TÜRKİYE’DE ALFABE DEĞİŞİMİNDEN SONRA YENİ HARFLERİN YAYGINLAŞTIRILMASI VE HALK EĞİTİMİNDE MİLLET MEKTEPLERİNİN ROLÜ VE ÖNEMİ

Yıl 2020, Cilt: IV Sayı: 1, 114 - 141, 24.07.2020

Abdullah Kara

Öz

ÖZET
Alfabe değişimi ile ilgili tartışmalar Tanzimat ile başlamış, İkinci Meşrutiyet ve Cumhuriyet döneminde de devam etmiştir. Cumhuriyetin ilan edilmesinden sonra yapılan inkılâp hareketlerinden biri de 1 Kasım 1928’de Latin harflerinin kabul edilmesidir. Arap alfabesinin zorluklarından ve öğrenme güçlüğü gibi nedenlerden dolayı bu alfabeden vazgeçilmiştir. Latin alfabesinin halk arasında yaygınlaştırılması için halka, farklı yerlerde yeni harf kursları aracılığıyla Latin harflerini tanıtma faaliyetleri sürdürülmüştür.
Bu dönemde Türkiye'de okuma-yazma oranlarına bakıldığında, 1927 yılında okur-yazarlık oranı, kadınlarda %4, erkeklerde %13 ve genel nüfusa göre % 8.16 idi. Bu oranın % 5-6'sı eski yazıyı bilen Türklerden, geri kalanı da gayrimüslimlerden ve öteki dillerden idi. Şehirlerdeki okur-yazarlık oranı % 30, köylerde % 6 civarında idi. Harf inkılabı yapıldıktan sonra Latin harflerinin öğretimi ve yaygınlaştırılması için büyük bir eğitim seferberliği yapılması gerekiyordu. Zira eski alfabe ile okuma yazma oranları düşük seviyelerde bile olsa yeni harflerin öğreniminin kolay olmasından dolayı bu sorun ortadan kalkacağı düşünülüyordu. Aydın kesimin bu yeni alfabeyi öğrenmesi zor değildi. Ama kırsal kesimlerde oturan halkın bir an önce yeni harfler ile okuma-yazma yetisini kazanması yani halkın eğitilmesi gerekiyordu. Fakat bu sorunun çözümü için gerek eğitici kadro gerekse de teknik durum buna elverişli değildi. Bu doğrultuda faaliyetlerini hızlandıran Cumhuriyet kadroları halka okuma yazma öğretmek ve harf inkılabının yaygınlaştırılması için Millet Mektepleri kurmuştur. Bunların 16-45 yaş arasında binlerce kadın ve erkeği çatısı altında toplamıştır. Millet Mektepleri her yaştan ve tabakadan halka yönelik bir yaygın eğitim hareketidir. Mustafa Kemal, bu tür eğitim hareketlerinin gücünü iyi biliyordu. Eğitimi, hiçbir zaman, sadece okulların dört duvarı arasında görmemiştir. Okulların yanı sıra, geniş halk kitlelerine doğrudan erişecek eğitim ve kültür olanaklarının yaratılması üzerinde ısrarla durmuştur. Bu maksatla, okullardan yararlanılacağı gibi okulların dışında örgütlenilmesi gereğini de duymuştur. Bu doğrultuda Millet Mektepleri Ocak 1929'da öğretim faaliyetlerine başlamıştır. Bu çalışmada yeni harflerin örgün eğitim dışında kalan vatandaşlara yönelik Millet Mekteplerinin açmış olduğu okuma-yazma kursları hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Eğitim Tarihi, Cumhuriyet Tarihi, İnkılap Tarihi, Millet Mektepleri, Harf İnkılabı, Halk Eğitimi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi

Kaynakça

• AKGÜR ÖZER, Emine Nilüfer, Yazı Devrimi Sonrası Türk Basınında Yazım Sorunu, İstanbul Üniversitesi Gazetecilik ve Halkla İlişkiler, Doktora Tezi, İstanbul, 1992. ATAY Falih Rıfkı, “ Yeni Yazı ”, Türk Dili, c.II, S. 23, Türk Dil Kurumu, Ankara, 1953. ATAY Falih Rıfkı, Çankaya, Pozitif Yayınları, İstanbul, 2004. AYAZ Nevzad, Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitimi, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara, 1948. BAŞAR Erdoğan, Milli Eğitim Bakanlarının Eğitim Faaliyetleri (1920–1960), İstanbul, 2004. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Belge No: 03.18. 1.2/1.11.28.1. BAŞGÖZ İlhan, Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1999. BAYRAMOĞLU Sonay, “1929 Yönetimde Merkeziyetçiliğin İnşası”, Açıklamalı Yönetim Zaman dizini ( 1929-1939 ) Editör: Birgül Ayman Güler, AÜSBF KAYAUM Yayını, Ankara, 2007. BÜYÜKAKALIN Yeşim, “Harf Devriminin Eğitim ve Kültür Yaşamımıza Etkileri ve Millet Mektepleri”, Atatürk Haftası Armağanı, Genelkurmay Askeri Tarih Ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Atatürk Dizisi S: 24, Ankara, Kasım 1991. Celal Nuri, “Türk İnkılabının Yeni Bir Safhası: Latin Harfleri Meselesi “, İkdam, 07.Mayıs 1928, S:11150. Cumhuriyet, “1 Kânunusani Her Yerde Maarif Bayramı Yapılacak”, 25 Kânunuevvel 1928. Cumhuriyet, “Millet Mektepleri Dün Açıldı”, 2 Teşrinisani 1929. Cumhuriyet, “Türkiye Şayan-ı Hayret Bir Süratle Değişiyor”, 17 Nisan 1928, S:1415, s.4 Cumhuriyet, “Ümmilikle Mücadele”, 14 Mart 1934. Cumhuriyet, “Yeni Alfabe Dersleri” 8 Teşrinievvel 1928 Cumhuriyet, “Yeni Türk Harfleri’nin Kabul ve Tatbiki Hakkındaki Kanun” 19 Kanunu evvel 1928 ÇELİK Haydar Seçkin, Atatürk Döneminde Halk-Devlet İlişkileri (1923-1938), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkla İlişkiler Ve Tanıtım (Halkla İlişkiler) Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara,2010. Devlet İstatistik Enstitüsü, Milli Eğitimde 50 Yıl 1923-1973, Devlet istatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara, 1973. Düstur, Üçüncü Tertip, C.X 1928, s. 3-6 EMRE Ahmet Cevat, İki Neslin Tarihi, Mustafa Kemal Neler Yaptı, İstanbul, Nurgök Matbaası, 1960. ERİŞİRGİL Mehmet Emin, “ Bir Tarih, Bir Teklif ”, Türk Dili, Cilt I, sayı. 4, l952. FETHİ Naci, 100 soruda Atatürk’ün temel görüşler, Gerçek Yayınevi.,İstanbul,1968. Hâkimiyet-i Milliye, “Dün memleketin her köşesinde binlerce Millet Mektebi açıldı”, 2 Kânunusani 1929. Hâkimiyet-i Milliye, “Millet Mekteplerinde 856.000 talebe var”, 1 Şubat 1929. Hâkimiyeti Millîye, “Yeni Alfabe Dersleri” 31 Ekim 1928 Hareket, “Yeni Türk Harfleri’nin Kabul ve Tatbiki Hakkındaki Kanun” 8 Haziran 1929, İkdam, “Yeni Alfabe Dersleri” 1 Kanunu sani 1929. İLGÜREL Mücteba, “Millet Mektepleri”, Doğumunun 100. Yılında Atatürk’e Armağan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul, 1981. İNAN Afet, “Yeni Harflerin Kabulü ve Millet Mekteplerinin Açılışı Esnasında Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati’nin Ölümü, Belleten, c.XXXII, Ankara, 1968. KILIÇ Eşref, Halk eğitiminde kuram ve uygulama, Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü İdaresi Yayınları. 1981. KORKMAZ Zeynep, Atatürk ve Türk Dili Belgeler, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1992. KURT Mihriban, Millet Mektepleri, Marmara Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2000. KURTKAYA Âlim, Harf İnkılâbı Sonrası Yetişkin Eğitimi, Marmara Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2004. Maarif Vekâlet Mecmuası, s.89–90. Maarif Vekâleti Mecmuası, S. 17, Devlet Matbaası, İstanbul, 1929, s.20. Maarif Vekâleti, Millet Mektepleri Faaliyeti İstatistiği 1928-34, İstanbul, Devlet Matbaası, 1934. Millet Mektepleri Talimatnamesi, Ankara 1929, madde: 45, 46, 47. OVA Nalan, Harf İnkılabı Ve Türk Basını (1928-1929) : Vakit, İkdam ve Hâkimiyet-i Milliye Örnekleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2005. ÖZADAŞIK Mustafa, Cumhuriyet Dönemi Yeni Bir Nesil Yetiştirme Çabaları (1923-1950), Konya,1999. ÖZGÜREL Nesrin, Atatürk ve Eğitim Kavramı, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1989. ÖZTÜRK Cemil, Arzu M. Nurdoğan, “Millet Mekteplerinde Yurttaşlık Eğitimi: Öğretim Programı ve Ders Kitapları”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S.5, İstanbul, 2001. ÖZTÜRK İsa, Harf Devrimi ve Sonuçları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1998. PARLATIR İsmail, “Yeni Türk Harflerinin Kabulü ve Uygulamada Türk Basının Rolü”, Ankara Üniversitesi’nin 60.Kuruluş Yılı Armağanı, Atatürk ve Türk Dili ve Edebiyatı, Türk Eğitimi ve Türk Kültürü Konusunda Seçme Yazılar, Editör: Doğan Atılgan, Ankara, 2006. PERİN Cevdet, Atatürk Kültür Devrimi, 4. Baskı İnkılap Kitapevi, İstanbul 1987. Resmi Gazete, “Yeni Türk Harfleri’nin Kabul ve Tatbiki Hakkındaki Kanun”, S.1030, 3.11.1928. Resmi Gazete, S.1048, 24.11.1928. SADOĞLU Hüseyin, Türkiye’de Ulusçuluk ve Dil Politikaları, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2003. SAKAOĞLU Necdet, Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1992. SAKAOĞLU Necdet, Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2003. ŞAHİN Mustafa, “ Bir Halk Eğitim Çalışması Örneği Olarak Millet Mektepleri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, c.1, sayı:2, İzmir,1992, s.221. ŞİMŞEK Ali, “Türkiye’de Uzaktan Eğitimin Tarihsel Gelişimi” Çağdaş Eğitim Dergisi, S.108, 1986. ŞİMŞİR Bilal N., Türk Yazı Devrimi, Türk Tarih Kurumu, Ankara , 1992. T.B.M.M.Z.C., İ:78, 20.05.1928 , C:2, s.203-207 T.C. Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, İstatistik Yıllığı 1930-1931, Hüsnü tabiat Matbaası, İstanbul, 1931, TAŞDEMİR Aynur, Harf Devrimi ve Halk Mecmuası, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2006. TBMM Zabıt Ceridesi, c.5, Birinci İnikat, 1.11.1928, s.4. TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: III, C.V, s. 26-29 TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: III, İçtima Senesi: I, Cilt: 5, 1. Teşrini Sani, 1928 Perşembe, s. 7–8. TBMM Zabıt Ceridesi, Üçüncü İnikat, 8.11.1928, s.8; TBMM Zabıt Ceridesi, Üçüncü İnikat, 8.11.1928. TEKİN Mehmet, Harf İnkılabı Türk Ocaklarının Çalışmaları ve Hatay’da Yeni Yazı, Antakya, 1988. TONGUL Neriman,” Harf İnkılabı”, Atatürk Yolu, S.53-54, Mayıs-Kasım 2004. TURAN Şerafettin, Kendine Özgür Bir Yaşam ve Kişilik Mustafa Kemal Atatürk, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2004. UNAT Faik Reşit, “Latin Alfabesinden Türk Alfabesine”, Türk Dili, l.8.1958, Cilt: II, sayı. 23. YAVUZ Nuri ve Abdullah Kara, “Harf İnkılabının Yaygınlaştırılmasında Erzincan’da Kurulan Halkodalarının Türkçe Okuma-Yazma Faaliyetleri”, Uluslararası Erzincan Tarihi Sempozyumu 26-28 Eylül, Erzincan 2019