ÖĞRETMENLERİN TÜKENMİŞLİK VE MENTAL İYİ OLUŞ DÜZEYLERİNİN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ: KAHTA İLÇESİ ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 99 - 126, 27.01.2021

Selim Aslan , Abdulkadir Ertürk , Ömer Arutay Murat Ardıç Ali Sonkur

Öz

Çalışma hayatında birçok stresör ile karşılaşan öğretmenlerin mesleki tükenmişlik ve mental iyi oluş düzeyleri önem arz etmektedir. Bu araştırmanın genel amacı, öğretmenlerin tükenmişlik ve mental iyi oluş düzeylerini çeşitli değişkenler açısından (cinsiyet, medeni durum, çalışılan okul kademesi ve yaş) incelemektir. Çalışmanın katılımcılarını Kahta ilçesinde çalışan 282’si erkek 184’ü kadın olmak üzere ilkokul, ortaokul ve lisede çalışan öğretmenler oluşturmaktadır. Korelasyonel tarama modeli kullanılan bu araştırmada Maslach Tükenmislik Envanteri, Mental İyi Oluş Ölçeği ve Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. Araştırmada, tükenmişlik ile mental iyi oluş arasındaki ilişkinin yönünü belirlemek için korelasyon analizi, tükenmişlik ve mental iyi oluş düzeylerinin cinsiyet, medeni durum, çalışılan okul kademesi ve yaş arasındaki ilişkiyi incelemek içinse bağımsız örneklem t- testi ve Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) yapılmıştır. Araştırmada; tükenmişlik ile mental iyi oluş arasında negatif yönlü bir ilişki bulunmuştur. Cinsiyet, medeni durum ile tükenmişlik arasında anlamlı bir farklılık olmadığı gözlenmiştir. Çalışılan okul kademesiyle duygusal tükenme arasında; yaş ile kişisel başarı arasında manidar bir farklılık bulunmuştur. Ayrıca cinsiyet ile mental iyi oluş arasında anlamlı bir farklılık gözlenirken; medeni durum, çalışılan okul kademesi ve yaş ile mental iyi oluş arasında anlamlı bir farklılık gözlenmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Öğretmen, tükenmişlik, mental iyi oluş.

Kaynakça

• Akçamete, G., Kaner, S., ve Sucuoğlu, B. (2001). Öğretmenlerde Tükenmişlik İş Doyumu ve Kişilik. Ankara: Nobel Yayınları.
• Bilir, A. (2017). Yetişkinlerde Psikolojik İhtiyaç Doyumunun Yaşam Kalitesi ve Mental İyi Oluşla İlişkisinin İncelenmesi. Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Büyüköztürk, Ş. (2011). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı: İstatistik, Araştırma Deseni, SPSS Uygulamaları ve Yorum(15. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., ve Demirel, F. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (Geliştirilmiş 11. Baskı). Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Castellanos, J. (2018). Gender differences within academic burnout. Paper presented at the Annual Meeting of the Adult Higher Education Alliance, Orlando, March 8- 9, 2018. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED590255.pdf (Erişim Tarihi: 12/05/2019)
• Cemaloğlu, N. ve Erdemoğlu Şahin, D. (2007). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin farklı değişkenlere göre incelenmesi.Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(2), 463-484.
• Conversano, C., Rotondo, A., Lensi, E., Della Vista, O., Arpone, F., ve Reda, M. A. (2010). Optimism and its Impact on Mental and Physical Well-Being. Clinical Practice and Epidemiology in Mental Health,6: 25-29.
• Çelebi, N.U. (2018). Öğretmenlerin Kimlik ve Tükenmişlik Algıları Arasındaki İlişki. Yüksek lisans tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Danişment, R. (2012). Okul Yöneticilerinin Psikolojik İyi Oluş Düzeyleri. Yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.
• Dayeri, K., ve Roohani, A. (2019). On the relationship between Iranıan EFL Teachers’ burnout and motivation: A mixed methods study. Iranian Journal of Language Teaching Research, 7(1), 77-99.
• Demirel, Ö. (2012). Eğitim Sözlüğü (5. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Diener, E. (1984). Subjective Well-Being. Psychological Bulletin, 95(3), 542-575.
• Dick, R. V., ve Wagner, U. (2001). Stress and strain in teaching: A structural equation approach. British Journal of Educational Psychology.
• Dinham, S., ve Scott, C.(1996).Teacher Satisfaction, Motivation and Health: Phase One of the Teacher 2000 Project, The annual meeting of the American educational research association, New York.
• Doğan Yıldırım, F. (2008). Sınıf Öğretmenlerinin Stres Kaynakları ve Baş Etme Yoları: Kilis İli Örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Erdemoğlu Şahin, D. (2007).Öğretmenlerin Mesleki Tükenmişlik Düzeyleri: Ankara İli İlköğretim ve Ortaöğretim Okulları Örneği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Ergin, C. (1992). Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve maslach tükenmişlik ölçeğinin uyarlanması. VII. Ulusal Psikoloji Kongresi, 22th September 1992, Ankara.
• Ergin, C. (1995). Akademisyenlerde tükenmişlik ve çeşitli stres kaynaklarının incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 12(1-2), 37- 50.
• Ertürk, A., Kara, S. B. K., ve Güneş, D. Z. (2016). Duygusal emek ve psikolojik iyi oluş: bir yordayıcı olarak yönetsel destek algısı. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(4).
• Eryılmaz, A., ve Ercan, L. (2011). Investigating of the subjective well-being based on gender, age and personality traits.Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(36), 139-149.
• Freudenberger, H.J. (1974). Personel tükenmişlik. Sosyal Sorunlar Dergisi, 30, 159– 165.
• Göcen, G. (2013).Pozitif psikoloji düzleminde psikolojik iyi olma ve dini yönelim ilişkisi: yetişkinler üzerine bir araştırma. Toplum Bilimleri Dergisi.
• Gündoğdu, R., Yavuzer, Y. (2012). Eğitim fakültesi öğrencilerinin öznel iyi oluş ve psikolojik ihtiyaçlarının demografik değişkenlere göre incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,12( 23), 115-131.
• Gündüz, B. (2004), Öğretmenlerde Tükenmişliğin Akılcı Olmayan İnançlar ve Bazı Mesleki Değişkenlere Göre Yordanması. Yayınlanmamış doktora tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Haring, M. J., Stock, W. A., ve Okun, M. A. (1984). A research synthesis of gender and social class as correlates of subjective well-being, Human Relations, 37, 645- 657.
• Huebner, E.S., Gilligan, T.D., ve Cobb, H., (2002). Best practices in preventing and managing stress and burnout. In A. Thomas ve J. Grimes (Eds.) Best Practices inSchool Psychology IV. Bethesda, MD: NASP Publications, p.3.
• Hurşitoğlu, O. (2017) Araştırma Görevlisi Olarak Çalışan Doktorlarda Etkileyen Faktörler ve Tükenmişlik Sendromunun Savunma Biçimleri İle İlişkisi. Yayımlanmamış uzmanlık tezi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Kahramanmaraş.
• Izgar, H. (2001), Okul Yöneticilerinde Tükenmişlik. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Keldal, G. (2015). Warwick-Edinburgh mental iyi oluş ölçeği’nin türkçe formu: geçerlik ve güvenirlik çalışması. The Journal of Happiness and Well Being, 3(1), 103-115.
• Kermen, U. (2013). Üniversite Öğrencilerinin İhtiyaç Doyumu ve Öznel İyi Oluş Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Yüksek lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
• Keyes, C. L. (2002). The mental health continuum: from languishing to flourishing in life. Journal Of Health And Social Behavior, 207-222. doi: 10.2307/3090197.
• Kılınç, M. (2017). Psikolojik iyi oluş yordayıcıları olarak özyeterlik ve etkileşim kaygısı. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(13), 207-216.
• Kyriacou, C. (2001). Teacher Stress: Directions for Future Research. Educational Review, 53, 28-35.
• Lee, R. T., ve B. E. Ashford (1993). “A Further examination of managerial burnout: toward an ıntegrated model”. Journal of Organizational Behavior, 14, 3-20.
• Leiter, M.P., Maslach, C., ve Schaufeli, W.B. (2009). Burnout: 35 years of research and practice. Career Development International, 14(3), 204-220.
• Lyubomirsky, S., King, L., ve Diener, E. (2005). The benefits of frequent positive affect: does happiness lead to success? Psychological Bulletin,131(6), 803–855 doi: 10.1037/0033-2909.131.6.803.
• Mäkikangas, A., ve Kinnunen, U. (2003). Psychosocial work stressors and well-being: self-esteem and optimism as moderators in a one-year longitudinal sample. Personality and Individual Differences,35(3): 537- 557.https://doi.org/10.1016/S0191-8869(02)00217-9.
• Maslach, C., ve Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Organizational Behavior, 2(2), 99-113.
• MEB. (2017). Öğretmenlik mesleği genel yeterlilikleri. (http://oygm.meb.gov.tr /meb_iys_dosyalar/2017_12/11115355YYRETMENLYK_MESLEYY_ GENEL_YETERLYKLERY.pdf . 29.12.2018 tarihinde edinilmiştir.)
• Önder, F. C., ve Mukba, G. (2017). Üniversite öğrencilerinde umut ve psikolojik iyi oluş arasındaki ilişkide yaşam amacının aracı rolü. The Journal of Academic Social Science Studies, 62, 103-116. Özden, Y. (1999). Eğitimde dönüşüm-eğitimde yeni değerler. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Pines A.M., ve Nunes R. (2003). The relationship between career and couple burnout: Implications for career and couple counseling. Journal of Employment Counseling, 40, 50-64.https://psycnet.apa.org/doi/10.1002/j.2161- 1920.2003.tb00856.x.
• Ryan, R. M., ve Deci, E. L. (2001). On happiness and human potentials: A review of research on hedonic and eudaimonic well-being.Annual Review of Psychology, 52(1), 141-166.https://doi.org/10.1146/annurev.psych.52.1.141.
• Saraçoğlu, A. S., ve Ceylan, V. K. (2016). Farklı ülkelerde öğretmen yetiştirme: ABD, Güney Kore, İrlanda, Singapur ve Türkiye, 4.Uluslararası Eğitim Programları ve Öğretim Kongresi, Volume: 4., Türkiye.
• Sarı, T., ve Yıldırım, M. (2017). Pozitif bir karakter olarak şükür: mental iyi oluş ve bazı demografik değişkenlerle ilişkisinin incelenmesi. International Journal Of Social Science, 62, 13-32.
• Shanafelt, T. D., West, C., Zhao, X., Novotny, P., Kolars, J., Habermann, T., ve Sloan, J. (2005). Relationship between increased personal well- being and enhanced empathy among internal medicine residents. Journal of General Internal Medicine, 20(7), 559-564.
• Soner, O., ve Yılmaz, O. (2020). Özel eğitim sınıflarında görev yapan öğretmenlerin psikolojik iyi oluşları ve tükenmişlik düzeyleri. Trakya Eğitim Dergisi, 10(3), 668-682. https://org/doi.10.24315/tred.599742
• Sürgevil, O. (2005).Tükenmişlik ve Tükenmişliği Etkileyen Örgütsel Faktörler: Akademik Personel Üzerinde Bir Uygulama. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Sürgevil, O. (2006). Çalışma Hayatında Tükenmişlik Sendromu Tükenmişlikle Mücadele Teknikleri. Ankara: Nobel Yayınları.
• Tabachnick, B. G., ve Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6th ed.), Boston: Allyn and Bacon.
• Telef, B. B. (2013). Psikolojik iyi oluş ölçeği: Türkçeye uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(28-3), 374-384.
• Tennant, R., Hiller, L., ve Fishwick, R. (2007). The Warwick-Edinburgh Mental Well- Being Scale (Wemwbs): Development And Uk Validation. Health and Quality of Life Outcomes, 5, 63.
• Tezcan, M. (1985). Eğitim Sosyolojisi (4. Baskı). Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Turtulla, S. (2017). Examining levels of job burnout among teachers working in Kosova in terms of different variables. European Journal of Multidisciplinary Studies, 2(6), 285-297.
• Tümkaya, S. (1996).Öğretmenlerdeki Tükenmişlik, Görülen Psikolojik Belirtiler ve Başa Çıkma Davranışları. Yayınlanmamış doktora tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Türk, A. (2004). Öğretmenlerde tükenmişlik.(25 Haziran 2020 tarihinde elde edilmiştir. http: //[e-mail].)
• Uludağ, Z. (2017). Tarihten hayata: Öğretmen. Eğitime Bakış, 13 (41), 3-5.
• Waterman, A. S. (1993). Two conceptions of happiness: Contrasts of personal expressiveness (eudaimonia) and hedonic enjoyment. Journal of personality and social psychology,64(4), 678.https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0022- 3514.64.4.678.
• WHO. (2004). Promoting Mental Health; Concepts Emerging Evidence and Practice. Summary report, Geneva.
• Yavuz Ç. (2006). Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Öğrencilerinde Öznel İyi Olma Hali, Psikiyatrik Belirtiler ve Bazı Kişilik Özellikleri: Karşılaştırmalı Bir Çalışma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Yeşiltepe, S. S. (2011). Öğretmenlerde Evlilik Uyumlarının Psikolojik İyi Oluş ve Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Yeşiltepe,S.S., ve Çelik M.(2014). Öğretmenlerin evlilik uyumlarının psikolojik iyi olma ve bazı değişkenler açısından incelenmesi. İlköğretim Online,13(3), 992- 101.