Okul Gelirlerinin ve Sosyoekonomik Gelişmişlik Düzeyinin Ortaöğretimden Yükseköğretime Geçiş Süreci ile İlişkisi

Yıl 2025, Sayı: 65, 211 - 231, 19.09.2025

A. Taylan Aydın , Kasım Karakütük

https://doi.org/10.9779/pauefd.1522418

Öz

Bu araştırma, fırsat ve olanak eşitliği bağlamında eğitim hakkı ve eğitime erişim süreçlerini etkileyen sosyoekonomik ve sosyokültürel değişkenleri irdelemektedir. Bu amaçla ön lisans ve lisans düzeyinde yükseköğretime yerleşme oranlarının, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) tarafından sağlanan cari ödenekler, okul aile birliği gelirleri ve ilçelerin sosyoekonomik gelişmişlik düzeyleri arasında farklılık gösterip göstermediği Ankara’nın ilçelerindeki kamu ortaöğretim okulları üzerinden araştırılmıştır. Araştırmanın evrenini bu okullar oluşturmaktadır. Araştırma kapsamında; (MEB) Strateji Geliştirme Başkanlığı (SGB) tarafından ayrılan cari ödenekler ile Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğünden (MEM) 2018, 2019 ve 2020 öğretim yıllarında alınan okul aile birliği gelirlerine ilişkin verilere ulaşılmıştır. T.C. Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezinden (ÖSYM) aynı yıllara ait ortaöğretimden yükseköğretime geçiş verilerine ulaşılmıştır, ilçelerinin sosyoekonomik gelişmişlik endeks değerleri ise T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından 2022 yılında yayımlanan; Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Endeksi (SEGE) sonuçlarından elde edilmiştir. Araştırma kapsamında elde edilen veriler normal dağılım göstermediği için gruplar arasındaki farklara ilişkin hipotezlerin testinde parametrik olmayan yöntemler kullanılmıştır. Araştırma bulgularına göre ön lisans ve lisans düzeyinde yükseköğretime yerleşme oranlarının, okul aile birliği gelir grupları ve ilçelerin sosyoekonomik gelişmişlik düzeyleri bakımından farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Buradan hareketle okullar ve bulundukları bölgeler arasındaki okul aile birliği gelir farklılıklarını azaltmak için cari ödeneklerin dağıtılmasında dezavantajlı bölgelere öncelik sağlanması önerilmektedir

Anahtar Kelimeler

Eğitim Hakkı , Eğitimde Fırsat Eşitliği , Kamu Ortaöğretim Okulları , Okul Aile Birliği Gelirleri , Sosyoekonomik Gelişmişlik Düzeyi

Etik Beyan

Bu araştırma, Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Etik Kurul Başkanlığı Sosyal Bilimler Alt Etik Kurulunun 04/04/2022 tarihli E-85434274-050.04.04-490249 sayılı kararı ile alınan izinle yürütülmüştür.

The Relationship Between School Income and Socioeconomic Development Level and the Transition Process from Secondary Education to Higher Education

Öz

This study examines the socioeconomic and sociocultural factors affecting the right to and access to education within the context of equal opportunity. It examines whether placement rates in associate and undergraduate programs differ according to the Ministry of National Education’s (MoNE) current expenditures, school–parent association (PTA) incomes, and the socioeconomic development levels of districts. The research population includes public secondary schools in the Ankara district. Data on MoNE expenditures were sourced from the Strategy Development Department, while PTA income data for 2018, 2019, and 2020 were obtained from the Ankara Provincial Directorate of National Education. Higher education placement data for the same years were acquired from the Assessment, Selection and Placement Center (ÖSYM). The socioeconomic index scores of districts were drawn from the 2022 Socio-Economic Development Ranking Index (SEGE). Due to the non-normal distribution of the data, non-parametric methods were employed. The results show that higher education placement rates differ significantly based on PTA income levels and the socioeconomic development of districts. The study recommends prioritizing disadvantaged areas in the allocation of public educational resources to reduce inequalities in PTA funding and to promote more equitable access to higher education opportunities across districts.

Anahtar Kelimeler

Right to Education , Equal Opportunity in Education , Public Secondary Schools , PTA Income , Socioeconomic Development Level

Etik Beyan

The research was carried out with the approval granted by the Sub-Ethics Committee for Social Sciences of the Ethics Committee of the Rectorate of Ankara University, dated April 4, 2022, with the decision number E-85434274-050.04.04-490249.

Kaynakça

• Almış, S., & Karakütük, K. (2021). Türkiye’de ortaöğretim çağ nüfusunun okul dışında kalmasını etkileyen bireysel ve sosyoekonomik değişkenler. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (53), 110-149. https://doi.org/10.9779/pauefd.840809
• Altunya, N. (2003). Anayasa hukuku açısından Türkiye'de eğitim ve öğrenim hakkı. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Atmaca, T., & Aydın, A. (2020). Reproduction of social inequality in education by transferring cultural capital. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(2), 778-797. http://doi.org:10.33206/mjss.673924
• Bayram, A. (2014). Türkiye’de kamu eğitim yatırım harcamalarının çözümlenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu. (UNICEF). (2017). Çocuk Haklarına Dair Sözleşme. https://www.unicef.org/turkiye/%C3%A7ocuk-haklar%C4%B1na-dair-s%C3%B6zle%C5%9Fme
• Bourdieu, P. (1990). The logic of practice. Stanford University Press.
• Bourdieu, P. (1992). An invitation to reflexive sociology. University of Chicago Press.
• Bourdieu, P. (2018). Bir pratik teorisi için taslak: Kabiliye üzerine üç etnoloji çalışması (N. Ökten, Çev.). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bourdieu, P., & Passeron, J. C. (1990). Reproduction in education, society and culture (2nd ed.). SAGE Publications.
• Carnoy, M. (2016). Educational policies in the face of globalization: Whither the nation state? In K. Mundy, A. Green, B. Lingard, & A. Verger (Eds.). The handbook of global education policy (pp. 27-42). John Wiley & Sons.
• Chmielewski, A. K., & Reardon, S. F. (2016). Patterns of cross-national variation in the association between income and academic achievement. AERA Open, 2(3). http://doi.org/10.1177/2332858416649593
• Corder, G. W., & Foreman, D. I. (2014). Nonparametric statistics: A step-by-step approach. John Wiley & Sons.
• Çelikkol, Ö., & Avcı, N. (2017). Aile gelir düzeyi bağlamında liselere erişimde eğitimsel eşitsizlik alanlarının araştırılması (Isparta il merkezi örneği). Bilge Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(2), 165-183.
• Dündar, S. (2010). Eğitimde fırsatların eşitliği ve postmoderndeki uygulamalar: Türkiye örneği [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Eğitim Reformu Girişimi. (2020a). Öğrenciler ve eğitime erişim. https://www.egitimreformugirisimi.org/egitim-izleme-raporu-2020-ogrenciler-ve-egitime-erisim/
• Eğitim Reformu Girişimi. (2020b). Yönetim ve eğitim finansman raporu. https://www.egitimreformugirisimi.org/egitim-izleme-raporu-2020-egitim- yonetisimi-ve-finansmani/
• Ergün, M. (2016). Modern eğitim sistemlerinin doğuşu ve gelişimi – Cilt 1. Pegem Akademi.
• Etikan, I., Musa, S. A., & Alkassim, R. S. (2016). Comparison of convenience sampling and purposive sampling. American Journal of Theoretical and Applied Statistics, 5(1), 1-4. http://doi.org:10.11648/j.ajtas.20160501.11
• Hanushek, E. A., & Woessmann, L. (2010). Education and economic growth. Economics of Education, 60(67), 1.
• Karakütük, K. (2021). Eğitimde bütçe yönetimi. Pegem Akademi.
• Karasar, N. (2023). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar ilkeler teknikler. Nobel Yayınevi.
• Lee, S. E. (2013). Education as a human right in the 21st century. Democracy & Education, 21(1), 1-9.
• Marcenaro-Gutierrez, O., Galindo-Rueda, F., & Vignoles, A. (2007). Who actually goes to university? Empirical Economics, 32, 333-357. http://doi.org:10.1007/s00181-006-0090-5
• Milli Eğitim Bakanlığı. (MEB). (2021). Strateji geliştirme başkanlığı 2021 yılı bütçe raporu. Milli Eğitim Bakanlığı.
• Organisation for Economic Co-operation and Development. (OECD). (2016). PISA 2015 results (Volume II): Policies and practices for successful schools. OECD Publishing.
• Organisation for Economic Co-operation and Development. (OECD). (2021). Education at a glance 2021: OECD indicators. https://www.oecd-ilibrary.org/sites/bf1a85fe-en/index.html?itemId=/content/component/bf1a85fe-en#section-d12020e21708
• Owens, A., Reardon, S. F., & Jencks, C. (2016). Income segregation between schools and school districts. American Educational Research Journal, 53(4), 1159-1197. http://doi.org:10.3102/0002831216652722
• Özcan, K. (2009). Mesleki ve teknik ortaöğretimde finansman harcamalar ve maliyet [Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Özkan, M., Karakurt, N., & Yaşar, İ. (2022). Zengin okul çevresi, büyük öz kaynak: Okul aile birliği gelirlerinin okul çevresinin sosyoekonomik düzeyine göre incelenmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (12), 17-32. https://doi.org/10.21733/ibad.943336
• Özsoy, S. (2002). Yükseköğretimde hakkaniyet ve eşitlik sorunsalı: Türkiye'de finansal yapıyla ilgili bir çözümleme [Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2022). İlçelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması araştırması (SEGE-2022). Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü.
• Şahin, H. (2019). Türkiye’de eğitimde fırsat eşit(siz)liği ve bireylerin eğitim kararları: Ardahan ve Karabük örneği [Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2012). Using multivariate statistics (6th ed.). Pearson.
• Tabak, H. (2017). Türkiye'de eğitimde fırsat eşitliğinin değerlendirilmesi ve geliştirilmesine ilişkin politika önerileri [Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Tilak, J. B. (2002). Determinants of household expenditure on education in rural India. NCAER Working Papers 88, National Council of Applied Economic Research. Retrieved July 27, 2025, from https://ideas.repec.org/p/nca/ncaerw/88.html
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2020). İller ve bölgeler sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Sosyo-Ekonomik-Gelismislik-Endeksi-2019-17622
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2022, 7 Aralık). Eğitim harcamaları istatistikleri, 2021. Retrieved July 27, 2025, from https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Egitim-Harcamalari-Istatistikleri-2021-45553
• Waldinger, F. (2006). Does tracking affect the importance of family background on students’ test scores?. Working Paper, LSE. https://cep.lse.ac.uk/conference_papers/Cambridge2006/Waldinger.pdf
• Winton, B. G., & Sabol, M. A. (2022). A multi-group analysis of convenience samples: free, cheap, friendly, and fancy sources. International Journal of Social Research Methodology, 25(6), 861-876. http://doi.org:/:10.1080/13645579.2021.1961187