Osmanlı Öncesi Dönemde Tokat, Amasya, Kastamonu ve Çorum ġehirleri

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 1, 52 - 112, 30.07.2019

Abdulhalik Bakır Ali Gökşen

Öz

Our information about the Anatolian Turkish cities begin to increase as a result of some recent researches. However, this information is not enough for us the Turks who have a glorious history and civilization. Heretofore there is no systematic research about the physical development of Turkish cities and parallel to this development, also about the historical and social structures of these cities has been done. Anatolia is one of the oldest among the countries with an early settlements which we obtained some historical and archaeological data. In today‘s cities of Anatolia, the dates of the first settlements dated to B. C. 1000 and more before B. C. It is possible to take the history of the several Anatolian cities to the Hellenistic era. Indeed, after Alexander the Great of Macedonia and through the Roman sovereignty, it is seen that Anatolia had made progress towards urbanization in a large extent. But at the end of the Byzantine domination it is not possible to say the same particularly for Eastern and Central Anatolia. The ―theme‖ system‘s accordance to fortified positions, to strongholds‘ lives rather than to cities and reducing the political influence of Istanbul were probably caused that result. The entrance of the Turks into Western Asia has a crucial place for Muslims as well as for Christians in the world history. However studies on this subject that have not been examined deeply begins more recent. Danishmends and the other Turkmen principalities developed and also built the Anatolian cities and regions than they could ever seen. Big cities may not have been established by the Turks in Anatolia, but they had either built new ones on their old settlements or had greatly contributed to their progresses. To see this, looking at the course of the principalities of Danishment, 

Osmanlı Öncesi Dönemde Tokat, Amasya, Kastamonu ve Çorum ġehirleri

Öz

Anadolu Türk şehirleri hakkında
bilgilerimiz son dönemlerde yapılan bazı araştırmalar sonucunda artmaya
başlamıştır. Ancak bu bilgiler şanlı bir tarih ve medeniyete sahip olan biz
Türkler için yeterli değildir. Türk şehirlerinin fiziki gelişimi ve bu gelişime
paralel olarak tarihsel ve toplumsal yapıları hakkında şimdiye kadar sistematik
bir araştırma yapılmamıştır. Hakkında tarihi ve arkeolojik verilere ulaştığımız
erken yerleşmelere sahip ülkeler arasında, Anadolu en eskilerden biridir.
Anadolu’nun bugünkü şehirleri içinde, ilk yerleşme tarihleri İsa’dan önce 1000
yıl ve daha öteye gidenler bulunmaktadır. Birçok Anadolu şehrinin tarihini
Helenistik devre kadar götürmek mümkündür. Gerçekten de Makedonyalı Büyük
İskender’den sonra ve Roma hâkimiyeti sırasında, Anadolu’nun geniş ölçüde
şehirleşme yönünde ilerleme kaydettiği görülür. Ancak Bizans hâkimiyetinin
sonlarında, özellikle doğu ve iç Anadolu’da aynı şeyi söylemek mümkün değildir.
Herhalde “tema” sisteminin, şehirlerden çok müstahkem mevkilerin, kalelerin
yaşamına elverişli olması, İstanbul’un politik nüfuzunun zayıflaması, bu sonucu
doğurmuştu. Türklerin batı Asya’ya
girişi, dünya tarihinde, Müslümanlar için olduğu kadar Hıristiyanlar içinde çok
önemli bir yer tutar. Ancak, derinliğine bir inceleme yapılmamış olan bu konu
üzerinde çalışmalara yeni yeni başlanmaktadır. Danışmentliler ve diğer Türkmen
beylikleri Anadolu şehir ve bölgelerini hiç göremeyecekleri kadar
geliştirmişler ve inşa etmişlerdir. Anadolu’da Türkler tarafından büyük
şehirler kurulmamış olabilir; ancak Türkler Anadolu coğrafyasında ya eski
yerleşim yerleri üzerine yeni şehirler kurmuşlar ya da anılan şehirlerin
gelişimine büyük katkıda bulunmuşlardır. Bunu görmek için Danışment, Selçuklu
ve Anadolu Beylikleri dönemlerine bakmak yeterlidir. Bunun en canlı şahitleri
ise konu başlığımızı oluşturan Tokat, Kastamonu, Çorum ve Amasya şehirlerinde
kurulan dinsel, sosyal ve kültürel müesseselerdir. Türklerle birlikte gelişmeye
başlayan bu dört şehrimiz her yönüyle birer Türk şehri olup, fakat hiç biri
Türkler tarafından kurulmamıştır. 

Anahtar Kelimeler

Türkler, Anadolu, Tokat, Kastamonu, Çorum, Amasya

Kaynakça

• ALTUN, Ara; Anadolu Selçuklu Çağı Mimarlığı, Ankara, 1997. AKDAĞ, Mustafa; Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, C. I, Ankara, 1959. AKOK, Mahmut; Candaroğlu Mahmut Bey Camii, Belleten, C. X, S. 38, Ankara, 1946, s. 293-301. ALTUN, Ara; Anadolu’da Selçuklu Mimarlığı, Ankara, 1997. AMASYA İl Yıllığı, 1978. ASLANAPA, Oktay, XIV. Yüzyılda Mimari (Candaroğulları Sanatı), XIV’ yy’da Türk Sanatı, Ankara, 1977. AYÖNÜ Yusuf, Bizans İmparatoru 1.Andronikos Komennos’un Hayatı ve Devlet Teşkilatını Yeniden Düzenlemeye Yönelik Reformları, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIX/1 2014, s. 107-126. BAKIR, Abdulhalik; Ortaçağ İslam Dünyasında Madencilik ve Maden sanayi, Ankara, 2002. BAKIR, Abdulhalik; Ortaçağ İslam Dünyasında Tekstil Sanayi Giyim-Kuşam ve Moda, Ankara, 2005. BAKIRER, Ömür; Danışmentli ve Selçuklu Dönemi Çorum, V. Hitit Festivali Yayınları, Ankara, 1985. BAYRAM, Mikail; Türkiye Selçukluları Döneminde Bilimsel Ortam ve Ahiliğin Doğuşuna Etkisi, Türkler Ansiklopedisi, C. 7, Ankara, 2002, s. 258-263. BAYRAM, Mikail; Selçuklu Dönemi Tokat ve Çevresinde İlmi Faaliyetler, Türk tarihinde Tokat, Ankara, 1987. BAYRAM, Mikail; Babailer İsyanı Üzerine, Hareket Dergisi, Mart (1981), s. 18. BORAN, Ali; Anadolu’daki İç Kale, Cami ve Mescitleri, Ankara, 2003. CAHEN, Claude; Osmanlı Öncesi Anadolu’da Türkler; İstanbul, 1979. CUMHUR, Müjgan; Selçuklu Dönemi Kadın Hayratı, Erdem Dergisi, AydınSayılı Özel Sayısı II, C. 9 S. 26, Ankara, 1996, s. 585-619. CANTAY, Gönül; Amasya Darüşşifası, İslam Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul, 1991, s. 5-6. ÇAL, Halit; Şeyh Nureddin Türbesi, Tokat Kültürü, Ankara, 1987. ÇORUM İl Yıllığı, 1976. DEMİR, yıldız, XIV. Yy.'da Ağaç İşleri, XIV. Yy. Türk Sanatı, Ankara, 1977. DURAN Yener, Boğazköy-Maşat Höyük-Ortaköy Çiviyazılı Belgelerine Göre Tarihi Coğrafya Araştırmaları, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2010. DURUKAN, Aynur; Hilfet Gazi Medresesi ve Türbesi, İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1998, C. 18, s. 30-31. DÜZARATOĞLU, Veciye, Anadolu Selçuklu Devri Duvar Çinilerinin Günümüz Yer Ve Duvar Karosuna Yansıması, (Basılmamış Yüksek Lisan Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir, 1997. ERKOÇ, Ethem; Âşık Paşa ve Oğlu Elvan Çelebi, Çorum, 2005. ERDEMİR, Yaşar; Tokat Yöresindeki Ahşap Camilerin Kültürümüzdeki Yeri, Türk Kültüründe Tokat, Ankara, 1987. GÖDE, Kemal; XIV. Yüzyıl Eratnalılar Döneminde Tokat, Tokat Kültür Tarihi, Ankara, 1987. HALAÇOĞLU, Yusuf; T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Anadolu (Ulaşım Yol Sistemi) Maddesi, C. 3, İstanbul, 1991, s. 127-128. HASAN, Ümit; Osmanlı Devletine Kadar Türkler, C. I, İstanbul, 2000. HAYKIRAN Kemal Ramazan; Anadolu’da Bir İlhanlı Valisi: Demirtaş Noyan (1314-1328), Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (İLKE), Güz, 2009, S. 23. İLTER, İsmet; Tarihi Türk Hanları, Ankara, 1969. KARAHAN, Abdulkadir; XIV. Yüzyılda İlim Hayatı, Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı, Ankara, 1977. KASTAMONU İl Yıllığı, 1973. KUBAN, Doğan; Anadolu-Türk Şehri, Tarihi Gelişmesi, Sosyal ve Fizikî Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler, Vakıflar Dergisi, C. VII, S. 7, Ankara, 1968, 53-73. KÖYMEN, M. Altay; Türkiye Selçukluları Devleti'nin Ekonomik Politikası, Belleten, C. 50, S. 198, Ankara, 1987, s. 613-620. KURAN, Aptullah; Tokat ve Niksar’da Yağı- Basan Medreseleri, Vakıflar Dergisi, C. VII, S. 7, Ankara, 1968, s. 39-43. KÖPRÜLÜ, Fuat; Anadolu’da İslamiyet, Ankara, 2005. OCAK, A. Yaşar; XIII. Yüzyılda Anadolu’da Babailer İsyanı, İstanbul, 1980. OCAK, A. Yaşar; T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Baba İlyas Maddesi, C. 4, İstanbul, 1991, s. 368. ÖZTÜRK, Nazif, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat, Ankara, 1987. ÖDEKAN, Ayla; Osmanlı Devletine Kadar Türkler, İstanbul, 2000. ÖNALP Ertuğrul; XVI. Yüzyıla kadar Türkiye ve Bazı İslam Ülkelerinde Bulunan İspanyol Gezginler; Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (OTAM), S. 2 Ankara,1991, s. 231-237. MEMİŞ, Ekrem; Eskiçağ Türkiye Tarihi, İstanbul, 2001. SAVAŞ, Saim; Tokat’ta Hoca Sünbül Zaviyesi, Vakıflar Dergisi, C. 24, Ankara, 1924, 199-208. SOLMAZ Sefer; Danışmentlilerde Kültür ve Sanat, Türkler Ansiklopedisi, C. 8 Ankara, 2002, 62-71. SÜMER, Faruk; Oğuzlar, İstanbul, 1999. SEVİN, Veli, Anadolu Arkeolojisi, İstanbul, 1997. ŞAHİN, İlhan-EMECEN, Feridun; T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Amasya Maddesi, C. 3, İstanbul, 1991, s. 1-4. ŞAHİN, İlhan; T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Çorum Maddesi, İstanbul, 1993, C. 8, s. 373-376. ŞAHİN, İlhan; T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Kastamonu Maddesi, C. 24, İstanbul, 2001, s. 585-588. TANMAN, M. Baha; Danışmendliler (Mimari) Maddesi T. D. V. İslam Ansiklopedi, C. 8, İstanbul, 1993, s. 474-477. TEKİN, Zeki; T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Deri Maddesi (Türklerde Dericilik), İstanbul, 1994, c. IX, s. 176-178. TOKAT İl Yıllığı, 1973. TURAN, Osman; Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul, 1971. TURAN, Osman; Selçuk Kervansarayları, Belleten, C.X, S. 39, Ankara, 1946, s. 471-496. Tızlak, Fahrettin, Osmanlılardan Önce Türklerde Madencilik, Türkler Ansiklopedisi, C. 7, Ankara, 2002, 407-414. UÇKUN Rabia; Melik Danışment Gazi'nin Tarihi ve Efsanevi Şahsiyeti Üzerine, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S. II, İzmir, 1997, s. 257-266. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı; Anadolu Beylikleri, Ankara,1988. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı Ondört ve Onbeşinci Asırlarda Anadolu Beyliklerinde Toprak ve Halk İdaresi, II. Türk Tarih Kongresi, İstanbul, 1937, s. 499-506. UMAR, Bilge; Türkiye Halkının İlkçağ Tarihi, c. I, İzmir, 1982. ÜMİT, Hasan; Osmanlı Devletine Kadar Türkler (Sosyal-İktisadi ), c. I, İstanbul, 2000. ÜÇER, Müjgan; Tokat Efsaneleri ve İnanışları, Türk Kültüründe Tokat, Ankara, 1987. YILDIRIM, Ali; Tokat ve Çevresindeki Mimari Eserlerindeki Hadiseler, Türk Tarihinde Tokat, Ankara, 1987. YÜCEL, Yaşar; Anadolu Beyliklerinde Devlet Teşkilatı ve Toplum Hayatı, Belleten, c. LIV, S. 210, Ankara, 1990, s. 805-823. YURDAKUL, Erol; Amasya-Yolpınar (Hakala-Kağla-Kağala) Köyünde Bulunan İslami Yapılar, Vakıflar Dergisi, C. 24, Ankara, 1994, s. 177-198.