REHABİLİTASYON PSİKOLOJİK DANIŞMANLIĞI: TÜRKİYE UYGULAMALARININ TEMELLERİ II

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 270 - 291, 27.01.2021

Cahit Kaya Enver Sarı Merve Akdeniz

Öz

Rehabilitasyon psikolojik danışmanlığı Türkiye’de yeni bir alan olduğu için, bu alanda
yayınlanmış az sayıda çalışma vardır. Bu makalenin amacı rehabilitasyon psikolojik danışmanlığının
çalışma alanı olan engellilere sunulan psikolojik hizmetler kapsamında engellilere yönelik
toplumsal modeller, engele adaptasyon süreci ve başa çıkma mekanizmaları konusunda literatür
taraması yapıp sonuçlarını paylaşmaktır. Bu çalışmada doküman analizi kullanılmıştır. Literatür
taramasının sonuçları engellilerle ilgili olarak üç tane modelden bahsedildiğini göstermiştir: Medikal,
sosyal ve biyopsikososyal model. Günümüzde geçerli olan biyopsikososyal model Dünya
Sağlık Örgütü’nün geliştirdiği İşlevsellik Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması modeliyle
uyumludur. Bu model engelin vücut yapısı, fonksiyonları, aktivitesi ile toplumsal katılım ve
bireysel-çevresel faktörlerin etkileşimi sonucu anlaşılabileceğini savunmaktadır. Engele adaptasyon
süreci ile ilgili olarak, rehabilitasyon psikolojik danışmanlığının kurucularından olan Beatrice
Wright`ın geliştirdiği baş etmeye karşın-yenik düşme konsepti bu alanda kabul görmüştür. Wright
engele uyum sürecini dört basamakta açıklamıştır: a) Değer Alanlarının Genişletilmesi, b) Fiziksel
Yeterliliklerin İkinci Derece Önem Arz Etmesi, c) Engelin Etkilerinin Kısıtlanması ve d) Karşılaştırmalı
Değer Verme Durumundan Kişinin Kendine Ait Yeterliliklerine Değer Vermesine Geçilmesi.
Bunun yanında kişinin kullandığı başa çıkma mekanizmaları da kişinin adaptasyon sürecinde
etkilidir. Bunlar makro analitik başa çıkma mekanizmaları ya da mikro analitik başa çıkma mekanizmaları
olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu makale bu alanda yazılan çok az sayıda makalelerden biridir.
Bu itibarla bu makalenin Türk psikolojik danışma literatürüne katkı sağlayacağı umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Rehabilitasyon psikolojik danışmanlığı, psikososyal adaptasyon, uyum, engellilere yönelik toplumsal modeller

Kaynakça

• Anastasiou, D. & Kauffman, J. M. (2013). The social model of disability: Dichotomy between impairment and disability. In the Journal of Medicine and Philosophy: A Forum for Bioethics and Philosophy of Medicine, 38(4), 441-459.
• Avcı, O. H., Koç, M. & Bayar, O. (2018). Türkiye’de Psikolojik Danışma ve Rehberlik Alanında Yazılan Güncel Doktora Tezlerinin İncelenmesi. Türk PDR Kongresi 2018. Retrieved from https://2018.pdrkongreleri.org/dosyalar/files/pdr2018_ozetler _kitabi.pdf
• Billings, A. G. & Moos, R. H. (1984). Coping, stress, and social resources among adults with unipolar depression. Journal of Personality and Social Psychology, 46, 877–891.
• Bishop, M. (2005). Quality of life and psychosocial adaptation to chronic illness and disability: Preliminary analysis of a conceptual and theoretical synthesis. Rehabilitation Counseling Bulletin, 48(4), 219-231.
• Chan, F., Cardoso, E. D. S. & Chronister, J. A. (2009). Understanding psychosocial adjustment to chronic illness and disability: A handbook for evidence-based practitioners in rehabilitation. New York: Springer Publishing Company.
• Chou, C. C., Chan, F., Chan, J. Y. C., Phillips, B., Ditchman, N. & Kaseroff, A. (2013). Positive psychology theory, research, and practice: A primer for rehabilitation counseling professionals. Rehabilitation Research, Policy, and Education, 27(3), 131-153.
• Chronister, J., Johnson, E. & Lin, J. P. (2009). Coping and rehabilitation: Theory, research and measurement. In Chan, F., Cardoso J. E. and Chronister (Eds.), Understanding Psychosocial Adjustment to Chronic Ilness and Disability: A Handbook for Evidence Based Practitioners in Rehabilitation.
• Dunn, D. S. & Dougherty, S. B. (2005). Prospects for a Positive Psychology of Rehabilitation. Rehabilitation Psychology, 50(3), 305–311.
• Folkman, S., Lazarus, R. S., Dunkel-Schetter, C., DeLongis, A. & Gruen, R. J. (1986). Dynamics of a stressful encounter: Cognitive appraisal, coping, and encounter outcomes. Journal of Personality and Social Psychology, 50, 992–1003.
• Jackson, M. A. (2018). Models of disability and human rights: Informing the improvement of built environment accessibility for people with disability at neighborhood scale?. Laws, 7(1), 10.
• Kennedy, P., Duff, J., Evans, M. & Beedie, A. (2003). Coping effectiveness training reduces depression and anxiety following traumatic spinal cord injuries. British Journal of Clinical Psychology, 42(1), 41-52.
• Kaya, C., Chan, F., Tansey, T., Bezyak, J., Aksoy, S. & Altundag, K. (2019). Evaluating the World Health Organization’s international classification of functioning, disability and health framework as a participation model for cancer survivors in Turkey. Rehabilitation Counseling Bulletin, 62(4), 222-233.
• Kaya, C. & Sarı, E. (2018). Rehabilitasyon Psikolojik Danışmanlığına Giriş: Türkiye Uygulamalarının Temelleri. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 8(51), 247-265.
• Krohne, H. W. (1993). Vigilance and cognitive avoidance as concepts in coping research. In H. W. Krohne (Ed.), Attention and avoidance: Strategies in coping with aversiveness (pp. 19–50). Seattle, WA: Hogrefe and Huber.
• Krohne, H. W. (1996). Individual differences in coping. In Zeidner, M. and Endler, N. S. (Eds.), Handbook of coping: Theory, research, applications (pp. 381–409). New York: Wiley.
• Kumpfer, K. (1999). Factors and processes contributing to resilience: The Resilience Framework. In M. D. Glantz & J. L. Johnson (Eds.), Resilience and development: Positive life adaptations (pp. 179–224). New York: Kluwer Academic/Plenum Publishers.
• Lazarus, R. S. & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. New York: Springer.
• Livneh, H. & Antonak, R. F. (1997). Psychosocial adaptation to chronic illness and disability. Gaithersburg, MD: Aspen.
• Livneh, H. (1986). A unified approach to existing models of adaptation to disability: A model adaptation. Journal of Applied Rehabilitation Counseling, 17(1), 5-16, 56.
• Livneh, H., Bishop, M. & Anctil, T. M. (2014). Modern models of psychosocial adaptation to chronic illness and disability as viewed through the prism of Lewin’s field theory: A comparative review. Rehabilitation Research, Policy, and Education, 28(3), 126-142.
• Roth, S. & Cohen, L. J. (1986). Approach, avoidance, and coping with stress. American Psychologist, 41(7), 813.
• Smith, B. & Bundon, A. (2018). Disability models: Explaining and understanding disability sport in different ways. In The Palgrave Handbook of Paralympic Studies (pp. 15-34). Palgrave Macmillan, London.
• Smart, J. (2004). Models of disability: The juxtaposition of biology and social construction. Handbook of Rehabilitation Counseling, 25-49.
• Smedema, S. M., Bakken-Gillen, S. K. & Dalton, J. (2009). Psychosocial adaptation to chronic illness and disability: Models and measurement. In F. Chan, E. Da Silva Cardoso, & J. A. Chronister (Eds.), Understanding psychosocial adjustment to chronic illness and disability: A handbook for evidence-based practitioners in rehabilitation (pp. 51–73). New York: Springer.
• Snyder, C. R. (1994). The psychology of hope. New York: The Free Press.
• Wade, D. T. & Halligan, P. W. (2017). The biopsychosocial model of illness: A model whose time has come. Clinical Rehabilitation, 31(8), 995-1004.
• World Health Organization (2002). Towards a Common Language for Functioning, Disability and Health. Retrieved from https://www.who.int/classifications/icf/icfbeginnersguide.pdf
• Wright, B. A. (1983). Physical disability: A psychosocial approach. New York, NY: Harper and Row. http://dx.doi.org/10.1037/10589-000