GEÇ ORTAÇAĞLARDA TOKAT KASTAMONU ÇORUM VE AMASYA VAKIFLARI

Yıl 2020, Cilt: IV Sayı: 1, 10 - 44, 24.07.2020

Abdulhalik Bakır Ali Gökşen

Öz

Beylikler ve Selçuklu dönemi ile birlikte Türkmenler savaşlardan yorgun ve perişan düşen Anadolu şehirlerini yeniden canlandırarak imar etmişlerdir. Çoğu göçebe olan ve Anadolu coğrafyasında yerleşik yaşama geçen Türkmenler, İç Anadolu ve Orta Karadeniz bölgelerinde yer alan Tokat, Amasya, Kastamonu ve Çorum şehirlerine yerleşmişler ve bu esnada anılan şehirlerin sosyo-kültürel yapısının bozulmuş olduğu gerçeğiyle karşılaşmışlardır. Birkaç köprü ve yıkık yapıdan başka bir şey bırakmayan Roma, Bizans ve diğer devletler, Anadolu’nun birçok bölgesinde sadece işgal siyaseti uygulamışlardır. Türkler ise bir yerleşim ve barınma, bir yurt ocağı olarak gördükleri Anadolu’ya, bu esnada Anadolu'da yaşayan insanların hiç görmediği kadar yatırım yapmışlardır. Bu yatırımların başında hiç kuşkusuz vakıf ve vakfiyeler gelmektedir. Vakıflar sayesinde şehirlerdeki ihtiyaç sahipleri insanlar yararlanmışlardır. Diğer devletlerin hükümdarlarının belki hepsi için söylenemez ama çoğu baş şehir ve birkaç büyük şehir haricinde Anadolu’nun şehirlerine yatırım yapmadıkları görülür. Bu durum Türk hükümdarlarında farklıdır. Bu hükümdarların başında Candaroğlu İsmail Bey ve Cacaoğlu Bey gibi hükümdarlar yapmış oldukları külliye ve vakfiyeler sayesinde Anadolu şehirlerinin birer ilim ve irfan yuvası olmalarına da vesile olmuşlardır. Anadolu'da Türk-İslâm kültür ve medeniyeti, vakıflarla vücut bulduğu gibi, burası vakıflar sayesinde gelişmiş, imâr ve ihya edilmiş, sosyo-kültürel ihtiyaçları da bu müesseseler aracılığı ile giderilmiştir.
Bütün bunların yanında Türk kadınları da kurmuş oldukları birçok vakıfla Türk kültür ve medeniyetine büyük katkı sağlamışlardır. İslam dininin hayır ve yardımlaşma hakkındaki ahlâkî prensipleri ve uhrevî mükâfat telkinleri, dinî ve hayır kurumları meydana getirmede Müslümanları teşvik etmiştir. Müslüman Türkler de dinlerinin bu güzel öğretisini, Allah rızasını kazanmak uğruna uygulamaya koymuşlar ve topluma hizmet eden müesseseleri kurmada âdeta birbirleriyle yarış etmişlerdir. Onların bu onurlu uygulamaları sonucunda da yurdumuzun tapu senetleri hükmündeki yüzlerce vakıf ve hayır kurumu korunarak günümüze kadar gelmiştir.

Anahtar Kelimeler

Vakıflar, Tokat, Kastamonu, Çorum, Amasya, Türkmenler

Kaynakça

• ANAKÖK, Tayyar; (Basılmamış Çorum Tarihi Çalışması), 1950. CAHEN, Claude; Osmanlılardan Önceki Anadolu’da Türkler, İstanbul, 1979. DURUKAN, Aynur; "Anadolu Sanatında Kadın Baniler", Vakıflar Dergisi, 27 (1998), s. 15-36. DURUKAN, Aynur; Anadolu Selçuklularında Vakıf Eserleri Yaptırmış Kadınlar, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2019. HASAN, Ümit; Osmanlı Devletine Kadar Türkler, İstanbul, 2000. KAYAOĞLU, İsmet; "Vakfın Menşei Hakkındaki Görüşler", Vakıflar Dergisi, 11 (1978), s. 49-55. KÖPRÜLÜ, Fuat; "Vakıf Müessesi ve Vakıf Vesikalarının Tarihi Ehemmiyeti", Vakıflar Dergisi, 1 (1938), s. 1-6. KÖPRÜLÜ Bülent; "Tarihte Vakıflar", A. Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 8, S. 3, 1951, s. 479-518. SARGUVAN, Erdal; "Selçuklularda Tıp ve Tıp Kuruluşları", Vakıflar Dergisi, S. 11, Ankara, 1976, s. 313-322. SAVAŞ, Saim; "Hoca Sünbül Zaviyesi", Vakıflar Dergisi, 24 (1994), s. 117-126. ŞAHİN, Kâmil; Çorum’da Vakıf Kuran Hanımlar, Vakıflar, Ankara, 1993. ÜNVER, Süheyl; "Büyük Selçuklu İmparatorluğu Zamanında Vakıf Hastanelerinin Bir Kısmına Dair", Vakıflar Dergisi, 1 (1938), s. 17-24. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı; Kitabeler, İstanbul, 1927. YEDİYILDIZ, Bahaeddin; Niksarlı Ahi Pehlivan Daru's-Sulehası, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat, Ankara, 1987. YÜCEL, Yaşar; "Candar-Oğulları Beyliği", Belleten, C. 34, S. 135, Ankara, 1970, s. 373-407. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ; Çorumlu Dergisi; c. II, 1960. s. 4.-5, 1670-1671. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, 734 numaralı Kütük Defterinin 163. Sahifesi 157. Sırası. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 3/2-218. Sıra: 2199. Vakıf defteri: Vakıf tarihi: 765 defter nu: 611 defter sayfası: 79. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ Yeni şahsiyet kaydı: Esas. 313/219 Sıra 33 Eski şahsiyet kaydı: sani. Ask. 771. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 313 Sıra: 55 Eski şahsiyet kaydı: hurufat VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 3/5-221 Sıra: 231 Vakıf defteri: Vakfın tarihi: 856. defter nu: 1961. defter sayfa: 323. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 3/5 Sıra: 694 Vakıf defteri Tarihi: 887 defter nu: 608-1 sayfa: 292. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 3/5 Sıra: 775 Vakıf defteri: Tarihi: 749 nu: 608/ 2 sayfa: 63-38. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 3/5 Sıra: 694 Vakıf defteri Tarih: 887 nu: 608 sayfa: 292. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 3/6 Sıra: 932 Vakıf defteri tarih 601 nu: 628 sayfa: 484-442-447. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 3/5 Sıra: 759 Vakıf defteri: Vakıf tarih: 874 nu: 608/ 1 sayfa: 275-274-302. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 3/1-217 Sıra: 10 Eski şahsiyet kaydı: and. Muh. 408. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 3/2-218 Sıra: 3129 Vakıf defteri: Vakıf tarih: 745 defter nu: 581 defter sayfa: 332-325. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 407 Sıra: 589. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 482 Sıra: 248-411. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, Defter nu, 581/2, sayfa 349, sıra 351, VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, Yeni Tescil Defter (Türkçesi) numarası, 2157 defterin 135. sayfasında kayıtlıdır. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, Defter nu, 581/2, sayfa 298, sıra 310. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ 582/1 numaralı defterin 118 sayfa 79. sırasında kayıtlıdır. Türkçesi ise, 1967 numaralı defterin 37 sayfa 12 sırasındadır. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, 589 numaralı defterin 256 sayfa, 423 sırasında kayıtlıdır. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, 589 numaralı defterin 256 sayfa, 423 sırasında; tercümesi 1961 numaralı defterin 141 sayfa, 23. sırasında kayıtlıdır. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, 484 numaralı defterin 137. sayfa, 2. sırasında kayıtlıdır. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, 608 numaralı defterin 292 sayfa, 323 sırasında kayıtlıdır. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, 581 numaralı defterin 491 sayfasında kayıtlıdır. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 2/ 2, sıra: 678, Vakıf tarihi: 822 defter nu: 590 sayfa 85. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 2/1 sıra: 3295, Tarih. 881 nu: 604 sayfa: 227/322. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı. 2 sıra 1868, Eski şahsiyet kaydı: Siv. Ev. Ask. 916. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 2/ 5 sıra 23 Eski şahsiyet kaydı: Sivas. Salis. Mah. 672. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 2/6 sıra: 39. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas. 3/1 sıra 2044, Eski şahsiyet kaydı: Siv. Evv. Ask. 1104. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 2 sıra: 1235, Eski şahsiyet kaydı. Siv. Rabi. 1011. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 2 sıra: 1445, Eski şahsiyet kaydı: Siv. San. Muh. 371. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ; defter nu: 490, defterin sayfası 339. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, 990 numaralı defterin 170. sayfa 162 sırasında kayıtlı olup tercümesi yoktur. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, 579 numaralı defterin 31 sayfa 19 sırasında kayıtlı olup Arapçadır. Ayrıca Amasya Muhasebe Defterinin 1135/339' da kaydı bulunmaktadır. Vakfiye 699 H. tarihli olup, 1211 H. tarihinde tescil edilmiştir. Ayrıca H. 692 tarihli cami vakıf kaydı olup, Atik Amasya Muhasebe Defterinin 1099/103 (490 numaralı Defter, sayfa 339'da) numarasında kayıtlıdır. Tercümesi; 1989 numaralı defterin 477 sayfa, 84. sırasında bulunmaktadır. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, 610 numaralı defterin 40. sayfası 47. sırasında kayıtlıdır. Türkçesi, 1989 numaralı defterin 130 sayfasındadır. (Oğlu ve torunu tarafından vakfiye yenilenmiştir). Müceddet Anadolu 25 numaralı defterin 37. sayfasında; Türkçesi, 1967 numaralı defterin 307 sayfa, 59 sırasında kayıtlıdır. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, 609 numaralı defterin 226 sayfa 269-270-271 sıralarında bulunmaktadır; tercümesi ise 2195 numaralı defterin 492 sayfa, 85. sırasında kayıtlıdır. Orijinalleri, Tescil Kutusu No: 31/ 269-270-271'de muhafaza edilmekte olup üç vakfiyedir. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ. 587 numaralı defterin 139 sayfa, 169 sırasındadır; tercümesi ise 2105 numaralı defterin 453 sayfa, 75. sırasında kayıtlıdır. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ'nde olup, 607 numaralı (Müceddet Anadolu 21/29) defterin 10. sayfa 11. sırasında kayıtlıdır. Tercümesi 1768 numaralı defterin 75. sayfa, 18. sırasındadır. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 408, sıra: 859. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 424, sıra: 193. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas. 424, sıra: 290. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 490, sıra: 35/3. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 490, sıra: 132/38. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 490, sıra: 376/175. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 496, sıra: 1303. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 490, sıra: 389/192. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, 592 numaralı defterin 247. Sayfasında bulunmaktadır; tercümesi 1862 numaralı defterin 295 sayfa, 59 sırasında kayıtlıdır. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, 609 numaralı defterin 99. sayfa, 120 sırasında geçmektedir; tercümesi 1767 numaralı defterin 94 sayfa, 18. sırasında kayıtlıdır. VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARŞİVİ, 582/1 (Anadolu başlar 1267) numaralı defterin 4. sayfa 14. Sırasında ulunmaktadır; tercümesi 1961 numaralı defterin 130 Sayfa, 20 sırasında kayıtlıdır. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 409, sıra: 5. V. G. M. A. yeni şahsiyet kaydı: Esas: 485, sıra: 274-227. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 486, sıra: 895/ 298. Y V. G. M. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 417, sıra: 984. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 486, sıra: 617. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 486, sıra: /82/ 619. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 3/1, sıra: 406 Tarih 896 nu: 586 sayfa: 57-45. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 60/2, sıra: 28 Tarih 670 nu: 607 sayfa: 393. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 2/1, sıra: 3295 tarih 881 Nu: 604 sayfa: 247. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 10/2, sıra: 1873 vakfiye defteri tarih 705 nu: 582 sayfa: 271-183. V. G. M. A. Eni şahsiyet kaydı: Esas: 10/ 2, sıra: 1335 tarih 626 nu: 592 sayfa: 223-247-182. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 10/1, sıra: 2484 tarih 934 nu: 1760 sayfa: 204. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 10/1 sıra: 274-2579-615-1205 tarihi: 861 nu: 582 sayfa: 225 Vakfın nevi: camii eski şahsiyet kaydı: sadrı ali and. Muhasebe. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas 10/1 sıra: 2931-2932 tarih: 688 nu: 609 sayfa: 119-120. Eski şahsiyet kaydı: sarı sani ask. 482. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 10/2 sıra: 191 tarih: 703 nu: 591-1766 Sayfa: 12-16-355-384. eski şahsiyet kaydı: sar. ev. muh. 588 vakfın nevi zaviye V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 485, sıra: 231-288. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 408, sıra: 840. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 420, sıra: 540. V. G. M. A. Yeni şahsiyet kaydı: Esas: 414, sıra: 158.