Uluslararası Deniz Hukukunda Deniz Uyuşmazlıklarının Çözümüne İlişkin En Etkin Başvuru Yolunun Bulanık AHP Yaklaşımıyla Belirlenmesi

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 1, 1 - 20, 08.07.2022

Eda Tutak

Öz

Karasal kaynakların giderek azalması ve özellikle hidrokarbon kaynaklarına duyulan ihtiyacın artmasıyla birlikte devletler, denizlerdeki sınırlarının belirlenmesinde ve korunmasında son yıllarda daha sert bir tutum takınmıştır. Teknolojik ilerlemeyle birlikte deniz doğal kaynaklarından yararlanmanın daha imkânlı hale gelmesi, bir taraftan deniz alanlarının önemini arttırırken diğer taraftan bu alanlarda rekabetin doğmasına ve deniz uyuşmazlıklarının artmasına yol açmıştır. Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (BMDHS), deniz sınırlarının belirlenmesindeki prosedürleri düzenleyen başlıca uluslararası belgeyi temsil etmektedir. BMDHS kapsamında deniz uyuşmazlıklarının çözümünde başvurulacak uyuşmazlık çözüm yolları; diplomatik ve yargısal olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Diplomatik çözüm yolları; görüşmeler, arabuluculuk, araştırma ve soruşturma, dostça girişim, uzlaştırma olarak belirlenirken yargısal çözüm mekanizmaları ise; Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi, Genel Tahkim Mahkemesi, Uluslararası Adalet Divanı ve Özel Tahkim Mahkemesi’dir. Bu makalenin amacı BMDHS kapsamında deniz uyuşmazlık çözüm yollarının incelenmesi ve çok kriterli karar verme yöntemlerinden biri olan Bulanık Analitik Hiyerarşi Prosesi (BAHP) Yöntemi aracılığıyla sorunların çözümünde en etkin başvuru yolunun tespit edilmesidir. BAHP Yöntemi aracılığıyla elde edilen sonuçlara göre deniz uyuşmazlıklarının çözümüne ilişkin en etkin başvuru yolunun 0,7362 etkinlik derecesiyle yargısal çözüm yolları olduğu görülmüştür. Diplomatik ve yargısal çözüm yolları bütüncül bir yaklaşımla ele alındığında ise en etkin üç başvuru yolu sırasıyla 0,6494 etkinlik derecesiyle Uluslararası Adalet Divanı, 0,1249 etkinlik derecesiyle Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi ve 0,1221 etkinlik derecesiyle diplomatik çözüm yollarından biri olan Görüşmeler olarak tespit edilmiştir. Sonuçlar genel olarak değerlendirildiğinde, Uluslararası Adalet Divanı’nın diğer tüm uyuşmazlık çözüm yollarından önemli oranda öncelikli görülmesi, Divan’ın evrensel yargı yetkisiyle örtüşmektedir.

Anahtar Kelimeler

Uluslararası Hukuk, Deniz Hukuku, Deniz Uyuşmazlıkları, Barışçıl Çözüm Yolları, Bulanık AHP

Kaynakça

• Akçapar, B. (1996). Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi'nde Deniz Hukuku Uluslararası Mahkemesi. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 51 (1), 19-42.
• Akince, B. (2021). Uluslararası Hukuk’ta Çözüm Mekanizmaları ve Uygunluğun Sağlanması Mekanizmaları: Karşılaştırmalı Bir Analiz. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10 (1), 99-114.
• Aksar, Y. (2017). Teoride ve Uygulamada Uluslararası Hukuk -II-. 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• Altınok, M. S. (2019). 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi’ne Göre Derin Deniz Yatağı Madenciliğinin Tabi Olduğu Hukuki Rejim. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Ankara.
• Ásgeirsdóttir, Á. ve Steinwand, M. (2015). Dispute Settlement Mechanisms and Maritime Boundary Settlements. The Review of International Organization, 10, 119-143, DOI 10.1007/s11558-015-9217-9.
• Ata, E. (2018). Uluslararası Adalet Divanı’nın Reform İhtiyacı. Ankara Hacı Bayram Veli Ünv. Hukuk Fakültesi Dergisi, 21 (2), 77-109.
• AU Washinton College of Law (2020). UNCLOS I 1958. https://wcl.american.libguides.com/c.php?g=563260&p=3877785 (02.03.2022).
• Balcıoğlu, H. (2016). Deniz Yetki Alanları Uyuşmazlıkları Kapsamında Doğu Akdeniz'de Durum Değerlendirmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baumler, R. Arce, M. C. ve Pazaver, A. (2021). Quantification of Influence and Interest at IMO in Maritime Safety and Human Element Matters. Marine Policy, 133, https://doi.org/10.1016/j.marpol.2021.104746 (21.05.2022).
• Boyle, A. (1997). Dispute Settlement and the Law of the Sea Convention: Problems of Fragmentation and Jurisdiction. International and Comparative Law Quarterly, 46(1), 37-54.
• Calabrese A., Costa R., Menichini T. (2013). Using fuzzy AHP to Manage Intellectual Capital Assets: An Application to the ICT Service Industry. Expert Systems with Applications, 40, 3747-3755.
• Chandra, V. ve Morss, J. R. (2022). UNCLOS and Maritime Boundary Disputes in Areas of Hydrocarbon Potential: Oil Under Troubled Waters?. Ocean Development & International Law, 53(1), 1-18.
• Chang, Yen-Chiang (2021). The Use of Force During Law Enforcement in Disputed Maritime Areas. Marine Policy, 124, https://doi.org/10.1016/j.marpol.2020.104382 (22.05.2022).
• Churchill, R.R. ve Lowe, A.V. (1988). The Law of The Sea. Manchester Universty Press, Second Edition, Manchester.
• Da Silva, A. P. (2020). The Concept of Brazilian Jurisdictional Waters and its Impact on the Freedom of the High Seas. The International Journal of Marine and Coastal Law, 35(2), 295-324.
• Darmayadi, Andrias ve Purnamasari, E. Nabilah (2022). Indonesıa-China Relations in the Natuna Sea Dispute Resolution: Struggle for Sovereignty. Journal of Eastern European and Central Asian Research, 9 (1), 41-48.
• Druel, E. ve Gjerde, K. M. (2014). Sustaining Marine Life Beyond Boundaries: Options for an Implementing Agreement for Marine Biodiversity Beyond National Jurisdiction Under the United Nations Convention on the Law of the Sea. Marine Policy, 49, 90-97.
• Erdem, M. (2015). Bangladeş-Myanmar Deniz Alanlarının Sınırlandırılması Davası Işığında Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi’nin Kuruluşuna İlişkin Bir Değerlendirme. AÜHFD, 64 (2) 2015: 329-364.
• Garcia, María C. ve Gupta, J. (2022). Environmental and Sociocultural Claims within Maritime Boundary Disputes. Marine Policy, https://doi.org/10.1016/j.marpol.2022.105043 (20.05.2022).
• Göksu A, Güngör İ. (2008). Bulanık Analitik Hiyerarşik Proses ve Üniversite Tercih Sıralamasında Uygulanması. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(3), 1-26.
• Groves, S. (2011). U.N. Convention on the Law of the Sea Erodes U.S. Sovereignty over U.S. Extended Continental Shelf. The Heritage Foundation, Washington, DC. http://report.heritage.org/bg2561 (17.05.2022).
• Guajardo, D. (2019). China’s Claim Over the South China Sea Before International Law. Revista Chilena De Derecho, 46 (2), 501-525.
• Hasan, Md. M., Jian, H., Alam, M. W ve Chowdhury K. M. A. (2019). Protracted Maritime Boundary Disputes and Maritime Laws. Journal of International Maritime Safety, Environmental Affairs, and Shipping, 2(2), 89-96, https://doi.org/10.1080/25725084.2018.1564184 (20.05.2022)
• Hillier, T. (1999). Principles of Public International Law. Cavendish Publising, Second Edition, London.
• Hoagland, P., Jacoby, J., Schumacher, Mary, Burns, C. (2019). Law of the Sea. Encyclopedia of Ocean Sciences, 6, 526-537.
• International Arbitration (2015). Law of the Sea Dispute Settlement Mechanism. https://www.international-arbitration-attorney.com/law-of-the-sea-dispute-settlement-mechanism/ (30.05.2022).
• ITLOS (2022). Home. https://www.itlos.org/en/main/latest-news/ (25.05.2022).
• Karataş, S.(2015). Münhasır Ekonomik Bölge Üzerinde Üçüncü Devletlerin Hak ve Yetkileri. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 33 (2), 79-110.
• Kaya, G. (2021). Uluslararası Hukukta Bölümlenmenin Uluslararası Deniz Hukuku Yönünden İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 29 (3), 2009-2049.
• Kaya, İ. S. (2017). Uluslararası Örnekler Çerçevesinde Uluslararası Uyuşmazlıkların Barışçı Çözüm Yolları. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 7(2), 153-163.
• Keyuan, Z. (2010). The International Tribunal for the Law of the Sea: Procedures, Practices, and Asian States. Ocean Development & International Law, 41(2), 131-151.
• Nazim, M., Mohammad, CW, Sadiq, M. (2022). A Comparison Between Fuzzy AHP and Fuzzy TOPSIS Methods to Software Requirements Selection. Alexandria Engineering Journal, 61, 10851-10870.
• Nwachukwu, T. N. ve Nwakoby, I. (2021). Maritime Dispute Resolution Mechanisms and Their Downsides. Law and Social Justice Review, 2 (3), 184-190.
• Orallı, L. E. (2014). Uluslararası Krizler ve Bağımsız Soruşturma Komisyonlar. Güvenlik Bilimleri Dergisi, 3(2), 91-118.
• Osthagen, A. (2020). Maritime Boundary Disputes: What Are They and Why Do They Matter?. Marine Policy, https://doi.org/10.1016/j.marpol.2020.104118 (20.05.2022).
• Özman, A. (1984). Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi. İstanbul Deniz Ticaret Odası Yayınları, http://www.turkishgreek.org/kuetuephane/item/153-unclos-turkish (18.04.2022).
• Öztürk, C. (2016). Açık Denizlerde Düzen ve Güvenlik. Bitlis Eren Ünv. İİBF Akademik İzdüşüm Dergisi, 1 (1), 112-132.
• Roach, J. A. (2014). Today's Customary International Law of the Sea. Ocean Development & International Law, 45(3), 239-259.
• Skalar, M. ve Cecanpınar, H. (2019). Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesinin İhtiyati Tedbir Yetkisi. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 25 (2), 1264-1287.
• Sur, M. (2011). Uluslararası Hukukun Esasları. Beta Yayınları, 5. Baskı, İstanbul.
• Tahri M., Kaspar J., Madsen AL., Modlinger R., Zabihi K., Marusak R., ve Vacik, H. (2022a). Comparative Study of Fuzzy-AHP and BBN for Spatially-Explicit Prediction of Bark Beetle Predisposition. Environmental Modelling and Software, 147, 1-17.
• Tahri, M., Maanan, M., Tahri, H., Kaspar, J., Purwesti, CR., Mohammadi, Z., ve Marusak, R.(2022b). New Fuzzy-AHP Matlab Based Graphical User Interface (GUI) for a Broad Range of Users: Sample Applications in the Environmental Field. Computers and Geosciences, 158, 1-8.
• Tim, D., Kendall, F. ve London, S. (2005). Legal Aspects of Marine Scientific Research (MSR) and Part XIII of the UN Convention on the Law of the Sea (UNCLOS). ABLOS Conference–Monaco.
• UN Audiovisual Library of International Law (2008). Law of the Sea, https://legal.un.org/avl/ha/gclos/gclos.html (12.03.2022).
• UN Oceans & Law of the Sea (1982). United Nations Convention on the Law of the Sea of 10 December 1982 Overview and Full Text. https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/convention_overview_convention.htm (15.03.2022).
• UNCLOS (1982). 10 Aralık 1982 tarihli Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi. https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/closindx.htm (23.05.2022).
• UNCTAD (2018). 50 Years of Review of Maritime Transport, 1968-2018: Reflecting on the Past, Exploring the Future. https://unctad.org/system/files/official-document/dtl2018d1_en.pdf (22.05.2022).
• United Nations (1982). United Nations Convention on the Law of the Sea. https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf (05.04.2022).
• Wallece, R. ve Martin, O. (2009). International Law. 6th Edition, Sweet & Maxwell, Mytholmroyd.