istanbul (March 16, 1920) and joined the Ankara-based resistance movement. The purpose of the study related to these facts and events, Dr. To discuss Adnan Bey's activities in the context of the Ottoman Hilal-i Ahmer Society within the framework of an original article based on competent sources and to contribute to international academic literature.

Anahtar Kelimeler

Dr. Adnan Adıvar, Ottoman Red Crescent Society, Second Constitutional Era, History of Medicine, Charities

İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde Dr. Adnan (Adıvar) Bey ve Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti

Öz

Dr. Adnan Bey, pozitivist eğilimleriyle örtüştürdüğü hekimlik mesleğini İttihad ve Terakki Cemiyeti’nin (İTC) rejimi değiştirerek iktidar olduğu II. Meşrutiyet Dönemi’nin ilk yıllarında (1908-1911), “Tıp Fakültesi Dekanı” sıfatıyla ifa etmeye başlamıştır. Sürecin sonraki evrelerinde, “Sağlık Genel Müdürlüğü” ve “Kolera Hastanesi Müdürlüğü” gibi önemli makamları elinde tutarken, kurucuları arasında yer aldığı Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nde “Genel Sekreter” ve “Esirler Komisyonu Üyesi” olarak görev yapmıştır. Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti mensubu olarak, Trablusgarp (1911-1912) ve Çanakkale Savaşları’na (1915) bizzat iştirak eden Dr. Adnan Bey, Balkan Savaşları’nda (1912-1913) kolera hastalığı ile başarıyla mücadele etmiş, I. Dünya Savaşı yıllarında (1914-1918), başarılı bir idareci olarak cemiyetin Anadolu’daki şubelerini diri tutmaya çalışmış, esir Osmanlı askerleriyle yakından ilgilenirken, şehit çocuklarının sorunlarını bizzat çözmeye çalışmıştır. Yunan Kızılhaçı ile rekabet içinde olduğu Mondros Mütarekesi Dönemi’nde (1918-1920), iktidarı kaybeden İTC’ye yakınlığı nedeniyle tepki alan Dr. Adnan Bey, İstanbul’un işgaliyle birlikte (16 Mart 1920) kenti terk ederek Ankara merkezli direniş hareketine katılmıştır. Bu olgu ve olayları konu alan çalışmanın amacı, Dr. Adnan Bey’in Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti bağlamındaki etkinliklerini yetkin kaynaklara dayanan özgün bir makale çerçevesinde ele almak ve uluslararası akademik literatüre katkıda bulunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Doktor Adnan Adıvar, Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti, II. Meşrutiyet Dönemi, Tıp Tarihi, Yardım Kuruluşları

Etik Beyan

Çıkar çatışması ve finansal destek sözkonusu değildir.

Teşekkür

Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergis'ine yayın hayatında başarılar diliyorum, başta değerli Editör Prof. Dr. Selim Hilmi ÖZKAN olmak üzere emeği geçen herkese teşekkür ediyorum.

Kaynakça

• Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı (ATASE) Arşivi1: 19/36, Fihrist: 41.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO), 4049/300612, Belge: 3.
• Dahiliye Nezareti Siyasi Kalemi (DH.SYS), 75-6/1-6, 27. Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası (HR.HMŞ.İŞO), Lef: 31.
• Hariciye Nezareti Sefaret Belgeleri (HR.SFR), 695/26.
• Hariciye Nezareti Siyasi Kalemi (HR.SYS), 1551/1; 75-15/1-4, 2, 3; 2020/12; 2020-14. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT), 1180/76.
• İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi, Bedi Şehsuvaroğlu Arşivi: Adnan Adıvar Dosyası, 2/VI; 2-143.
• Kızılay Arşivi: 525, (1917); 333, (1919), 335, (1919); 520, (1916); 239, (1921); 542, (1917); 153-1,191; 1A, 1B, 1C; 153-2, 2A; 153-3, 3A;153-4, 4A; 7-8; 43-11; 43-17; 43-8.13; 43-2; 7-15; 140-10;19-159; 211-1; 211-2; 211-3; 4; 7-9; 66-10; 7-12; 7-13, 16, 17; 211-21; 7-17; 166-19.
• Kaynak Eserler & İnceleme ve Telif Eserler
• Ada, Turhan. Adnan Adıvar. İstanbul: Kültür A.Ş. Yayınları, 2010.
• Adıvar, Adnan. “İki Dostun Arkasından.” Cumhuriyet (9 Ağustos 1949): 2.
• Adıvar, Adnan. “Kırk Yıldır Tanırım VI.” Akşam (16 Eylül 1944): 5.
• Adıvar, Adnan. “Onur’a Dâir.” Akşam (2 Kasım 1944): 5.
• Adıvar, Adnan. Dur, Düşün. İstanbul: Ahmet Halit Kitabevi, 1950.
• Adıvar, Adnan. Hakikat Peşinde Emeklemeler. İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları, 1954.
• Adıvar, Halide Edip. Dr. Adnan Adıvar. İstanbul: Nurgök Matbaası, 1956.
• Adıvar, Halide Edip. Mor Salkımlı Ev. İstanbul: Özgür Yayıncılık, 2000.
• Adıvar, Halide Edip. Türkün Ateşle İmtihanı. İstanbul: Atlas Kitabevi, 1987.
• Alpman, Hülya. “Hilal-i Ahmer Cemiyeti.” Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi,1987.
• Arat, Reşit Rahmeti. “Dr. A. Adnan Adıvar.” ORİENS (Milletlerarası Şark Tetkikleri Cemiyeti Mecmuası) 8/I (1955): 2.
• Ateş, Ahmet. “Dr. Abdülhak Adnan Adıvar.” İstanbul Enstitüsü Dergisi I (1955): 93.
• Aydemir, Şevket Süreyya. Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa. C. 2. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1981.
• Bayar, Celal. Ben de Yazdım. C. I, İstanbul: Baha Matbaası, 1965.
• Baysun, Cavid. “Adnan Bey’e Dâir.” Yeni Ufuklar 4/XXIII (39) (1955): 81-82.
• Bayur, Yusuf Hikmet. Türk İnkılabı Tarihi. C. II/IV. Ankara: TTK Basımevi, 1991, 229-230.
• Besim Ömer. Hanımefendilere Hilâl-i Ahmer’e Dâir Konferans. İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaası, 1330 (1914).
• Çapa, Mesut. “Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (1914-1925).” Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 1989.
• Enginün, İnci. Araştırmalar ve Belgeler. İstanbul: Dergah Yayınları, 2000.
• Ertürk, Hüsamettin. İki Devrin Perde Arkası. Haz., Samih Nafiz Tansu. İstanbul: Hilmi Kitabevi, 1957.
• Gökberk, Mehmet Ali. “İlim ve Fikir Alemimiz Kahraman Bir Üstadın Kaybı ile Mustariptir.” Tan, (2 Temmuz 1955): 5.
• Günyol, Vedat. “Dr. Adnan Adıvar: Örnek İnsan.” Yeni Ufuklar 4/XXIII (39) (1955): 91.
• Gürkan, Kazım İsmail. “Adnan Adıvar.” Vatan, (4 Temmuz 1955): 2-6.
• Kuran, Ahmet Bedevi. İnkılâp Tarihimiz ve Jön-Türkler. İstanbul: Tan Matbaası, 1945.
• “Lettre de Constantinople.” Press Medical (27 Novembré 1912): 1252; (21 Decembré 1912):1353.
• Menteşe, Halil. Osmanlı Mebûsân Meclisi Reisi Halil Menteşe’nin Anıları. Haz., İsmail Arar. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1986.
• Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi 1329-1331. İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaası, 1329 (1913).
• Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti 1330-1334 Senelerine Aid Merkez-i Umumisine Takdim Olunan Rapor. Dersaadet: Hilal Matbaası, 1330/1914.
• Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Mecmuası V (15 Ocak 1922):112-113.
• Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti Rusya Üsera Murahhası Yusuf Akçura Bey’in Raporu. Dersaadet: Matbaa-i Orhaniye, 1335/1919.
• Özaydın, Zuhal. “Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Salnâmesi’ne Göre Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Kuruluşu.” Tıp Tarihi Araştırmaları Dergisi. 4 (1990): 76-77.
• Rıza Nur. Hayat ve Hatıratım. C. I. İstanbul: İşaret Yayınları, 1992.
• Selâhaddin Adil Paşa’nın Hatıraları, Hayat Mücadeleleri. Haz., Enver Karay. İstanbul: Zafer Matbaası, 1982.
• Şehsuvaroğlu, Bedi. “Dr. Adnan Bey.” Bedi’ Şehsuvaroğlu Arşivi, Adnan Adıvar Dosyası, 2/VI.
• Şehsuvaroğlu, Bedi. “Adıvar Olan.” Dünya (1 Temmuz 1962): 2-7.
• Şehsuvaroğlu, Bedi. “Dr. Adnan Adıvar.” Yeni İstanbul (29 Temmuz 1955): 5.
• Türk Parlamento Tarihi, Birinci Dönem. C. 3. Haz. Kazım Öztürk. Ankara: TBMM Basımevi, 1995.
• Türkiye Kızılay Derneği’nin 73 yıllık Hayatı. Ankara: Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, 1950.
• Ünver, Süheyl.“Dr. Adnan Bey Hocamızdan Öğrendiklerim Hakkında.” Yeni İstanbul (14 Ağustos 1955): 1.
• Yalman, Ahmet Emin. “Bir Fazilet Kahramanı.” Vatan (3 Temmuz 1955).
• Yalman, Ahmet Emin. “fikri Bir Hâdise.” Vatan (20 Mart 1944): 1, 3.
• Yalman, Ahmet Emin. “Örnek Bir İdealist.” Vatan (1 Temmuz 1956): 1.
• Yalman, Ahmet Emin. Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim. C. I. İstanbul: Yenilik Basımevi, 1970.
• Yücel, Hasan Ali. “Türklerin Yetiştirdiği Büyük Adamlardan Biri.” Cumhuriyet (7 Ağustos 1955): 1.
• Google. “Google Gizlilik Politikası”. Son güncelleme 15. 10. 2023 https://www.kizilay.org.tr/neler-yapiyoruz.