“ORTA ASYA’DA HANEFİLİĞİN GELİŞİMİ, SADRÜŞŞERÎA UBEYDULLAH B. MES’UD” ADLI ESER HAKKINDA BAZI MÜLAHAZALAR

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 10, 284 - 304, 29.12.2018

Mehmet Ümütli

https://doi.org/10.17859/pauifd.487665

Öz

Sadrüşşerîa
Ubeydullah b. Mes‘ûd (ö. 747/1346), Hanefi mezhebinin usul tasavvurunun
gelişmesine katkı sağlayan önemli alimlerdendir. Fıkıh usulü alanında kaleme
almış olduğu “et-Tenkîh” adlı metin ve bu eser üzerine yazmış olduğu
“et-Tavzîh” adlı şerh, onun usul düşüncesini yansıtan iki önemli çalışmasıdır.
Sadrüşşerîa, Hanefi mezhebinin usul anlayışını önemli ölçüde etkilemiştir. Bu yönüyle
onun fıkıh usulüne dair görüşleri çok sayıda çalışmaya konu olmuştur. Bu alanda
yayınlanan çalışmalardan biri de Sezayi Bekdemir’in “Orta Asya’da Hanefiliğin
Gelişimi, Sadrüşşerîa Ubeydullah b. Mes’ud” adlı eseridir. Çalışma,
Sadrüşşerîa’nın usul düşüncesinin tespit ve değerlendirilmesini hedeflemesi
yönüyle önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Bununla birlikte söz konusu
çalışmada Sadrüşşerîa’ya nispet edilen görüş ve düşüncelerin değerlendirilmesinin,
Sadrüşşerîa’nın fıkıh usulü anlayışının doğru bir şekilde yansıtılması için
önem arzettiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Sadrüşşerîa, Fıkıh usûlü anlayışı, et-Tavzîh

Kaynakça

• el-Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî (ö. 631/1233), el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, nşr. Abdurrezzâk Afîfî, Beyrût, el-Mektebu’l-İslâmî, t.y.Bekdemir, Sezayi, Orta Asya’da Hanefiliğin Gelişimi, Sadrüşşerîa Ubeydullah b. Mes’ud, İstanbul, Hikmetevi, 2017.Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîl el-Makdisî, Ravzatü’n-nâzır ve cünnetü’l-münâzır fî usûli’l-fıkh alâ mezhebi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, Müessetü’r-reyyân, y.y., 1423/2002Abdülazîz el-Buhârî, Alâüddîn b. Ahmed b. Muhammed, Keşfu’l-esrâr an Usûl-i Fahri’l-İslâm el-Pezdevî, İstanbul, Şirket-i Sahâfe-i Osmâniye, 1308/1890.Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî (ö. 370/981), el-Fusûl fi’l-usûl, thk. Uceyl Câsim en-Neşemî, Kuveyt, Vizâretü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1414/1994. el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (ö. 505/1111), el-Müstasfâ min ilmi’l-usûl, thk. Muhammed Abdusselam Abduşşâfî, Beyrût, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.___________, Mi’yâru’l-ilm, thk. Süleyman Dünyâ, Mısır, Daru’l-Maârif, 1961.Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ (ö. 430/1039), Takvîmu’l-edille fi usûli’l-fıkh, thk. Halil Muhyiddin Meys, Beyrût, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1421/2001.İbn Emîr Hâc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Halebî (ö. 879/1474), et-Takrîr ve’t-tahbîr, Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.Kemalpaşazâde, Şemseddin Ahmed (ö. 940/1534), Şerhu Tağyîri’t-Tenkîh, İstanbul, Cemal Efendi Matbaası, 1308.Molla Cîven, Ahmed b. Ebî Saîd b. Abdillâh el-Leknevî (ö. 1130/1718), Nûrü’l-envâr fî şerhi’l-Menâr, İstanbul, İhsan Kitabevi, 1986. Molla Hüsrev, Mehmed (ö. 885/1480), Mir’âtü’-usûl fî şerh-i Mirkâti’l-vusûl, İstanbul, Salah Bilici Kitabevi, t.y.Pezdevî, Ebü’l-Hasen Ebü’l-Usr Fahrü’l-İslâm Alî b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm (ö. 482/1089), el-Usûl, İstanbul, Şirket-i Sahâfe-i Osmâniye, 1308/1890.Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mes‘ûd el-Mahbûbî (ö. 747/1346), et-Tavzîh fi halli gavâmidi’t-Tenkîh, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 1401/1981.es-Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed (ö. 539/1144) Mîzânü’l-usûl, neşr. Muhammed Zekî Abdülbir, Katar, b.y., 1984. es-Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl (ö. 483/1090), el-Usûl, thk. Ebû’l-Vefâ el-Afğânî, Beyrût, Dâru’l-Fikr, 2005.eş-Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed (ö. 1250/1834), İrşâdu’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hak min ilmi’l-usûl, thk. Ahmed Azve İnaye, Dimaşk, Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1999/1419. et-Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid (ö. 1158/1745), Keşşâfu ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm, thk. Ali Dehûc, Beyrut, Mektebetü Lübnân Nâşirûn, 1996.et-Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh (ö. 792/1390), et-Telvîh ilâ keşfi hakâiki’t-Tenkîh, Beyrût, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1401/1981.