Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocukların Anadolu-Sak Zekâ Ölçeği Profillerinin İncelenmesi

Yıl 2020, Cilt: 21 Sayı: 4, 663 - 685, 01.12.2020

Mevlüt Cırık , Uğur Sak , Ercan Öpengin

https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.570505

Cited By: 7

Öz

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun (DEHB)
tanılanmasında zekâ ölçekleri birey hakkında ek bilgi elde etmek için zaman
zaman kullanılmaktadır çünkü DEHB zekaya ilişkin bazı bilişsel süreçlere ket
vurabilmekte veya bu süreçlerin etkin olarak yürütülmesini engelleyebilmektedir
Bu nedenle DEHB tanısı olan çocuklar zeka ölçeklerinde farklılaşan profiller
sergilemektedir. Bu da zeka ölçeklerinin DEHB tanısında tutarlı profiller
ortaya koymasını engellemektedir. Zeka ölçeklerinin DEHB’nin tanılanmasında
yordayıcılığının belirlenmesi için önceden tanı almış bireylerin zekâ
ölçeklerinde ortaya koydukları bilişsel profiller incelenmektedir. Bu
araştırmada DEHB tanısı almış çocukların Milli Eğitim Bakanlığı (MEB)
bünyesinde yer alan Rehberlik ve Araştırma Merkezleri’nde (RAM) 2017 yılı
itibariyle kullanılmaya başlanan Anadolu Sak Zeka Ölçeği’nde (ASİS)
gösterdikleri bilişsel profillerin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada
ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırma kapsamında önceden DEHB
tanısı almış 102 çocuğa ASİS uygulanmıştır. Elde edilen bulguların ASİS norm
puanları ile ayrıca grup içi karşılaştırması yapılmıştır. DEHB’li çocukların
ASİS endeks ve alt testlerinin tamamında norm grubu ortalamasından anlamlı
derecede düşük performans gösterdikleri ortaya çıkmıştır. Endeksler
incelendiğinde grubun Bellek Kapasite Endeksi (BKE) ortalamasının, Sözel
Potansiyel Endeksi (SPE) ve Görsel Potansiyel Endeksi (GPE) ortalamasından
anlamlı derecede düşük olduğu görülmüştür. Alt testler incelendiğinde katılımcıların
işleyen belleğinin bir bileşeni olan görsel ardıl işleyen bellek ve dil
gelişiminin bir boyutu olan sözcükler anlamlar alt testinde diğer alt
testlerden anlamlı derecede düşük performans gösterdikleri bulgusuna
ulaşılmıştır. DEHB tanılı çocukların ASİS’te sergiledikleri profiller,  dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu
olan bireylerde işleyen belleğin zayıf olduğunu, buna bağlı olarak öğrenmenin,
özellikle dil ediniminin düşük düzeyde olabileceğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, DEHB, Anadolu Sak Zekâ Ölçeği

Kaynakça

• Altınoğlu-Dikmeer, İ. ve Gençöz, T. (2009). Özgül öğrenme güçlüğü belirtileri olan çocukların Wisconsin kart eşleme testi ve Wechsler çocuklar için zeka ölçeği puanlarının incelenmesi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 16(1), 3-12.
• American Psychiatric Association (APA). (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders fifth edition. Washington, DC: American Psychiatric Publishing.
• Andreou G., Agapitou P., Karapetsas, A. (2005). Verbal skills in children with ADHD. European Journal of Special Education Research, 20, 231-38.
• Antshel, K. M., Phillips, M. H., Gordon, M., Barkley, R. & Faraone, S. V. (2006) Is ADHD a valid disorder in children with intellectual delays? Clinical Psychology Review, 26, 555-572.
• Barkley, R. A. (1997). Behavioral inhibition, sustained attention, and executive functions: constructing a unifying theory of ADHD. Psychological Bulletin, 121, 65-94.
• Barkley, R. A. (2006). Attention-deficit/hyperactivity disorder: A handbook for diagnosis and treatment. New York: Guilford Press.
• Blashko, P. C. (2006). Performance of children with attention deficit hyperactivity disorder – combined subtype on the Stanford-Binet Intelligence Scale, Fifth Edition. Dissertation Abstracts International. Humanities and social Sciences, A, 67, 12-20.
• Bracken, B. A. & McCallum, R. S. (1998). Universal Nonverbal Intelligence Test. Austin, TX: Pro-Ed Inc.
• Bridgett, D.J. & Walker, M.E. (2006). Intellectual functioning in adults with ADHD: A meta-analytic examination of full scale IQ differences between adults with and without ADHD. Psychological Assessment, 18, 1-14.
• Camarata, S. M. ve Gibson, T. (1999). Pragmatic language deficits in attention-deficit hyperactivity disorder (ADHD). Mental Retardation and Developmental Disabilities Research Reviews, 5, 207-14.
• Carter B. D., Zelko, F. A. J., Qas, P. T. & Waltonen, S. (1990). A comparison of ADD/H children and clinical controls on the Kaufman Assessment Battery for Children (K-ABC). Journal of Psychoeducational Assessment, 8, 155-64.
• Cohen, J. (1994). The earth is round (p < .05). American Psychologist, 49, 997-1003.
• Çelik, C. (2013). Wechsler Çocuklar için Zekâ Ölçekleri ile dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocukların bilişsel profillerinin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ehlers, S., Nyden, A., Gillberg, C., Sandberg, A. D. Dahlgren, S. O. Hjelmquist, E. & Oden, A. (1997). Asperger syndrome, autism and attention disorders: A comparative study of the cognitive profiles of 120 children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 38(2), 207-217.
• Erdoğan-Bakar E., Soysal, A. Ş., Kiriş, N., Taner, Y. I. & Karakaş, S. (2011). Wechsler Çocuklar için Zeka Ölçeği yeniden gözden geçirilmiş formunun dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda ölçtüğü özellikler. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi 18: 155-74.
• Erdoğan-Bakar, E., Soysal, A. Ş., Kiriş, N., Şahin, A. ve Karakaş, S. (2005). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun değerlendirilmesinde Wechsler Çocuklar için Zeka Ölçeği geliştirilmiş formunun yeri. Klinik Psikiyatri, 8, 5-17.
• Erdoğan-Bakar, E., Volkan, E., Işık, Y. ve Karakaş, S. (2016). WÇZÖ-R için Bannatyne ve Kaufman sınıflamalarının Türk çocuk örneklemlerine uygulanabilirliği. Yeni Symposium, 54(2), 2-8.
• Evinç, G. Ş. ve Gençöz, T. (2007). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tanısı alan çocukların WISC-R profillerinin, farklı bir psikiyatrik tanı alan ve herhangi bir tanısı olmayan çocuklarla karşılaştırılması. Türk Psikiyatri Dergisi, 18, 109-117.
• Faraone, S. V., Biederman, J., Lehman, B. K., Spencer, T., Norman, D., Seidman, L. J., Kraus, I., Perrin, J., Chen, W. J. & Tsuang, M. T. (1993). Intellectual performance and school failure in children with attention deficit hyperactivity disorder and in their siblings. Journal of Abnormal Psychology, 102(4), 616-623.
• Faraone, S. V., Biederman, J., Mennin D., Russell, R. & Tsuang, M. T. (1998). Familial subtypes of attention deficit hyperactivity disorder: A 4-year follow-up study of children from antisocial-ADHD families. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 39(7), 1045-1053.
• Flanagan, D. P. & Kaufman, A. S. (2004). Essentials of WISC-IV assessment. Hoboken, NJ: J. Willey.
• Flynn, J. R. (2012). Are we getting smarter? Rising IQ in the twenty-first century. New York: Cambridge University Press.
• Frazier, T. W., Demaree, H. A. & Youngstrom, E. A. (2004). Metaanalysis of intellectual and neuropsychological test performance in attention-deficit/hyperactivity disorder. Neuropsychology, 18(3), 543-555.
• Hesapçıoğlu, S. T., Çelik, C., Özmen, S. ve Yiğit, İ. (2016). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu bulunan çocuklarda Wechsler Çocuklar için Zekâ Ölçeği Gözden Geçirilmiş Formunun (WÇZÖ R) incelenmesi: Alt testlerin, Kaufman ve Bannatyne sınıflamalarının yordama gücü. Türk Psikiyatri Dergisi, 27(1), 31-40.
• Kaplan, B. J., Crawford, S. G., Dewey, D. M. & Fisher, G. C. (2000). The IQs of children with ADHD are normally distributed. Journal of Learning Disabilities, 33, 425-32.
• Karakaş, S., Erdoğan-Bakar, E. ve Işık-Taner, Y. (2013). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olgularındaki zeka puanında dikkatin rolü. Türk Psikoloji Dergisi, 28(72), 62-82.
• Karatekin C, Markiewicz, S. W. & Siegel, M. A. (2003). A preliminary study of motor problems in children with attention-deficit/hyperactivity disorder. Percept Motor Skills Journal, 97, 1267-1280.
• Kaufman, A. S. (1975). Factor analysis of the WISC-R at 11 age levels between 61/2 and 161/2 years. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 43, 135-47.
• Kaufman, A.S., Lichtenberger, E. O., Fletcher-Janzen, E. & Kaufman, N.L. (2005). Essentials of KABC-II assessment. Hoboken, NJ: J. Wiley.
• Kayaalp, L. (2008). Dikkat eksikliği hiperaktivitebozukluğu. İ. Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakütesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri. Sempozyum Dizisi, 62, 147-152.
• Lufi, D. & Cohen, A. (1985). Using the WISC-R to identify attentional deficit disorder. Psychology in the Schools, 22(1), 40-42.
• Mahone E. M., Miller, T. L., Koth, C. W., Mostofsky, S. H., Goldberg, M. C. & Denckla, M. B. (2003) Differences between WISC-R and WISC-III performance scale among children with ADHD. Psychology in the Schools, 40(4), 331-340.
• Marusiak, C. W. ve Janzen, H. L. (2005). Assessing the working memory abilities of ADHD children using the Stanford-Binet Intelligence Scales, fifth edition. Canadian Journal of School Psychology, 20(1), 84-97.
• Mayes, S. D. & Calhoun, S. L. (2006). WISC-IV and WISC-III Profiles in children with ADHD. Journal of Attention Disorders, 9(3), 486-493.
• McGrew, K. S. (2009). CHC theory and the human cognitive abilities project: Standing on the shoulders of the giants of psychometric intelligence research, Intelligence, 37, 1–10.
• Naglieri, J. A., Goldstein, S., Iseman, J. S. & Schwebach, A. (2003). Performance of children with attention deficit hyperactivity disorder and anxiety/depression on the WISC-III and Cognitive Assessment System (CAS). Journal of Psychoeducational Assessment, 21, 32-42.
• Nelson, S. A. (2008). Associations between intelligence test scores and test session behavior in children with ADHD, LD, and EBD. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Vermont: The Faculty of the Graduate College of The University of Vermont.
• Öngider, N., Baykara, B. ve Pekcanlar-Akay, A. (2008) Bir çocuk psikiyatrisi polikliniğinde ayaktan izlenen olgulardan DEHB ve/veya ÖÖB tanısı konan çocukların WISC-R testi sonuçlarının karşılaştırılması. Yeni Symposium, 46, 17-22.
• Özsoy, S. & Özsoy, G. (2013). Effect size reporting in educational research. İlköğretim Online, 12, 334‐46.
• Pendley, J. D., Myers, C. L. & Brown, R. D. (2004). The Universal Nonverbal Intelligence Test with children with attention-deficit hyperactivity disorder. Journal of Psychoeducational Assessment, 22(2), 124-135.
• Rapport, M. D., Chung, K. M., Shore, G. & Isaacs, P. (2001). A conceptual model of child psychopathology: Implications for understanding attention deficit hyperactivity disorder and treatment efficacy. Journal of Community Psychology, 30, 48–58.
• Rohrer-Baumgartner, N., Zeiner, P., Egeland, J., Gustavson, K., Skogan, A. H., Reichborn-Kjennerud, T. & Aase, H. (2014). Does IQ influence associations between ADHD symptoms and other cognitive functions in young preschoolers? Behavioral and Brain Functions, 10, 1-11.
• Roid, G. H. & Barram, R. A. (2004). Clinical applications of the SB5. A. S. Kaufman ve N. L. Kaufman (Eds), Essentials of psychological assessments: Essentials of Stanford Binet Intelligence Scales (SB5) Assessment In (115-139). Hoboken, NJ: J. Wiley.
• Rucklidge J. J. & Tannock R. (2001). Psychiatric, psychosocial, and cognitive functioning of female adolescents with ADHD. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 40, 530–540.
• Sak, U., Bal-Sezerel, B., Ayas, B., Tokmak, F., Özdemir, N.N., Demirel-Gürbüz, Ş. ve Öpengin, E. (2016). Anadolu Sak Zekâ Ölçeği: ASİS Uygulayıcı Kitabı.
• Saklofske, D.H., Schwean, V.L., Yackulic, R.A. & Quinn, D. (1995). WISC-III and SB:FE Performance of children with attention deficit hyperactivity disorder. Canadian Journal of School Psychology, 10(2), 167-171.
• Snow, J. B. & Sapp, G. L. (2000). WISC-III subtest patterns of ADHD and normal samples. Psychological Reports, 87(3), 759-765.
• Sözel, H. K. (2017). Anadolu-Sak Zekâ Ölçeği’nin (ASİS) özel eğitim grupları arasındaki ayırtedicilik geçerlik çalışması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Sparrow, E. P. & Erhardt, D. (2014). Essentials of psychological assessmenT Essentials of ADHD assessment for children and adolescents. Hoboken NJ: John Wiley & Sons Inc.
• Turgut-Turan, S., Erdoğan-Bakar E., Erden, G. ve Karakaş S. (2016). Özgül öğrenme bozukluğunun ayırıcı tanısında nöro-psikometrik ölçümlerin kullanımı. Archives of Neuropsychiatry, 53, 144-151.