Vakıf Kayıtlarına Göre Kemeraltı Hacı Ahmet Ağa Camii ve Medresesi Vakfı

Yıl 2025, Sayı: 24, 22 - 47

Gül Çiçek , Saim Savaş

https://doi.org/10.21021/osmed.1464897

Öz

Kemeraltı Hacı Ahmet Ağa Camii, 3 Kasım 1671 tarihli vakfiye kaydına göre, ayandan Hacı Ahmet Ağa tarafından bugünkü İzmir’in Konak ilçesinde, Kemeraltı Çarşısı’nda, Anafartalar Caddesi üzerinde inşa edilmiştir. Bu yapı günümüzde Kemeraltı Camii olarak bilinmesine rağmen eskiden caminin kurulduğu bölge “Musabaliyakası” namıyla anıldığından söz konusu cami “Musabaliyakası Camii” veya kurucusunun adına izafeten “Hacı Ahmet Ağa Camii” olarak da anılmaktadır. Hacı Ahmet Ağa, vakfiye kaydına göre klasik mimari geleneğine uygun olarak cami, medrese ve talebe hücrelerinden oluşan küçük çaplı bir külliye inşa ettirmiş ve bu yapıların işleyişini sağlamak amacıyla bir vakıf tesis etmiştir. İşbu çalışma, Hacı Ahmet Ağa’nın inşa ettirdiği yapılar ve tesis ettiği vakfın sağladığı hizmetler, vakıftan kimlerin yararlanacağı, görevliler ve ücretleri, vakfın gelir ve giderleri, vakfın yönetim ve işletim şartları başta vakfiye kaydı olmak üzere diğer arşiv belgeleriyle ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Vakıf, Vakfiye, İzmir, Hacı Ahmet Ağa

Kemeraltı Hacı Ahmet Ağa Mosque and Madrasah Foundation according to Foundation Records

Öz

Kemeraltı Hacı Ahmet Ağa Mosque was built by the ayandan Hacı Ahmet Ağa on Anafartalar Street in the Kemeraltı Bazaar in the Konak district of today's Izmir, according to a foundation dated November 3, 1671. Although this building is known as the Kemeraltı Mosque today, the mosque is also known as the “Musabaliyakası Mosque” or “Hacı Ahmet Ağa Mosque” after the name of its founder, as the area where the mosque was built was formerly known as “Musabaliyakası”. According to the foundation deed, Hacı Ahmet Ağa built a small-scale complex consisting of a mosque, madrasah and student cells in accordance with the classical architectural tradition and established a foundation to ensure the functioning of these structures. This study will try to reveal the structures built by Hacı Ahmet Ağa and the services provided by the foundation he established, who would benefit from the foundation, the officials and their salaries, the income and expenses of the foundation, the management and operating conditions of the foundation with the foundation record and other archival documents.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Foundation, Endowment, Izmir, Hacı Ahmet Aga

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Cevdet Evkaf, 169/8448.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Defter no 579, Sayfa no 100, Sıra no 41.
• VGMA, Defter no 579, Sayfa no 101, Sıra no 41.
• VGMA, Defter no 579, Sayfa no 102, Sıra no 41.
• VGMA, Hurufat Defteri, Defter no 531, Sayfa no 24.
• VGMA, Defter no 209, Sıra no 2937-2945.
• Araştırma, İnceleme ve Telif Eserler
• Ahunbay, Zeynep. “Meşruta.” TDV İslâm Ansiklopedisi, 29 (Ankara 2004), ss. 387-388.
• Aktepe, Münir. İzmir Yazıları. Haz., Fikret Yılmaz. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2003.
• Alpaslan, Halil İbrahim. “Osmanlı Dönemi İzmir’inde Müslüman Cemaatin Sosyo-Ekonomik Olanakları ile Cami Mimarisinin Gelişimi Arasındaki İlişkiler.” Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2014.
• Baktır, Mustafa. “Hutbe”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 18 (İstanbul 1998), ss.425-428.
• Bayartan, Mehmet. “Osmanlı Şehirlerinde Vakıflar ve Vakıf Sisteminin Şehre Kattığı Değerler.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 10/1 (2008): 157-175.
• Beydilli, Kemal. “İmam”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 22 (İstanbul 2000), ss. 181-186.
• Bozkurt, Nebi. “Medrese”, TDV İslam Ansiklopedisi, 28 (Ankara 2003), ss. 323-327.
• Cirit, Hasan. “Vaaz”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 42 (İstanbul 2012), ss. 404-407.
• Eren, Fikret. “Osmanlı Dönemi Vakıfları.” Vakıf Haftası Dergisi 5 (1987): 195-201.
• Erdal, Onur. İstanbul Vakıflarının Yönetimi ve İşleyişi (18.Yüzyıl Ahkam Defterlerine Göre), (Yüksek Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, 2010).
• Eroğlu Memiş, Şerife. “Kudüs Vakıflarında İstihdam: 18. Yüzyılda Vakıf Görevlilerinin Sosyo-Ekonomik ve Demografik Özellikleri.” Osmanlı Araştırmaları, 55 (2020): 99-144.
• Evliya Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi 9/1. Haz., S. Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Fedakâr, Pınar. Kent ve Seyyah: Evliya Çelebinin Gözüyle İzmir ve Çevresi-III., ed. M. Ekici ve T. Gökçe. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 2013.
• Genca, Elif. “Osmanlı Hukukunda Vakıfların Denetimi (Evkaf-I Hümayun Nezareti).” İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 72/1 (2014): 531-554.
• Günay, Hacı Mehmet. “Vakıf”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 42 (İstanbul, 2012), 475-479.
• İpşirli, Mehmet. “Medrese”, TDV İslam Ansiklopedisi, 28 (Ankara 2003), ss. 327-333.
• Işık, Hayriye. “Bir Kamu Hizmeti Birimi Olarak Vakıfların Osmanlı Toplum Yaşamındaki Rolü.” Akademik Bakış 16 (2009), 1-10.
• Kallek, Cengiz. “Kantar”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 24 (İstanbul 2001), ss. 317-320.
• Kallek, Cengiz. “Okka”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 33 (İstanbul 2007), ss. 338-339.
• Köç, Ahmet. “Osmanlı Devleti’nde Devlet-Tekke İlişkisinin Önemli Bir Tanığı: Halveti Şeyhi Sofyalı Bâlî Efendi ve Vakıfları.” Belleten 80 (2016): 797-822.
• Köç, Ahmet. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Ümerâ Vakıfları ve Kentsel Gelişim: Mahmud Paşa Vakıfları ve Ankara Örneği.” Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2009.
• Kuyulu Ersoy, İnci. “Dinsel Yapılar Mimarisi I: Cami ve Mescidler”, İzmir Kent Ansiklopedisi, Mimarlık 1 (İzmir 2013), ss. 90-136.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. ‘‘Müezzin”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 31 (Ankara 2020), 489-495.
• Okuyan, Abdurrahman. “Türk-İslam Medeniyetinde Vakıf Müessesesi: Bayburt Örneği.” Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45 (2018): 115-149.
• Orbay, Kayhan. “Bursa’da Sultan II. Murad Vakfı’nın Mali Tarihi (1608-1641).” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 61/ 2 (2011): 293-322.
• Öntuğ, Murat. “Uşak’ta Boduroğlu Vakıfları ve Vakfiyeleri”. Vakıflar Dergisi, 28 (2004): 78-100.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Vakfiye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 42 (İstanbul, 2012), ss. 465-466.
• Özmel, İsmail. “Kayyım”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 25 (Ankara 2022), ss. 107-108.
• Öztürk, Nazif. “Evkāf-ı Hümâyun Nezâreti”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 11 (İstanbul 1995), ss. 521-524.
• Öztürk, Nazif. “Mütevelli”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 32 (İstanbul 2006), ss. 217-218.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü 3. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983.
• Sahillioğlu, Halil. “Akçe”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 2 (İstanbul 1989), ss. 224-225.
• Taş, Yasin. Osmanlı Dönemi İzmir Medrese ve Kütüphaneleri. İstanbul: Yalın Yayıncılık, 2020.
• Taşkaya Dönmez, Mine. “Osmanlı Dönemi Vakıf Eserlerinin Onarım Süreçlerinin İrdelenmesi: İzmir-Kemeraltı Camileri Örneği.” Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2012.
• Tomar, Cengiz. “Nazır”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 32 (İstanbul 2006), ss. 449.
• Ülker, Necmi. Ticaret Limanı İzmir’in Doğuşu 1688-1740. İzmir: İzmir Kalkınma Ajansı Kültür Yayınları, 2022.
• Ürer, Harun. “İzmir Tarihi Kent Merkezinde Bulunan Cami ve Mescitlerinden Örnekler.” Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi 16 (2017): 179-242.
• Yediyıldız, Bahaeddin. “Vakıf Istılahları Lügatçesi.” Vakıflar Dergisi 17 (1983): 55-60.
• Yediyıldız, Bahaeddin. XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi. Ankara: Türk Tarik Kurumu Yayınları, 2003.
• Yılmaz, İbrahim. “Osmanlı Klasik Döneminde Vakıf Yapıların Korunmasında Onarım Aşamaları.” Journal of Ottoman Civilization Studies 3/4 (2017): 36-61.
• Yüksel, Hasan. “Vakfiye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 42 (İstanbul 2012), ss. 467-469.
• Pamuk, Şevket. “Kuruş”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 26 (Ankara 2002), ss.458-459.