Arap Yarımadasında Din Odaklı Mücadeleler ve Cahiliye Araplarına Etkileri

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 227 - 254, 30.06.2020

Ömer Aktaş

Öz

İslam’dan önce Arabistan yarımadasında yaşayan insanların genelinin putperest olduğu bilinmektedir. Yarımadanın bazı bölümlerinde ise ilahi menşeli dinlerin etki ve izlerinin olduğu da görülmektedir. Bu ilahi dinlerden Yahudilik ve Hıristiyanlık ile ilahî dinler kapsamında olmayan Mecusîliğin de Miladi dördüncü yüzyıldan itibaren İslam’ın gelişine kadar yarımada üzerinde önemli dini ve siyasi olaylara sebebiyet verdikleri söylenmektedir. Bu dönemde Doğu Roma/Bizans-Sâsânî, Habeşistan-Yemen, Yemen-Mekke, Yemen-Sâsânî, Hîre-Gassânî, Gassânî-Bizans gibi yarımada sınırları içinde ve dışında yaşayan etnik unsurların birbirleriyle dini düşünce temelli savaşlarına rastlanmaktadır. Aynı şekilde Mekke’deki Arap kabilelerinin de Kâbe’yi ve şehir yönetimini ele geçirmek için savaş ve mücadelelerine şahit olunmaktadır. İşte biz, bu olay ve hadiselerin içerdikleri dini düşünceden dolayı cahiliye Araplarının Yahudilik, Hıristiyanlık ve Mecûsîlik gibi dinleri bileceklerini, onlara inanmasalar da olgusal/varlıksal olarak evrende bir din, bu dinin sahibi olan bir Allah ve tebliğcisi olan bir peygamber inancını bilebilecek durumda olduklarını değerlendirmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Cahiliye Dönemi, Dini Mücadele, Dini Düşünce, Dini Algı

Kaynakça

• Âlûsî, Mahmûd Şükrî (1342/1924). Bülûğu’l-ereb fî maʿrifeti ahvâli’l-ʿArab. thk. Muhammed Behcet el-Eserî. 3 Cilt. Beyrut: y.y., ts.
• Apak, Âdem. Ana Hatlarıyla İslâm Öncesi Arap Tarihi ve Kültürü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2. Basım, 2014.
• Azimli, Mehmet. Cahiliyye’yi Farklı Okumak. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 4. Basım, 2016.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahya b. Câbir b. Dâvûd (279/892). Ensâbü’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr - Riyad Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417/1996.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali (458/1066). Delâilü’n-nübüvve ve ma’rifetü ahvâli sâhibi’ş-şerîa. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1985.
• Bölükbaşı, Mehmet. “Cahi̇li̇ye Devri̇ Araplarında Di̇n Anlayışı”. Nüsha 19/49 (29 Aralık 2019), 97-120.
• Cevad Ali (1408/1987). el-Mufassal fî târihi’l-Arab kable’l-İslâm. 20 Cilt. Beyrut: Dârüs-Sâkî, 4. Basım, 1422/2001.
• Dineverî, Ebû Hanife Ahmed b. Davud (282/894). Ahbâru’t-tıval. thk. Abdülmün‘im Âmir. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1380/1960.
• Dûrî, Abdülazîz. İlk Dönem İslam Tarihi. çev. Hayrettin Yücesoy. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2016.
• Duygu, Zafer. Hıristiyanlık ve İmparatorluk. İstanbul: Divan Kitap, 2017.
• Duygu, Zafer. Nikomedeia ve Hıristiyanlık. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2018.
• Ebü’l-Fidâ’, İmâdüddîn İsmâîl b. Alî b. Mahmûd el-Eyyûbî (732/1331). el-Muhtasar fî ahbâri’l-beşer. 4 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-Hüseyniye, ts.
• Eroğlan, Fatih. “I. Konstantin’in Hıristiyan Teolojisine Etkileri”. Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed b. Muhammed (250/864). Ahbâru Mekke. thk. Rüşdî Sâlih Melhas. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Endülüs, ts.
• Günaltay, Şemseddin. İslam Öncesi Araplar Ve Dinleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997.
• Halîfe b. Hayyât (240/854). Tarih. thk. Ekrem Ziya el-Ömerî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1397/1977.
• Hasan İbrahim Hasan. Siyasi-Dini-Kültürel-Sosyal İslâm Tarihi. çev. İsmail Yiğit vd. 14 Cilt. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2011.
• Hoyland, Robert G. Arabıa And The Arabs. London, 2002.
• İbn Habîb, Ebû Ca’fer Muhammed b. Habîb b. Ümeyye b. Amr el-Hâşimî (245/860). el-Muhabber. thk. Eliza Lichten Stater. Beyrut: b.y., ts.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî (354/965). es-Sîretü’n-nebeviyye ve ahbâru’l-hulefâ. thk. Hafız Seyyid Aziz Bey vd. 2 Cilt. Beyrut: el-Kütübü’s-Sekâfiyye, 3. Basım, 1417/1997.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik (213/828). es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sakâ vd. 2 Cilt. Mısır: y.y., 1375/1955.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer (774/1372). el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1407/1986.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer (774/1372). Kısasu’l-Enbiyâ. thk. Mustafa Abdülvahid. 2 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’lîf, 1388/1968.
• İbn Kuteybe ed-Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (276/889). el-Maârif. thk. Servet Ukkâşe. Kahire: Heyetü’l-Mısriyye el-Âmme li’l-Kitâb, 2. Basım, 1412/1992.
• İbn Miskeveyh, Ebû Alî Ahmed b. Muhammed b. Ya‘kûb (421/1030). Tecâribü’l-ümem ve teâkibü’l-himem. thk. Ebü’l-Kâsım İmâmî. 7 Cilt. Tahran: Surûş, 2. Basım, 1421/2001.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed (230/844). Kitâbü’t-Tabakâti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1421/2001.
• İbn Sâib el-Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed (204/819). Nesebü Mead ve’l-Yemenü’l-kebîr. thk. Nâcî Hasan. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’n-Nahzati’l-Arabiyye, 1408/1988.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî (630/1233). el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdüsselam Tedmûrî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1417/1997.
• İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr (204/819). Kitâbü’l-Esnâm. thk. Ahmet Zeki Paşa. Kahire: y.y., 1421/2000.
• Kapar, Mehmet Ali. “Eyyâmü’l-Arab”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/14-16. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Mehran, Muhammed Beyûmî. Dirâsât fî târihi’l-Arabi’l-gadîm. Mısır: Dâru’l-Ma‘rifeti’l-Câmi‘ıyye, 2. Basım, ts.
• Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali (346/957). Mürûcü’z-zeheb. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1425/2005.
• Shahid, İrfan. “İslâm Öncesi Arabistan”. çev. İlhan Kutluer. İslâm Tarihi Kültür Ve Medeniyeti. 1/19-43. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2. Basım, 1997.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. “İlk Dönem İslam Tarihi Kaynaklarına Göre Cahiliye Araplarında Ahiret İnancı”. Milel ve Nihal 13/1 (12 Ağustos 2016), 71-109.
• Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. Abdillâh b. Ahmed (581/1185). er-Ravzu’l-ünüf fî şerhi’s-Sîreti’n-Nebeviyye. thk. Ömer Abdüsselâm es-Selâmî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1421/2000.
• Şâmî, Şemseddîn Muhammed b. Sâlih (942/1536). Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti hayri’l-ibâd ve zikri fedâîlihî ve a’lâmi nübüvvetihî ve ef’âlihî ve ahvâlihî fi’l-mebde ve’l-meâd. thk. Âdil Ahmed Abdilmevcûd - Ali Muhammed Meûz. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1993.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed (548/1153). el-Milel ve’n-nihal. thk. Abdülazîz Muhammed Vekîl. 3 Cilt. Kahire: Müessesetü’l-Halebî, 1387/1968.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr (310/923). Târîhu’l-ümem ve’l- mülûk. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Türâs, 1387/1967.
• Torrey, Charles Cutler. The Jewish Foundation Of Islam. New York: Jewish Institute Of Religion Press, 1933.
• Tümer, Günay - Küçük, Abdurrahman. Dinler Tarihi. Ankara: Ocak Yayınları, 3. Basım, 1997.
• Wang, Shutao. “The Origins of Islam in the Arabian Context”. University of Bergen, Religious Roots Of Europe Master’s Thesis, 2016.
• Ya‘kûbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Ca‘fer (292/905). Târîhu’l-Ya‘kûbî. thk. Abdü’l-Emir Mühenna. 2 Cilt. Beyrut: y.y., 1431/2010.
• Zevzenî, Ebû Abdillâh Hüseyn b. Ahmed (486/1093). Şerhu’l-Muʿallakâti’s-seb‘. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1423/2002.
• Zübeyrî, Musʻab b. Abdullah b. Musʻab (236/850). Nesebi Kureyş. thk. E. Lévi-Provençal. Kâhire: Dâru’l-Meʻârif, 3. Basım, ts.
• https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/fatiha-suresi-1/ayet-1/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1