Türk Siyasi Kültürü Bağlamında Hükümet Sistemlerine İlişkin Bir Değerlendirme

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 2, 45 - 86, 26.12.2018

Gürbüz Özdemir

Öz

Tarih boyunca siyasi
sistemler farklı toplumlarda değişik şekillerde belirmiştir. Binlerce yıllık
geçmişe sahip olan Türk toplumu bu kapsamda özgün bir yere sahiptir. Türkler,
birçok süreçten sonra, İngiltere örnek alınarak Kanun-u Esasinin kabulüyle birlikte
“parlamenterizm”e geçiş yapmıştır. Kurtuluş Savaşı sırasındaki “Meclis Hükümet
Sistemi” hariç tutulacak olursa, Cumhuriyete geçişle birlikte aynı yapı büyük
oranda korunmuştur. Dolayısıyla ilk adımın atıldığı o günden günümüze Türk
siyasi hayatı, 140 senelik bir “parlamenterizm” tecrübesine sahip olmuştur.

Bu tecrübeye rağmen
Türk siyasi hayatının son 30-35 senesi neredeyse hükümet sistemi
tartışmalarıyla geçmiştir. Bu tartışmaların merkezinde ise, parlamenter
sistemin kendisinden beklenileni veremediği iddiasından hareketle alternatif
bir sistem olarak görülen “başkanlık sistemi” yer almıştır. Her fırsatta bu
tartışmaların alevlenmesinin sebebi gerçekten parlamenter sistemden beklenilen
etkinliğin elde edilememesi midir? Ya da daha açık bir ifadeyle, parlamenter
sistemin Türk toplumuna ve siyasi kültürüne uygun olmayışı mıdır?

Bu
sorulara cevap niteliğinde çalışmada; öncelikle, siyasi kültür kavramı ile
hükümet sistemleri üzerinde durulmuştur. Sonrasında, hükümet sistemlerinin
oluşumunda, ilgili toplumların siyasi kültürünün rolünün oldukça önemli bir
unsur olduğu ifade edilmiştir. Buradan hareketle, hükümet sistemlerinin belirli
bir ülkede var oluşu ve işleyişinin, o ülkenin başta siyasi olmak üzere tüm
dinamiklerine ve eğitim seviyesine uzanan geniş yapısal faktörlerle ve bu
faktörlerin toplamını temsil eden siyasi kültürle yakından ilişkili olduğu
ortaya konulmuştur. Sonraki aşamada, Hofstede’ın ifadesiyle “güçlü güç
mesafesi”, “belirsizlikten kaçma”, “kadınsılık” gibi genel özelliklere sahip
Türk kültürünün şekil verdiği Türk siyasi kültürü ile mevcut sistemler
arasındaki nasıl bir ilişki olduğu ve uyan/uymayan yanlarının neler olduğu,
sorusuna cevap aranmıştır. Sonuçta, Türk siyasi kültürünü oluşturan temel
unsurları ortaya koyan bu çalışmayla, özellikle başkanlık ve parlamenter
sistemlerinin bu unsurlara uyumu çerçevesinde nereye oturtulacağı
değerlendirilmesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Siyasi Kültür, Parlamenter Sistem, Başkanlık Sistemi, Türk Siyasi Kültürü, Türk Devlet/Yönetim Sistemi.

Kaynakça

• Aslan, A., (2015), Türkiye İçin Başkanlık Sistemi Demokratikleşme, İstikrar, Kurumsallaşma, SETA, Nisan. Akartürk, E. A., (2013), ‘‘Türk Parti Sistemi Başkanlık Rejimine Elverişli Mi?’’, Yeni Türkiye, Sayı: 51. Alkan, H., (2013). Karşılaştırmalı Siyaset: Başkanlık ve Parlamenter Sistemler Işığında Yarı Başkanlık Modelleri, İstanbul: Açılım Kitap. Almond, G./ Verba S., (1989), The Civic Culture Political Attitudes and Democracy in Five Nations. USA: Saga Publications. Asilbay, İ., (2013), “Parlamenter Sistem ve Türkiye Açısından Bir Değerlendirme”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (104), 247-264. Ay, Ş., (2004), “Türkiye’de Parlamenter Sistem ve Hükümet Sistemi Tartışmaları”, Mevzuat Dergisi. S. 7 (77) Barthold, V. V., (1975), Orta Asya Türk Tarih Hakkında Dersler, (Hz. Kopraman, H.), Ankara. Boyacıgiller, Nakiye/Adler, Nany J., (1991), “The Prochial Dinosaur: Organizational: Science Global Context”, The Academy Management Review, April. Calabresi, S G./Berghausen, M E. and Albertson, S., (2012), "The Rise and Fall of The Separation of Power". Northwestern University Law Review, 106 (2), 528-548. Çam, E., (1987), Siyaset Bilimine Giriş, İstanbul: Der Yayınları. Çaylak, A., (2014). “Osmanlıdan Cumhuriyete Türkiye’de İktidar Muhalefet İlişkileri”, Türkiye’nin Politik Tarihi, Ankara: Savaş Yayınevi. Demir, F., (2011), “Bürokratik Kültür”, Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF Dergisi. Sayı: 16 (2). Duverger, M., (2007), Siyaset Sosyolojisi, (Çev: Tekeli, Şirin), İstanbul: Varlık Yayınları. Efe, H./Kotan, M.L., (2015), “Türkiye’de Hükümet Sistemi Tartışmaları Çerçevesinde Başkanlık Sistemi Ve Türkiye’de Uygulanabilirliği”, Kafkas Üniversitesi İİBF Dergisi, C. 6, S. 9. Erdoğan, M., (1998), “Başkanlık Sistemini Doğru Tartışmak”, Türkiye’de Yönetim Geleneği, (Ed. Dursun, D./Al, H.), İstanbul: İlke Yayıncılık. Eroğlu, H., (1987), Atatürk ve Milli Egemenlik, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Merkezi Yayınları. Eroğul, C., (2001), Çağdaş Devlet Düzenleri, Ankara. Ethnidge, M./Handelman, H. (2010). Politics in A Changing World, USA: Wadsworth Press. Fendoğlu, H. T., (2012), “Başkanlık Sistemi”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C.3, S. 1. Frey, W. F., (1975), Patterns of Elite, Politics in Turkey, Political Elits in The Middle East, George Lenczowski (eds.), (Washington DC: American Enterprises Institute). Fairfield, R. P., (1986), The Federalist Papers, Baltimore: The John Hopkins University Press. Gencer, B., (2003), “Türk Siyasi Kültürü Analitik Bir Çerçeveye Doğru”, Liberal Düşünce, Güz, Yıl. 8, S.32. Gönenç, L., (2005), ‘‘Türkiye’de Hükümet Sistemi Değişikliği Tartışmaları Olanaklar ve Olasılıklar Üzerine Bir Çalışma Notu’’, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, S. 77. Gözler, K., (2013), Anayasa Hukukuna Giriş: Genel Esaslar ve Türk Anayasa Hukuku: Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım. Gözler, K., (2000), Cumhurbaşkanı- Hükümet Çatışması: Cumhurbaşkanı Kararnameleri İmzalamayı Reddedebilir mi?, Bursa, Ekin Yayınevi. Hague R./Harrop, M., (2004), Comparative Government and Politics an Introduction, New York: Palgrave Macmillan Press. Hekimoğlu, M.M., (2009), Anayasa Hukukunda Karşılaştırmalı Demokratik Hükümet Sistemleri ve Türkiye, Ankara: Detay yayıncılık Hofstede, G., (1980), Culture’s Consequences: International Differences in Work Related Values, Sage, California. ......................, (1985). “The Interaction Between National and Organizatinal Value Systems”, Journal of Management Studies, 22. Horowitz, D. L. (1990), “Comparing Democratic Systems “,. Journal of Democracy, N.1 (4). Kafesoğlu, İ. (1987), Türk Bozkır Kültürü, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. Kalaycıoğlu, E., (2005), Bakanlık Rejimi: Türkiye’nin Diktatörlük Tehdidiyle Sınavı, Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayını.. Kılınç, D., (2016), “Türkiye’de Bitmeyen Tartışma: Hükümet Sistemi Üzerine Değerlendirmeler”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XX, S. 1. Kuzu; B., (1996), “Türkiye İçin Başkanlık Sistemi”, Amme İdaresi Dergisi, S.29/3. Küçükoba, G., (2014), “Başkanlık Sistemi ve Türkiye’ye Uygunluğu Sorunsalı”, Dicle Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır. Linz, J J., (1990), "The Perils of Presidentialism". Journay of Democracy Published by The Johns Hopkins University Press, 1 (1). Lijphart, A., (1999), Çağdaş Demokrasiler: Yirmibir Ülkede Çoğunlukçu ve Oydaşmacı Yönetim Örüntüleri, (Çev. Özbudun, Ergun/ Onulduran, Ersin), Ankara: Yetkin Yayınları. Mainwaring, S./Linan, A. P., (2013), Democracies and Dictatorships in Latin America, Emergence, Survival and Fall. USA: Cambridge University Press. Mardin, Ş., (1966). “Opposition and Control in Turkey”, Government and Opposition, S: 1’den akt. HEPER, M. (2006). Türkiye’de Devlet Geleneği, 2. Baskı, İstanbul: Doğu Batı Yayınları ………….., (1983), Din ve İdeoloji, İstanbul: İletişim Yayınları. Memiş, H.H., (2007), Diken… Hükümet Sistemleri, Ankara: Akasya Kitap.. Moles, A.A., (1983), Kültürün Toplumsal dinamiği, (Çev. Bilgin, Nuri), İzmir: EÜEF Yayınları. Onar, E., (2005), “Türkiye’nin Başkanlık veya Yarı-Başkanlık Sistemine Geçmesi Düşünülmeli midir?”, Başkanlık Sistemi, Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayını. Ögel, B., (1978), Türk Kültür Tarihine Giriş, C. 1, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Örgün, F., (1999), Dar Gelen Gömlek Başkanlık Sistemi, İstanbul: Bilge Yayınları. Örs, B., (1990), Türkiye’de Askeri Müdahaleler Bir Açıklama Modeli, İstanbul Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Doktora Tezi. Özdemir, G., (2006), Türklerde Egemenlik Anlayışı ve Yöneten-Yönetilen İlişkisi (Osmanlı Dönemine Kadar), Uludağ Üniversitesi İİBF Dergisi, C.XXV, S.2 ……………., (2009), “Batı’da ve Türklerde Egemenlik Kavramı”, DPÜ SBE Dergisi, S. 23, Nisan. ……………., (2014), “Weberyan Anlamda Türklerde Otorite Ve Meşruiyet İlişkisi (15.yüzyıl Osmanlı Dönemine Kadar)”, Akademik İncelemeler Dergisi, C. 9, S. 2. ……………., (2017), Demokratikleşme Kavramı Bağlamında Arap Demokratikleşmesine İlişkin Bir Değerledirme, TESAM Akademi Dergisi, Ocak – January, 4 (1). 9 – 54. Özer, A., (1998), Başkanlık Hükümet Sistemi ve Bu Sistemin Türkiye Açısından Uygulanabilirliği, Ankara. Öztürk, A., (2016), “Epistemological Framework of the Political Culture in Turkey”, Political Culture of Turkey in the Rule of the AKP. (Eds). Bilgin, Ayhan/ Öztürk, Armağan), Germany: Nomos, pp. 13-28.. Parlak, D., (2008), “Türk Siyasal Kültürü: Halksız Siyaset”, Birikim Dergisi, 21 Temmuz, //www.birikimdergisi.com/guncel-yazilar/236/ turk-siyasi-kulturu-halksiz-iyaset//. Polater, Y Z., (2014), "Modern Hükümet Sistemlerinden Yarı-Başkanlık Sistemi ve Türkiye’de Uygulanabilirliği". Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 4 (4). Pye, L. W., (1965), “Political Culture and Political Development in Lucien”, (eds. Pye, W. / Verba, Sidney), Political Culture and Political Development, (Princeton, N.Y.: Princeton Universty Press). Ouchi, W., (1998), Teori Z, Japonların Yönetim Tarzı Nasıl İşliyor?, (Çev. Güneri, Yakut), İstanbul: İlgi Yayınevi. Said Halim, (1979). Buhranlarımız, İstanbul: Tercüman Yayınları. Sargut, S., (2001), Kültürler Arası Farklılaşma ve Yönetim, İmge Kitabevi, Ankara. Shugart, M.S./Carey, J.M., (1992), Presidents and Assemblies, Constitutional Design and Electoral Dynamics, Cambridge:: Cambridge University Press. Sarıbay, A. Y., (2000), Global Bir Bakışla Politik Sosyoloji, İstanbul: Alfa Yayınları.. Şen, Y. F. (2015), Türk Siyasal Kültüründe Millet Algısı ve Milliyetçilik. Ankara: Yargı Yayınevi Şencan, H., (1985), “Türk Tipi Etkileşim: Ağabeylik ve Üstadlık Sistemi”, İ.Ü. İ.F. Dergisi, C.14, S. 1, Nisan. Tataroglu, M., (2006), “Parlamenter ve Başkanlık Sistemlerinde Siyasi İktidar ve Bürokrasi İlişkileri ve Türkiye Açısından Bir Değerlendirme”, Yönetim ve Ekonomi, S. 13 (1). Taylor, E.B., (2010), Primitive Culture Researches Into the Development of Mythology, Philosophy, Religion, Langue, Art and Custom, Londra: Cambridge Press. Tezcan, M., (1987), Kültür ve Kişilik, Ankara: Bilim Yayınları. Teziç, E., (2013), “Başkanlık Sistemini Anlamak”, Yeni Türkiye Dergisi (51), 366-371. Thomas, P./Waterman, R. H., (1995), Yönetme ve Yükseltme Sanatı, (Çev. Sargut, Selami), İstanbul: altın Kitapları. . Tolan, B., (1975), Toplumbilimlerine Giriş, Ankara: AİTİA Yayınları. Tosun, K., (1990), Yönetim ve İşletme Politikası, Yayın No: 125, İstanbul: İÜİF Yayınları. Tuncay, S., (2000), Parti İçi Demokrasi ve Türkiye, Ankara: Gündoğan Yayınları. Turan, İ. (1986), Siyasal Sistem ve Siyasal Davranış, İstanbul: Yayınları. Turan, O., (1980), Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, İstanbul: Nakışlar Yayınevi.. Turan, İ., (2011), “Türk Siyasi Partilerinde Lider Oligarşisi: Evrimi, Kurumsallaşması ve Sonuçları”, İÜ SBF Dergisi. S. 45. Turan, İ., (2014), Türk Siyasal Hayatı Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, (ed. Kalaycıoğlu, E./ Sarıbay, A.Y. ), Bursa: Sentez Yayınevi. Turhan, M., (1989), Hükümet Sistemleri ve 1982 Anayasası. Diyarbakır: DUHF Yayınları. Uhri, A., (2003), “Kültür ve Uygarlık Kavramları Üzerine”, Bilim ve Ütopya, S. 104, Şubat. Uluşahin, N., (2003), “Demokratik Siyasal Rejimlerin Sınıfl andırılmasında Farklı Bir Yaklaşım: Yarı-Başkanlık”tan İki Başlı Yürütme Yapılanmasına”, AÜ Hukuk Fakültesi Dergisi, C.52, S.2. Uygun, O., (2014). Demokrasi, İstanbul: XII Levha Yayınları. Vile, M J C., (1998), Constitutionaalism and The Separation of Powers, United States of America: Liberty Fund Originally published in 1967 by Oxford University Press. Yavuz, B., (2008), Parlamenter Hükümet Sisteminde ve 1982 sAnayasasında Başbakan, Ankara: Asil Yayınevi. Yazıcı, H., (2013), “Türkiye Parlamenter Sistemini Hiç Uyguladı Mı?” Yeni Türkiye (Başkanlık Sistemi Özel Sayısı), S. 51. Yazıcı, S., (2011), Başkanlık ve Yarı Başkanlık Sistemleri, Türkiye İçin Bir Değerlendirme, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları. Yıldız A., (2012), Türkiye’nin Parlamenter Sisteminde Hükümet, Ankara: Murat Kitapevi. Yılmaz, S., (2013), “Başkanlık Sistemi; ABD, Türkiye’ye Örnek Olabilir Mi?”, http://usam.aydin. edu.tr/analiz/ baskanlik_sistemi_abd_turkey//. Yüksel, B., (1989), “Kültürel Niteliklerimizin Yönetime Etkileri”, A.Ü. İİBBF Dergisi, C. VII, S.1, Haziran, Eskişehir. Türk Dil Kurumu Sözlüğü, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5bdf0d2e797d12.54518170 Türk Yönetim Kültürü ve Kurumsal Yönetim Araştırma Raporu, (2006), Türkiye Kurumsal Yönetim Derneği ve Bilgi Üniversitesi Ortak Çalışması. Türkiye Kurumsal Yönetim Harita Araştırması, (2005), Türkiye Kurumsal Yönetim Derneği ve Boston Consulting Group Ortak Çalışması.