Nedenleri Sonuçları ve Çözüm Önerileri Bağlamında Akran Zorbalığı: Bir Olgubilim Çalışması

Yıl 2023, Sayı: 59, 1 - 24, 05.09.2023

Soner Doğan , Osman Keleş

Öz

Bu çalışma, ilkokul kademesinde akran zorbalığını, hangi zorbalık türünün yaygın olduğunu, eğitim faaliyetlerine yansıması ve zorbalığın önlenmesine ilişkin düşünceleri öğretmenlerin okul yaşantılarına dayalı betimlemeyi amaçlamaktadır. Araştırma nitel araştırma yöntemlerinden olgubilim (fenomenoloji) desenine göre yapılandırılmıştır. Araştırmanın çalışma grubu ölçüt örnekleme yöntemiyle belirlenmiştir. Çalışma grubu, Tokat ili Turhal ilçesinde bulunan bir ilkokulda görev yapan 10 öğretmenden oluşmuştur. Araştırmanın verileri yüz yüze gerçekleştirilen derinlemesine görüşmelerden elde edilmiş, veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Veriler içerik analizi ile çözümlenmiştir. Araştırma sonucunda,akran zorbalığının okullarda öncelikli çözüm gerektiren bir soruna dönüştüğü, zorbalığın farklı sosyokültürel düzeye sahip aile ve yaşantılarda ortaya çıkabildiği, öğrencilere ve sınıf ortamına olumsuz yansıdığı tespit edilmiştir. Akran zorbalığının çözümünde öncelikli olarak okul-aile işbirliğinin önemi ve her okula ihtiyacı oranında psikolojik danışma ve rehber öğretmen ataması yapılmasının gerekliliği vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

zorbalık, akran zorbalığı, sözel şiddet, fiziki şiddet, psikolojik şiddet

Kaynakça

• Aksoy, G. (2019). Okullarda yaşanan akran zorbalığının nedenlerine ve müdahale yöntemlerine ilişkin okul yöneticileri ve öğretmenlerin görüşleri. Yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Akyol N., Yıldız, C., & Akman, B. (2018). Öğretmenlerin akran zorbalığına ilişkin görüşleri ve zorbalıkla baş etme stratejileri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(2), 439-459.
• Alkaya S. A., & Avşar, F. (2018). Akran zorbalığının önlenmesinde okul sağlığı hemşiresinin rolü. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 5(1), 78-84.
• Alper, S. İ. (2008). İlköğretimde zorbalık. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Alsaker, F. D., & Valkanover, S. (2001). Early diagnosis and prevention of victimization in kindergarten. J. Juvonen & S. Graham (Ed.) içinde, Peer harassment in school: The plight of the vulnerable and victimized (ss. 175-195). London: Guilford Press.
• Altıntaş, M., Güleç, H., Topaloğlu, M., & Ünsal, D. (2012). Bir kısır döngü olarak şiddet. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 4(1), 112-137.
• Andreou, E. (2000). Bully/victim problems and their association with psychological constructs in 8 to 12 -yearold greek school children. Aggressive Behavior, 26(1), 49-56.
• Arslan, S., & Savaşer, S. (2009). Akran zorbalığını önlemede okul hemşiresinin rolü. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, (2), 119-22.
• Arslan, S., & Savaşer, S. (2009). Okulda zorbalık. Milli Eğitim Dergisi, 39(184), 218-227.
• Atış Akyol, N., Yıldız, C., & Akman, B. (2018). Öğretmenlerin akran zorbalığına ilişkin görüşleri ve zorbalıkla baş etme stratejileri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(2), 439-459.
• Ayan, S. (2006). Şiddet ve fanatizm. CÜ İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(2), 191-209.
• Aydın, B., Kartal, M., Mıdık, O., & Büyükakkuş, A. (2009). Violence against general practitioners in Turkey. Journal of interpersonal violence, 24(12), 1980-1995.
• Aypay, A., Durmuş, E., & Aybek, E. C. (2016). Akran zorbalığı, okul tükenmişliği ve ebeveyn izlemesi arasındaki ilişki. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (43), 1389-1396.
• Bacanlı, F., & Çarkıt, E. (2020). Okullarda akran zorbalığı: öğretmen görüşlerine göre nitel bir çalışma. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15(24), 2545-2583.
• Baker, C. (1995). Zorunlu eğitime hayır. Sönmezay, A. (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Balak, D. (2017). İlkokul öğrencilerinin duygusal zekâ düzeyleri ile akran zorbalığı ve okula aidiyet duyguları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü İlköğretim Ana Bilim Dalı, İstanbul.
• Baldry, A. C., & Farrington, D. (2000). Bullies and delinquents: personal characteristics and parental styles. Journal of Community and Applied Social Psychology, 10(1), 17-31.
• Banks, R. (1997). Bullying in schools. (ERIC Document Reproduction, Service No. ED 407154).
• Baysan-Arabacı, L., Özgür, G., & Yörükoğlu, G. (2011). Lise öğrencilerinin şiddet algıları, şiddet eğilim düzeyleri ve etkileyen faktörler. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 2(2), 53-60.
• Bond, L., Carlin, J. B., Thomas, L., Rubin, K., & Patton, G. (2001). Does bullying cause emotional problems? A prospective study of young teenagers. Bmj, 323(7311), 480-484. doi:10.1136/bmj.323.7311.480
• Bridge, B. (2003). Zorbalık bilinmeyen çeşitleri ve çözümleri. İstanbul: Beyaz Yayınları.
• Bullying, F. O. (1998). Focus on bullying: A prevention program for elementary school communities. BC Safe School Centre. Kanada: Ministry of Education Pub.
• Burnukara, P., & Uçanok, Z. (2012). İlk ve orta ergenlikte akran zorbalığı: Gerçekleştiği yerler ve bas etme yolları. Türk Psikoloji Yazıları, 15(29), 68.
• Camodeca, M., & Goossens, F.A. (2005). Aggression, social cognitions, anger and sadness in bullies and victims. Child Psychol Psychiatry,46,186-97.
• Canan, S., & Demirbağ, B. C. (2019). İlk ve ortaokul öğrencilerinde akran zorbalığının sosyodemografik değişkenler açısından değerlendirilmesi: İlçe örneği. Halk Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 1(3), 119-131.
• Carlisle, N., & Rofes, E. (2007). School bullying: Do adult survivors perceive long-term effects? Traumatology, 13(1), 16-26.
• Cerezo, F., & Ato, M. (2005). Bullying in Spanish and English pupils: A sociometric perspective using the BULL-S questionnaire. Educational Psychology, 25(4), 353-367.
• Corbin, J. M., & Strauss, A. (1990). Grounded theory research: Procedures, canons, and evaluative criteria. Qualitative sociology, 13(1), 3-21.
• Coşkun, A. (2018). Ortaokula devam eden öğrencilerde akran zorbalığına neden olan etkenlerin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Crick, N. R., & Grotpeter, J. K. (1995). Relational aggression, gender, and social‐psychological adjustment. Child Development, 66(3), 710-722.
• Çağlar, E. E., Kurtça, T. T., & Özcan, Y. S. (2019). Akran zorbalığı ve travma sonrası stres bozukluğu arasındaki ilişkinin gözden geçirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 28(2), 584-595.
• Çağrı, R. (2010). Zorbalık yapan ve zorbalığa maruz kalan çocukların kişilik özelliklerinin karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çankaya, İ. (2011). İlköğretimde akran zorbalığı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 81-92.
• Çekmez, E., Yıldız, C., & Bütüner, S. Ö. (2012). Phenomenographic research method. Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 6(2), 77-102.
• Çelen, Ç., Çöp, E., Şenses D. G, Hekim, Ö., Göker, Z., Sekmen, E., & Üneri, Ö.Ş. (2020). Çocuk psikiyatrisi polikliniğine başvuran ergenlerde akran zorbalığı ile siber zorbalık ve öfke ifade tarzlarının ilişkisi. Türkiye Çocuk Hastanesi Dergisi, 14, 108-18.
• Çelenk, T.E.A., & Yıldızlar, O. (2019). Lise öğrencilerinde akran zorbalığı ve mağduriyetinin incelenmesi. Sağlık ve Yaşam Bilimleri Dergisi, 1(2), 24-31.
• Çepni, S. (2007). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş. Trabzon: Celepler Matbaacılık.
• Çetinkaya, S., Nur, N., Ayvaz, A., Özdemir, D., & Kavakci, Ö. (2009). Sosyoekonomik durumu farklı üç ilköğretim okulu öğrencilerinde akran zorbalığının depresyon ve benlik saygısı düzeyiyle ilişkisi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 10(2), 151.
• Çınkır, S. (2006). Okullarda zorbalık: Türleri, etkileri ve önleme stratejileri. I. Şiddet ve Okul Sempozyumu, MEB ve Unicef İşbirliği, İstanbul.
• Çiftçi, E. G., & Özkan, Y. (2010). Düşük sosyo-ekonomik düzeydeki ilköğretim okullarında akran zorbalığı. İlköğretim Online, 9(2), 576-586.
• Dantchev, S., Hickman, M., Heron, J., Zammit, S., & Wolke, D. (2019). The independent and cumulative effects of sibling and peer bullying in childhood on depression, anxiety, suicidal ideation, and self-harm in adulthood. Frontiers in psychiatry, 10, 651.
• Demirbağ, B.C., & Sarı C. (2019). İlk ve ortaokul öğrencilerinde akran zorbalığının sosyodemografik değişkenler açısından değerlendirilmesi: İlçe örneği. Halk Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 1(3), 119-131.
• Donoghue, C., & Raia-Hawrylak, A. (2016). Moving beyond the emphasis on bullying: A generalized approach to peer aggression in high school. Children & Schools, 38(1), 30-39.
• Duman, T.Ö. (2017). Ordu ili akkuş ilçesinde ergenlerin algılanan sosyal destek ile akran zorbalığına maruz kalma durumlarının incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Avrasya Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Ana Bilim Dalı, Trabzon.
• Eray, Ş., Gür, N., Makinecioğlu, I., Siğirli, D., & Vural, A.P. (2020). Akran zorbalığı ile aile duygu dışa vurumu ve psikopatoloji arasındaki ilişki. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 21(1), 77-86.
• Ergil, D. (2001). Şiddetin kültürel kökenleri. Bilim ve Teknik, 399(2), 40-41.
• Eslea, M., & Smith, P. K. (2000). Pupil and parent attitudes towards bullying in primary schools. European Journal of Psychology of Education, 15(2), 207-219.
• Feldman, R. S. (2019). Essentials of understanding psychology. New York: McGrawHill Education.
• Furniss, C. (2000). Bullying in schools: it’s not a crime - is it. Education and The Law 12 (1), 9-29.
• Genç, G. (2007). Genel liselerde akran zorbalığı ve yönetimi. Yayınlanmamış doktora tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı, Malatya.
• Gökler, R. (2009). Okullarda akran zorbalığı. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(2), 511-537.
• Gökler, R. Y. (2007). İlköğretim öğrencilerinde akran zorbalığının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Gölbaşı, H., & Özerkmen, N. (2010). Toplumsal bir olgu olarak şiddet. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 8(15), 23-37.
• Greenwood, C.W., & Martin, M. (2000). Çocuğunuzun okulla ilgili sorunlarını çözebilirsiniz. (çev.Fatma Zengin Dağıdır). İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Griffiths, L.J., Wolke, D., Page, A.S. & Horwood, J.P. (2006). Obesity and bullying: different effects for boys and girls. Archives of disease in childhood, 91(2), 121-125.
• Gürhan, N. (2017). Her yönü ile akran zorbalığı. Turkiye Klinikleri J Psychiatr Nurs-Special Topics, 3(2), 175-81.
• Hamurcu, S. (2020) İlkokul öğrencilerinde akran zorbalığı: Ankara Pursaklar örneği. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16, 5540-5564.
• Hirschberger, G. (2018). Collective trauma and the social construction of meaning. Frontiers in psychology, 9, 1441.
• https://www.tedankara.k12.tr/index.php/9-sinif-velilerimiz-icin/item/96-zorbalik. Erişim tarihi: 11.12.2021.
• Hoşgörür, V., & Orhan, A. (2017). Okulda zorbalık ve şiddetin nedenleri ve önlenmesinin yönetimi (Muğla merkez ilçe örneği). Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(24), 859-880.
• Hurd, H.D., & Gettinger, M. (2011). Mothers’ and teachers’ perceptions of relational and physical aggression in pre-school children. Early Child Development and Care, 181(10), 1343-1359.
• Illich, I. (1985). Okulsuz toplum. Birey ve toplum. Öner, C. (Çev.). İstanbul: Şule Yayıncılık
• Karasar, N. (1991). Bilimsel araştırma yöntemleri (17.baskı), Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Karatzias, A., Power, K.G., & Swanson, V. (2002). Bullying and victimisation in Scottish secondary schools: Same or separate entities?. Aggressive Behavior: Official Journal of the International Society for Research on Aggression, 28(1), 45-61.
• Kapcı, E. G. (2004). İlköğretim öğrencilerinin zorbalığa maruz kalma türünün ve sıklığının depresyon, kaygı ve benlik saygısıyla ilişkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37(1), 1-13.
• Keskin, T. (2010). İlköğretim okullarındaki öğrencilerin akran zorbalığının benlik saygısıyla ilişkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Koç, M. (2007). Şiddetin ortaya çıkardığı psikolojik travmayla baş etmede sporun işlevselliği. Ahmet Yesevi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 167-179.
• Kök, M., & Telci, H.T. (2018). Akran zorbalığı ve sosyal kaygı. TURAN: Stratejik Araştırmalar Merkezi, 10(37), 300-307.
• Küpeli, H. D. (2020). Öğretmen adaylarının akran zorbalığına ilişkin görüşlerinin hikayeleştirilmiş durumlar ile incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Niğde.
• Lantieri, L., & Patti J. (1996). Waging peace in our scholls. Boston: Beacon press.
• Marraccini, M.E., Brick, L.A.D., & Weyandt, L.L. (2018). Instructor and peer bullying in college students: Distinct typologies based on latent class analysis. Journal of American College Health, 66(8), 799-808.
• Marshall, C., & Rossman, G. B. (2014). Designing qualitative research. New York: Sage.
• Mehtar, M. (2020). Akran zorbalığı nedir? https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/akran-zorbaligi-nedir-1730094
• Mermer, F. (2012). Ortaöğretim öğrencilerinde akran çatışmasının incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep.
• Mishna, F. (2003). Learning disabilities and bullying: Double jeopardy. Journal of learning disabilities, 36(4), 336-347.
• Murat, M., & Sezen, M.F. (2018). Ergenlerde akran zihinsel ve zihinsel gelişimin incelenmesi. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 9(16), 160-182.
• Novikova, M., & Rean, A. (2019). Influence of school climate on bullying prevalence. russian and ınternational research experience. Educational Studies Moscow, 2, 78-97.
• Oldenburg, B., Bosman R., & Veenstra R. (2016). Are elementary school teachers prepared to tackle bullying? A pilot study. School Psychology International, 37(1), 64–72.
• Olweus, D. (1999). Sweden. In P. K. Smith, Y. Morita, J. Junger-Tas, D. Olweus, R. Catalano & P. Slee (Eds.), The nature of school bullying: A cross national perspective (pp. 7-27). London and New York: Routledge.
• Olweus, D. (2005). Bullying at school. What we know and what we can do. (24. Baskı) England: Blackwell Publishing Ltd.
• Öztürk, A., Tezel, A., & Öztürk, F. Ö. (2019). Bir ortaöğretim kurumunda akran zorbalığının değerlendirilmesi. Konuralp Medical Journal, 11(1), 82-88.
• Palancı, M. & Şimşek, M. (2014). Zorbacı davranışların aile sorunları bağlamında psiko-sosyal nedenselliğinin incelenmesi. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(1), 175-199.
• Pellegrini, A. D. (2002). Bullying, victimization, and sexual harassment during the transition to middle school. Educational Psychologist, 37(3), 151-163.
• Piazza, T., & Srabstein, J. (2008). Public health, safety and educational risks associated with bullying behaviors in American adolescents. International Journal of Adolescent Medicine and Health, 20(2), 223–233.
• Pişkin, M. (2002). Okul zorbalığı: tanımı, türleri, ilişkili olduğu faktörler ve alınabilecek önlemler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(2), 531-562.
• Pişkin, M. (2010). Ankara’daki ilköğretim öğrencileri arasında akran zorbalığının incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 35(156).
• Polat, F., & Sohbet, R. (2019). Ortaöğretim öğrencilerinde akran çatışmasına bakış. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 15(2), 41-51.
• Rigby, K. (2001). Health consequences of bullying and its prevention in schools. Peer harassment in school: The plight of the vulnerable and victimized. New York: Guilford Press.
• Salmivalli, C. (2010). Bullying and the peer group: A review. Aggression and violent behavior, 15(2), 112-120.
• Smith, P.K., & Sharp, S. (1994). School bullying: insights and perspectives. London: Routledge.
• Spring, J. H. (1991). Özgür eğitim. Ekmekçi, A. (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayıncılık.
• Şahin, M. (2009). Anasınıfı öğretmenlerinin akran zorbalığı ile ilgili algıları. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (17), 1-16.
• Totan, T., & Yöndem, Z. D. (2007). Ergenlerde zorbalığın anne baba ve akran ilişkileri açısından incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi, 8(2), 53-68.
• Türnüklü, A. (2000). Eğitimbilim araştırmalarında etkin olarak kullanılabilecek nitel bir araştırma tekniği: Görüşme. Kuram ve uygulamada eğitim yönetimi, 24(24), 543-559.
• Uysal, H., & Dinçer, Ç. (2012). Okul öncesi akran zorbalığı. Teorik Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(4), 468-483.
• Üneri, Ö. S. (2011). Çocuklarda akran zorbalığı. Düşünen Adam, 24(4), 352.
• Vandebosch, H., & Van Cleemput, K. (2008). Defining cyberbullying: A qualitative research into the perceptions of youngsters. Cyber Psychology & Behavior, 11(4), 499- 503.
• Wolke, D., Woods, S., & Stanford K. (2001). Bullying and victimization of primary school children ın england and Germany: Prevalence and school factors. British Journal Psychology, 92, 673-696.
• Yaşar, M., & Yurtal, F. (2018). Öğretmenlerin sınıf yönetimi profillerine göre sınıflarında görülen akran zorbalığı. SDU International Journal of Educational Studies, 5(2), 64-75.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (1999-2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Zapf, D., Cooper, C. (2010). Bullying and harassment in the workplace. Developments in theory, research, and practice. USA: CRC Pres: