Musul ve Çevresi: Zengiler Dönemi (1127-1233) Sosyal Hayat

Yıl 2020, Cilt: IV Sayı: 1, 45 - 60, 24.07.2020

Füsun Kara

Öz

Bu çalışmada, Zengiler döneminde Musul ve çevresinin politik, coğrafî, kültürel, ekonomik ve sosyal yapısı incelenerek, bu alanlarda yaşanan değişimler ve gelişmeler ele alınmıştır.
İmadeddin Zengi’nin, Sultan Mahmud’un oğullarının atabegi olarak Musul’a vali olarak tayin edilmesiyle kurulan Zengiler Devleti, Atabeg Zengi döneminde, el-Cezire’nin büyük bir kısmına ve Bilâd-ı Şam’ın önemli şehirlerinden olan Hama, Hımıs ve Haleb’i içerisine alan geniş bir coğrafyaya hükmetmiştir. Zengi’nin ölümünden sonra devlet, oğulları Nureddin Mahmud ve Seyfeddin Gazi arasında taksim edilince yeni sınırlar oluşmuş, Nureddin, Haleb ve çevresine hâkim olurken, Diyâr-ı Rebîa ve Diyâr-ı Mudâr ise Gazi’nin yönetimine geçmiştir. Sincar’ın 1170 yılında II. İmadeddin’in, Cizre’nin 1180 yılında Sercenşah’ın yönetimine geçmesiyle Musul Atabeğliği’ nin sınırları gittikçe küçülmüştür. Selahaddin Eyyubi’nin ortaya çıkışıyla, Musul Atabegleri nüfuzlarını muhafaza etmeye çalışarak daha çok ülkenin sınırlarını korumaya yönelik siyasetin uygulayıcısı olmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Zengiler Dönemi, Musul, İmadeddin Zengi, sosyal hayat, Atabek

Kaynakça

• 1111111111111111111111111111111111111111111 Abûl Farac, Abû’l Farac Tarihi, Çev. Ömer Rıza Doğrul, C.I-II, Ankara,1999
• 2222222222222222222222 Ataoğlu, Remzi, Hısn-ı Keyfâ Artuklu Devleti (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara, 1989, s.64-66.
• 333333333333333333333 Bezer, Gülay Öğün, Zengiler (1127-1233)” Türkler, C.IV,s.803-813.
• 44444444444444444444 Bundârî, Senâ’l- Barku’ş- Şâmî, C.I, Beyrut,1974.
• 55555555555555555555 Coşkun, Alptekin, The Reign of Zangi, Erzurum, 1978.
• 66666666666666666666 Coşkun Alptekin, “Zengi” İslâm Ansiklopedisi, C.XIII, s.526-532.
• 777777777777777777777777 İbn Cübeyr, Rıhletu’l- Kinanî, Trk trc. Endülüsten Kutsal Topralara, Seyahatname İbn CÜBEYR, çev. İsmail Güler, İstanbul,2003.
• 88888888888888888888 İbn Fazlan Seyahatnâmesi, Çev. Ramazan Şeşen, İstanbul,1975.
• 999999999999999999999 İbnü’l Esîr, el-Kâmil fît-Tarih, Trk trc. İslâm Tarihi, el-Kâmil fi’t Târih Tercümesi, Çev. Abdülkerim Özaydın- Ahmet Ağıraça, C. I-XII, İstanbul,1987.
• 1010101010101010101010101010 İbnü’l Esîr, et-Tarihu’l-Bâhir fi’d-Devleti’l- Atabekiyye bi’l –Musul, Tahkik. Abdulkadir Tuleymat, Kahire,1963. 1111111111111111111111111111111111111111111 İbnül Fûtî,Havâdisu ‘l-Câmia ve’l Tecâribu’l – Nâfia fi’l- Mieti’s-Sâbia, Tahkik. Muhdi en-Necm, Beyrut, 2003.
• 121212121212121212121212121212 İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n- Nihâye, Trk trc. Büyük İslâm Tarihi, C. I-XV, Çev. Mehmet Keskin, İstanbul, 2000.
• 131313131313131313131313131313 Elisseef, Nikita, Nurad-Din un Grand Prince Musulman de Syrie au Temps des Croisades, (511-568/1118-1174), C.I-III, Damascus, 1967.
• 141414141414141414141414141414 El-Ömerî, Mesâlikü’l- Ebsâr fî Memâliki’l- Emsâr, C.I, Tahkik.Ahmed Zeki Bâşâ, Kaire,1924.
• 151515151515151515151515151515 El-Ubeydî, Salâh, “el-Hasâisu’l- Amme li Medreseti’l –Musul fî’l –Tuhafi’l-Madeniyye”, Mecelle Sumer, C. XXIV/I-II, Bağdat, 1968, s.131-138.
• 161616161616161616161616161616 Kalkaşendî, Subhu’l-A’şâ fî Sınaâtı’l –İnşâ, C.I-XIV, Yayınlayan. Muhammed Abdürresûl İbrahim, Kahire,1913-1920.
• 1717171717171717171717171717171717 Makdisî, Ahsenü’t –Tekâsim fî Marîfeti’l-Ekâlîm, Yayınlayan. M.J. De. Goeje, Leiden 1906.
• 181818181818181818181818181818 Runciman, Steven Haçlı Seferleri Tarihi, C.II, Ankara, 1987.
• 191919191919191919191919191919 Salâh el –Ubeydî, “el-Hasâisu’l-Amme li Medreseti’l-Musul fîl-Tuhafi’l-Madeniyye”, Mecelle Sumer, C. XXIV/I-II,s.133-134.
• 20202020202020202020202 Suryanî Patrik Mihailin Vakainamesi, C.I-II, Çev. Hırant D. Andreasyon, Ankara,1944, TTkKKütüphanesi Tercümeler bölümü, No:ter/44.
• 21212121212121212121212121212121 Şerefhan, Şerefname, Çev. M. Emin Bozarslan, İstanbul, 1990.
• 222222222222222222222222 Turan, Osman, Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, İstanbul,1996.
• 232323232323232323232323 Usame İbn Munkiz, Kitabul- itibâr , Trk trc. İbretler Kitâbı, Çev: Yusuf Ziya Cömert, İstanbul,1992.