Discursive Elements Directing Reading Process: Categories of Prediction in Informative Texts in Turkish Textbooks

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 1, 44 - 63, 30.06.2023

Nermin Yazıcı Günçe Günduğdu

https://doi.org/10.35233/oyea.1200444

Öz

The purpose of this study is to describe the discursive arrangements in the informative texts in the 5th and 8th grade Turkish textbooks of secondary school that guide the reader in the reading process based on the Prediction Categories (Enumeration, Advance Labelling, Reporting, Recapilution, Hypotheticality, Question) by Tadros (1998). For this purpose, Tadros' classification was first introduced through text samples selected by the researchers, and then the current classification was used to analyze the discursive arrangements in informative texts in Turkish textbooks. The study used the case study design from qualitative research methodologies. The data were collected through document analysis technique and the informative texts in the 5th and 8th grade Turkish textbooks were analyzed. Content analysis method was used to analyze the data. The results indicated that various prediction expressions were found in texts at both levels; the highest frequency was observed in the category of Reporting in the 5th grade Turkish textbook and in the category of Question in the 8th grade Turkish textbook. The findings shows that the representation of discursive arrangements in textbooks, one of the basic tools of mother tongue education, is important for students to develop reading strategies, to support their knowledge of formal schema, to recognize linguistic arrangements specific to the text genre, and to produce texts that interact with the receiver.

Anahtar Kelimeler

Metadiscourse, prediction, reading skills, Turkish language education.

Okuma Sürecini Yönlendiren Söylemsel Unsurlar: Türkçe Ders Kitaplarındaki Bilgilendirici Metinlerde Kestirim Kategorileri

Öz

Bu çalışmada ortaokul Türkçe 5. ve 8. sınıf ders kitaplarındaki bilgilendirici metinlerde yer alan ve okuma sürecinde okuru yönlendiren söylemsel düzenlemelerin Tadros’un (1998) önerdiği Kestirim Kategorileri (Numaralandırma, İleri Etiketleme, Aktarım, Özetleme, Varsayma, Soru) çerçevesinde betimlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, çalışmada öncelikle Tadros’un sınıflaması araştırmacılar tarafından seçilen metin örnekleri üzerinden tanıtılmış, sonrasında mevcut sınıflama Türkçe ders kitaplarındaki bilgilendirici metinlerdeki söylemsel düzenlemelerin analizinde kullanılmıştır. Çalışma nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması yöntemiyle tasarlanmıştır. Çalışmanın verileri doküman analizi tekniği ile elde edilmiş olup, çalışma kapsamında ortaokul Türkçe 5. ve 8. sınıf ders kitaplarında yer alan bilgilendirici metinler incelenmiştir. Çalışmada ulaşılan verilerin analizinde içerik analizi yöntemine başvurulmuştur. Çalışma sonucunda her iki düzeydeki metinlerde de çeşitli kestirim ifadelerine rastlandığı; 5. sınıf Türkçe ders kitabında en yüksek sıklığın Aktarım kategorisinde, 8. sınıf Türkçe ders kitabında ise Soru kategorisinde gözlemlendiği belirlenmiştir. Mevcut bulgular değerlendirildiğinde, söylemsel düzenlemelerin ana dili eğitiminin temel araçlarından biri olan ders kitaplarındaki temsiliyetinin, öğrencilerin okuma stratejisi geliştirme, biçimsel şema bilgilerini destekleme, metin türüne özgü dilsel düzenlemeleri fark etme ve metin alıcısıyla etkileşimde olan metinler üretebilmeleri bakımından önemli olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Üstsöylem, kestirim, okuma becerisi, Türkçe eğitimi.

Kaynakça

• Aksan, D. (2017). Anlambilim: Anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi. Bilgi.
• Bahar, M. A. (2017). 4MAT öğretim düzenine göre gerçekleştirilen üstbilişsel okuma eğitiminin üstbilişsel okuma stratejisini kullanma ve olgusal bilgilendirici metinleri anlama düzeyine etkisi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Bahar, M. A. (2021). Metindilbilim ve Türkçe öğretimi. F. Temizyürek ve T. Türkben (Ed.). Türkçe öğretimine genel bir bakış el kitabı içinde (s. 435-470). Pegem Akademi.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388. https://doi.org/10.31592/aeusbed.598299
• Baran Çapraz, Ş. ve Diren, E. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 5. sınıf ders kitabı. Anıttepe.
• Başoğul, D. A, Dilizdüzgün, Ş., Edizer, Z. Ç. ve Karagöz, M. (2019). Türkçe öğretiminde metin türüne uygun okuma eğitimi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 165-185. https://doi.org/10.17860/mersinefd.472247
• Bhatia, V. K. (1993). Analysing genre: Language use in professional settings. Routledge.
• Bhatia, V. K. (2004). Worlds of written discourse: A genre-based view. A&C Black.
• Bruning, H. R., Schraw J. G. ve Norby, M. M. (2014). Bilişsel psikoloji ve öğretim. Z. N. Ersözlü ve R. Ülker, (Ed.). Nobel.
• Cheng, X. ve Steffensen, M. S. (1996). Metadiscourse: A technique for improving student writing. Research in the Teaching of English, 30(2), 149-181.
• Crismore, A. (1984). The rhetoric of textbooks: Metadiscourse. J. Curriculum Studies, 16(3), 279-296. https://doi.org/10.1080/0022027840160306
• Crismore, A. (1989). Talking with readers: Metadiscourse as rhetorical act. Peter Lang.
• Coulthard, M. (1994). On analysing and evaluating written text. M. Coulthard (ed.) Advances in written text analysis içinde (s. 1-11). Routledge.
• Çelik, J. (1998). Dil öğreniminde okuma anlama stratejileri. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 9, 107-115.
• Dilidüzgün, Ş. (2017). Metindilbilim ve Türkçe öğretimi: Uygulamalı bir yaklaşım. Anı.
• Francis, G. (1994). Labelling discourse: an aspect of nominal-group lexical cohesion. M. Coulthard (ed.) Advances in written text analysis içinde (s. 83-101). Routledge.
• Eselioğlu, H., Set, S. ve Yücel, A. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 8. ders kitabı. Millî Eğitim Bakanlığı.
• Esmer, E. (2018). Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenen öğrenciler tarafından üretilen ikna metinlerinde üstsöylem belirleyicileri. Journal of Language Education and Research, 4(3), 216-228. https://doi.org/10.31464/jlere.292927
• Gil, G. (1992). Tadros, A. A 1985. Prediction in text. Birmingham: ELR. A Journal of English Language, Literatures in English and Cultural Studies, 27, 185-186.
• Göksel, A. ve Kerslake, C. (2005). Turkish: A comprehensive grammar. Routledge.
• Grabe, W. ve Stoller, L. F. (2001). Reading for academic purposes: Guidelines for the ESL/EFL teacher. M. Celce-Murcia (ed.). Teaching English as a second or foreign language içinde (s. 187-203). National Geographic Learning.
• Grabe, W. ve Stoller, F. L. (2002). Teaching and researching reading. Pearson Education.
• Halliday, M. ve Matthiessen, C. (2014). An introduction to functional grammar. Routledge.
• Hyland, K. (2005). Metadiscourse: Exploring interaction in writing. Continuum Discourse.
• Jiang, X. ve Grabe, W. (2007). Graphic organizers in reading instruction: Research findings and issues. Reading in a Foreign Language, 19(1), 34-55.
• Kaygısız, Ç. (2018). Okuma eğitiminde metin yapısı farkındalığı: Bilgilendirici metin örneği. Turkish Studies, 13(4), 823-840. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12868
• Keçik, İ. ve Uzun, L. (2004). Türkçe sözlü ve yazılı anlatım. Anadolu Üniversitesi.
• Keiko, M. H. (2001). The use of textual patterns in reading. Journal of School of Foreign Language, 33, 19-41.
• Kıran, Z. ve Eziler Kıran, A. (2018). Dilbilime giriş. Seçkin.
• Kintsch, W. ve Yarbrough, J. C. (1982). Role of rhetorical structure in text comprehension. Journal of Educational Psychology, 74(6), 828. https://doi.org/10.1037/0022-0663.74.6.828
• Lorch Jr, R. F. ve Lorch, E. P. (1995). Effects of organizational signals on text-processing strategies. Journal of Educational Psychology, 87(4), 537. https://doi.org/10.1037/0022-0663.87.4.537
• MEB. (2019). Türkçe dersi öğretim programı (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, ve 8. sınıflar). Millî Eğitim Bakanlığı.
• Merriam, S. B. (2015). Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber. Nobel.
• Meyer, B. J. (1975). The organization of prose and its effects on memory. North-Holland.
• Meyer, B. J. ve Rice, G. E. (1982). The interaction of reader strategies and the organization of text. Text-Interdisciplinary Journal for the Study of Discourse, 2(1-3), 155-192. https://doi.org/10.1515/text.1.1982.2.1-3.155
• Nuttall, C. (1982). Teaching reading skills in a foreign language. Macmillan Heinemann.
• Oktar, L. ve Yağcıoğlu, S. (1993). Metnin retorik yapısının okuma anlama becerisi üzerindeki etkileri [Sözlü bildiri] VII. Dilbilim Kurultayı, Ankara, Türkiye.
• Özmen, C. (2019). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde metin değiştirim teknikleriyle öykülerin yeniden kurgulanması [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Purcell-Gates, V. ve Duke, K. N. (2004). Text in the teaching and learning of reading. J. V. Hoffman ve D. L. Schallert (eds.). The text in elementary classrooms içinde (s. 3-20). Lawrance Erlbaum Associates.
• Sinclair, J. (2004) Planes of discourse. J. Sinclair ve R. Carter (eds.) Trust the text: Language, corpus and discourse içinde (s. 51-66). Routledge.
• Steffensen, M. ve Cheng, X., (1996). Metadiscourse and text pragmatics: how students write after learning about metadiscourse. L. Bouton (eds.), Pragmatics and language learning (p. 153-170). University of Illinuis.
• Swales, J. M. (2011). Aspects of article introductions. University of Michigan.
• Şen, E. (2021). Üstsöylem: Tanım, modeller, çözümlemeler çerçevesinde bir değerlendirme. Kültür Araştırmaları Dergisi, 8, 275-299. https://doi.org/10.46250/kulturder.863659
• Tadros, A. (1985). Prediction in text. The University of Birmingham.
• Tadros, A. (1994). Predictive categories in expository text. M. Coulthard (ed.) Advances in written text analysis içinde (s. 69-82). Routledge.
• Thompson, G. (2001). Interaction in academic writing: Learning to argue with the reader. Applied Linguistics, 22(1), 58-78. https://doi.org/10.1093/applin/22.1.58
• Tomlinson, B. (2020). Uygulamalı dilbilim ve materyal geliştirme. (N. Yazıcı, çev. ed.; 1. baskı). Nobel.
• Tracey, D. H. ve Morrow, L. M. (2017). Okumaya genel bir bakış: Kuram ve modellere giriş. (H. Ülper çev. ed.; 1. baskı). Pegem Akademi.
• Uzun, L. (2002). Dilbilim alanında Türkçe yazılan araştırma yazıları. L. Uzun ve E. Huber (ed.). Türkçede bilgi yapısı ve bilimsel metinler içinde (s. 203-224). Die Blaue Eule.
• Uzun, L. (2001). Bilimsel metne özgü önbiçimlenişler ve bilimsel metin yazma edimi. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 12(2), 197-204.
• Ülper, H. (2011). Öğrenci açısından okumaya güdüleyici etmenler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(2), 941-960.
• Vande Kopple, W. J. (1985). Some exploratory discourse on metadiscourse. College Composition and Communication, 36, 82-93.
• Winter, E. O. (1977). A clause-relational approach to English texts: a study of some predictive lexical items in written discourse. Instructional, 6(1), 1–92.
• Yapıcı, F. (2021). Metatekst. Z. B. Özer, F. Yapıcı ve Ş. Aktay (ed.). Metindilbilim (Tarih – kuram – uygulama). (s. 131-141). Doğu.
• Zeyrek, D. (1992). Gazete haber başlıklarını inceleme denemesi. Dilbilim Araştırmaları, 3, 59-69.