‘Rahat Durur Takımdan Olmayanlardan’: Bedirhanzâde Hüseyin Kenan Paşa (1855-1913)

Yıl 2025, Sayı: 24, 367 - 394

Ozan Can Akpınar

https://doi.org/10.21021/osmed.1552341

Öz

Bedirhanzâde Hüseyin Kenan Bey, Hicri 1272 (1855-1856) senesinde Girit’te dünyaya gelmiştir. Kozan sancağı Meclis-i Temyizi İkinci Kitabetinde memur iken 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı’nın çıkmasıyla birlikte Adana’dan topladığı üç bini aşkın gönüllü Kürt askeriyle Balkan cephesinde görev almıştır. Ancak savaşın ardından Cizre’ye gelerek kardeşi Osman Bey ile bir ayaklanma başlatmıştır. İsyanın bastırılması ve II. Abdülhamid’in kendisini affetmesi üzerine ise İstanbul’a gelmiştir. Ardından Şehremaneti Meclis azalığı ile çeşitli kaymakamlık ve mutasarrıflık görevlerinde bulunmuştur. Hatta 1902 yılında, Teke Mutasarrıflığında bulunduğu sırada Paşa rütbesi verilmiştir. Fakat 1906 yılında İstanbul Şehremini Rıdvan Paşa’nın öldürülmesinin arkasında Bedirhanzâdelerin bulunduğu yönünde bir kanaat hasıl olunca diğer Bedirhanzâdelerle birlikte sürgün edilmiştir. II. Meşrutiyet’in ilanından bir süre sonra ise İstanbul’a dönmüştür. Yine bu dönemde Cizre’ye gitmiş hatta 1912 yılındaki seçimlerde buradan mebus olma yolunu aramıştır. 1913 yılında ise Siirt’te vefat etmiştir. Bu bilgilerden hareketle çalışmada Bedirhan ailesi içinde çok önemli bir yere sahip olan Hüseyin Kenan Paşa’nın idarî ve siyasî hayatı Osmanlı arşiv vesikaları temelinde ele alınmıştır. Ayrıca Hamidiye rejimiyle II. Meşrutiyet döneminde Bedirhan ailesiyle ilgili olarak ne tür farklı uygulamalara gidildiği Hüseyin Kenan Paşa özelinde ortaya çıkarılmış ve ailenin her iki döneme ait temel sorunları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bedirhanzâde, Hüseyin Kenan, Cizre, Siirt

From Those Who are not Obedient: Bedirhanzâde Hüseyin Kenan Pasha (1855-1913)

Öz

Bedirhanzade Hüseyin Kenan Bey was born in Crete in 1272 AH (1855–1856). While serving as a civil servant in Second Secretary of the Parliament Appellate in the Sanjak of Kozan, he participated in the Balkan Front with over three thousand volunteer Kurdish soldiers that he had gathered from Adana following the outbreak of the 1877–1878 Ottoman-Russian War. After the war, he returned to Cizre and initiated an uprising with his brother, Osman Bey. After the uprising was suppressed and Abdulhamid II forgave him, he came to Istanbul. Then, he served as a member of the Municipal (Şehremaneti) Council as well as a governor and mutasarrif in various times. In 1902, he was even awarded the rank of Pasha (a high-ranking Ottoman official) while serving as the governor of Teke. However, in 1906, when suspicions arose that the Bedirhanzades (the Bedirhan family) were involved in the murder of Istanbul Mayor Rıdvan Pasha, he, along with other members of his family, was exiled. Following the declaration of the Second Constitutional Era, he returned to Istanbul. Nevertheless, he went back to Cizre during this period and even sought to become a deputy for Cizre in the 1912 elections. He passed away in Siirt in 1913. Drawing on this information, Hüseyin Kenan Pasha’s administrative and political career, which held significant importance within the Bedirhan family, is examined through Ottoman archive documents. Moreover, it is revealed how different practices were applied to the Bedirhan Family during the Hamidian Regime and the Second Constitutional Monarchy period, particularly in the case of Hüseyin Kenan Pasha, and the basic problems of this family in both periods are discussed.

Anahtar Kelimeler

Bedirhanzade, Hüseyin Kenan, Cizre, Siirt

Kaynakça

• A- Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâbıâli Evrak Odası Evrakı (BEO), 1728/129572; 4270/320195; 463/34700; 464/34771; 465/34820; 466/34919; 475/35568; 475/35589; 627/47013; 598/44843; 1436/107630; 2450/183719; 2447/183495; 2462/184641; 2839/212922; 2805/210366; 2808/210540; 2811/210781; 2811/210783; 2806/210391; 2796/209683; 2796/209688; 3376/253180; 3166/237448; 3173/237937; 3185/238843; 3286/246439; 4128/309560.
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT), 1353/90; 1754/14; 1765/123; 1908/105; 2759/5; 883/19; 883/36; 921/16; 2893/72; 1062/1.
• Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahval İdare-i Umumiyesi (DH.SAİD), 1/486; 80/29; 150/315.
• Dahiliye Nezareti Sicill-i Nüfus İdare-i Umumiyesi Belgeleri Tahrirat Kalemi (DH.SH.THR), 33/90; 48/53.
• Dahiliye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı (DH.SYS), 94/6; 24/2; 100/4; 90/1; 24/2; 50/6; 83/2; 118/8.
• Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi Belgeleri (DH.ŞFR), 389/109.
• Dahiliye Nezareti Tahrirat Kalemi Belgeleri (DH.EUM.THR), 59/5.
• Hariciye Nezareti Siyasi Kısım Belgeleri (HR.SYS), 126/42; 2914/89.
• İrâde-Dahiliye (İ.DH), 789/64091; 782/63578; 790/64146; 981/77494; 1315/63; 984/77691; 1388/30; 1473/31; 1497/20; 1498/15; 1308/15.
• İrâde-Hususî (İ.HUS), 19/100; 28/118; 70/65; 79/37; 123/20; 140/56; 140/95; 501/171; 501/33; 154/92.
• İrâde-Meclis-i Mahsus (İ.MMS), 64/3033.
• Mâbeyn-İrâde (MB.İ),54/21; 54/142.
• Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriyye Müdiriyeti (ML.EEM), 299/61.
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV), 120/7.
• Sadâret Hususî Maruzât Evrakı (Y.A.HUS), 159/79; 481/90; 313/90.
• Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme Kalemi (Odası) Belgeleri (A.MKT.MHM), 744/23.
• Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD), 2425/14; 2283/25; 2282/7; 2916/33; 2973/9; 2782/1; 2783/1.
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE), 72/5.
• Yıldız Maruzat Defterleri (Y.MRZ.d), 13876.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV), 21/27; 299/108; 303/175; 303/104.
• Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK), 1/84; 1/58.
• Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y.A.RES), 136/46.
• B- İngiliz Milli Arşivi (Foreign Office)
• 424/238, Vice-Consul Molyneux-Seel to Sir. G. Lowther, Van, March 24, 1913, Enclosure in No. 62, 56.
• 424/239, Vice-Consul Molyneux-Seel to Mr. Murling, Van, 22 July 1913, Enclosure in No, 259, 236.
• 424/79, No. 149, Captain Trotter, R.E., to the Marquis of Salisbury, December 9, 1878 (Received January 10, 1879), 104-105.
• 424/238, Vice-Consul Hony to Sir G. Lowther, Musul, April 3, 1913, Enclosure in No. 132, 113.
• 2- Süreli ve Resmî Yayınlar: Hukuk-ı Umumiye; İnsaf; Takvim-i Vekâyi; TBMM Zabıt Ceridesi; Vakit
• 3- Telif Eserler ve Makaleler
• Ahmed Lûtfî Efendi. Vak‘anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, cilt. 6-7-8, yeni yazıya akt. Yücel Demirel. İstanbul: YKY, 1999.
• Akpınar, Ozan Can. “II. Abdülhamit Döneminde Vilâyât-ı Sitte’de Devlet-Toplum İlişkileri: Yönetsel Sorunlar, Hamidiye Alayları ve İsyanlar.” Doktora tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2023.
• Aydoğan, Erdal. İttihat ve Terakki’nin Doğu Politikası (1908-1918). İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Celîl, Celîlê. Kürt Tarihinden 13 İlginç Yaprak, çev. Hasan Kaya, İstanbul: Evrensel Basım Yayın, 2007.
• Celil, Celilê. XIX. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda Kürtler, çev. Mehmet Demir. Ankara: Özge Yayınları, 1992.
• Chirguh, Bletch. La question kurde ses origines et ses causes. Publication De La Ligue Nationale Kurde Hoyboun, 1930.
• Dayar, Evren. “Antalya’da Devlet ve Eşrâf İlişkileri (1839-1908).” Doktora tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2016.
• Demir, Fevzi. Osmanlı Devleti’nde II. Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Seçimleri 1908-1914. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2007.
• Doğan, Cabir. “Bedirhan Bey İsyanı Tanzimat’ın Diyarbakır ve Çevresinde Uygulanmasına Karşı Bir Tepki Hareketi.” Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2/12 (2010): 15-38.
• Doğan, Cabir. “Cizre ve Bohtan Emiri Bedirhan Bey (1802-1869).” Doktora tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, 2010.
• Gencer, Fatih. “Merkeziyetçi İdari Düzenlemeler Bağlamında Bedirhan Bey Olayı.” Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2010.
• Karademir, Nihat. Osmanlı’nın Son Yüzyılında Kürtler-Modernleşme, Merkeziyetçilik ve İsyan. İstanbul: Nubihar Yayınları, 2017. Kardam, Ahmet. Cizre-Bohtan Beyi Bedirhan Direniş ve İsyan Yılları. Ankara: Dipnot Yayınları, 2011.
• Kardam, Ahmet. Cizre-Bohtan Beyi Bedirhan Sürgün Yılları. Ankara: Dipnot Yayınları, 2019.
• Koç, Yener. “Bedirxan Pashazades Power Relations and Nationalism (1876-1914).” Yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2012.
• Kutlay, Naci. Osmanlı’dan Günümüze Kürtler Kürdoloji Notları. Ankara: Dipnot Yayınları, 2014.
• Kutschera, Chris. Kürt Ulusal Hareketi, çev. Fikret Başkaya. İstanbul: Avesta Basın Yayın, 2013.
• Lütfî (Ahmed Ramiz). 20. Yüzyıl Başlarında Kürt Milliyetçi Söylemine Bir Örnek, proje koordinatörü N. K. Dinç ve A. Akpınar. İstanbul: Bgst Yayınları, 2007.
• Malmîsanij. Cızira Botanlı Bedirhaniler ve Bedirhani Ailesi Derneği’nin Tutanakları. İstanbul: Avesta Basın Yayın, 2009.
• Malmîsanij. İlk Kürt Gazetesi Kürdistan’ı Yayımlayan Abdurrahman Bedirhan (1868-1936). İstanbul: Vate Yayınevi, 2011.
• Mehmet Salih Bedir-Han. Defter-i A’malım Mehmet Salih Bedir-Han’ın Anıları, haz. M. Uzun, R. Bedir-Han. İstanbul: Belge Uluslararası Yayıncılık, 1998.
• Mustafa Nuri Paşa. Netayic ül-Vukuat Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi, haz. Neşet Çağatay, cilt 3-4, Ankara: TTK Yayınları, 1980.
• Öğün, Tuncay. Doğu’nun Mirlerine Son Veda: Cizreli İzzeddin Şîr Bey ve İsyanı. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2010.
• Örs, Orhan. Aşiretçilik, Milliyetçilik ve İslamcılık Kavşağında Osmanlı’nın Kürt Siyaseti (1876-1909). İstanbul: Nûbihar, 2019.
• Reynolds, Michael A. “Abdürrezzak Bedirhan: Ottoman Kurd and Russophile in the Twilight of Empire,” Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History 12/2 (2011): 411-450.
• Salih Bedirhan. “Bedirhânî Hüseyin Paşa, Rojî Kürd, s. 3 (14 Ağustos 1913).” Cemîyeta Hêvi ya Telabeyê Kurd (Kürd Talebe Hêvî Cemiyeti) û Rojî Kurd (1913) içinde, ed. S. Veroj. İstanbul: Dara Yayınları, 2020.
• Sertoğlu, Midhat. İstanbul Sohbetleri. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1992.
• Sönmez, Cemil Cahit. Antalya Mutasarrıfları, Valileri (Ocak 1899-14 Temmuz 1950). İstanbul: Mimarlık Vakfı İktisadi İşletmesi, 2012.
• Şimşir, Bilal N. Kürtçülük (1787-1923). Ankara: Bilgi Yayınevi, 2009.