Taklîd Konusunda Şâfi‘Î’ye Nisbet Edilen İfadeler Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 192 - 223, 30.06.2023

Yusuf Eşit

https://doi.org/10.17859/pauifd.1249283

Öz

Taklîd karşıtlığı hususunda birçok fakih referans alınmaktadır. Yaygın bir şekilde referans alınan fakihlerden biri de Şâfi‘î’dir. Onun taklîde karşı olduğu düşüncesi doğrudan kendisinden nakledilmekten ziyade başkalarınca kendisine nispet edilen ifadelerden hareketle ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu nedenle Şâfi‘î’nin taklîd konusundaki yaklaşımını sağlıklı bir şekilde ortaya koymak için onun kendi eserlerinin esas alınması ve taklîd konusunda kendisine nispet edilen ifadelerin de yeniden eserlerindeki söylemleri çerçevesinde değerlendirilmesi önem arz etmektedir. Şâfi‘î’nin taklîd karşıtlığına dair ileri sürülen en önemli argümanlardan biri, Müzenî’nin (ö.264/878) Muhtasar’ının başında zikrettiği Şâfi‘î’nin taklîdi yasakladığına dair nakildir. Muhtasar şarihleri söz konusu yasak konusunda müctehid ve avâm arasında ayırıma gitmekte ve yasağın müctehidlerle ilgili olduğunu kaydetmektedirler. Şâfiî fukahâ “hadis sahihse mezhebim odur” şeklindeki ifadeyi de bu bağlamda ele almakta ve hadisle amel etmeyi bazı şartlara bağlamaktadırlar. Çalışmamız taklîd karşıtlığı konusunda Şâfi‘î’ye nispet edilen iddiaları başta kendi eseri olmak üzere mezhep kaynakları çerçevesinde bir değerlendirmeye tabi tutmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Mezhep, Şâfi‘î, Taklîd, İctihâd

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Abid, Ahmed Mahmûd Muhammed. el-Aklu beyne’l-firaki’l-İslâmiyye kadîmen ve hadîsen. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2012.
• Apaydın, H. Yunus. “Ehl-i Hadîs Zihniyetinin Teorisyeni Olarak Şâfiî”. İmam Şâfiî ve Şâfiîlik. Köln: Plural Publications, 2018.
• Aslan, Mehmet Selim. “Şâfiî Mezhebinde Sahâbî Kavlinin Hüccet Değeri Ve Fıkhî Konulara Yansıması”, 30. Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-. el-Medhal ile’s-Süneni’l-Kübrâ. thk. Muhammed Ziyaurrahman A’zamî. 1 Cilt. Kuveyt: Dârü’l-Hulefâ li’l-Kitâbi’l-İslâmî, t.y.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-. Menâkibü’ş-Şâfi’î li’l-Beyhakî. thk. Seyyid Ahmed Sakr. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Dârü’t-Türâs, 1970.
• Büveytî, Ebû Yakûb Yusuf b. Yahya el-. Muhtasarü’l-Büveytî. Medine: Camiatü’l-İslâmiyye, Yüksek Lisans Tezi, 1430.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî el-. el-Fusûl fi’l-usûl. Kuveyt: Vizâretü’l-evkâfi’l-Kuveytiyye, 2. basım., 1994.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf el-. Nihâyetu’l-matlab fî dirâyet’il-mezheb. thk. ʿAbdūlʿazīm ed-Dīb. Suudi Arabistan: Dâru’l-Minhâc, 2007.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf el-. el-İctihâd. thk. Abdülhamid b. Ebû Zenid. Beyrut-Dımaşk: Dârü’l-Kalem-Dâretü’l-’Ulumi’s-Sekâfeiyye, 1408.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf el-. Kitâbü’t-Telhîs fi usûli’l-fıkh. thk. Beşîr Ahmed el-Ömerî - Abdullâh Cûlum en-Nebâlî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşairi’l-İslâmiyye, ts.
• Ebyârî, Ali b. İsmâil. et-Tahkîk ve’l-beyân fi şerhi’l-Burhân fi usûli’l-fıkh. thk. Alî b. Abdurrahmân Bessâm el- Cezâirî. 4 Cilt. Kuveyt: Dârü’d-Diyâ’, 2013.
• Esen, Bilal. Hanefi Usul Eserlerinde İctihâd Teorisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2010.
• Eşit, Davut. Şâfi‘î Fıkıh Usûlünün Gelişimi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Eşit, Yusuf. Kavleyn Literatürü Bağlamında Şâfiî Savunusu. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Gazzâlî, Huccetuʾl-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-. Mustasfâ fî ʿilmiʾl-usûl. thk. Muhammed ʿAbdusselâm ʿAbduşşâfî. Beyrut: Dârüʾl-Kütübiʾl-ʿİlmiyye, 1993.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-. el-Medhal ilâ Kitâbi’l-İklîl. thk. Abdulmun’im Fuad Ahmed. İskenderiyye: Dârü’d-Da’va, t.y.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. ʿAlî b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî el-. el-Fakîh ve’l-mütefakkih. thk. Ebû ʿAbdurrahman Âdil b. Yûsuf el-Ğarrâzî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbnuʾl-Cevzî, 2. Basım, 1421.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ʿale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1992.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd - Ali Muhammed Muavvız. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Âdâbü’ş-Şâfiʿî ve menâkıbüh. thk. Abdulğanî Abdulhalık. 1 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed. Tuhfetu’l-muhtâc fî şerhi’l-Minhâc. Ḳâhire: el-Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kubrâ, 1983.
• İbn Kayyim el-Cevzî, Ebû ʿAbdullah Muhammed b. Ebî Bekr. İʿlâmü’l-muvakkiʿîn ʿan Rabbi’l-ʿâlemîn. thk. Muhammed Abdusselam İbrahim. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423.
• İbnü’l-Kâs, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ahmed et-Taberî el-Bağdâdî. et-Telhîs. thk. ’Adil Ahmed Abdmevcud - Ali Muhammed Muavvız. b.y.: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, ts.
• Kâsımî, Ebû Abbas Zeyn Mustafa b. Ahmed. Nühbetü’l-efkâr min menşûrâti’l-ahyâr ve liâli’l-esfâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2016.
• Koçi̇nkağ, Mansur. “İmâm Şâfiî’yi Ehl-i Hadis Ekolü İçinde Değerlendirmek Mümkün müdür?” Theosophia: Felsefe, İlahiyat, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi 1 (2020), 13.
• Korkut, Ramazan. “Fıkıh Usulü Açısından İlahî Hitabı Anlamanın Dilbilimsel Çerçevesi”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (30 Mayıs 2021), 226-261. https://doi.org/10.33931/abuifd.857486
• Korkut, Ramazan. Fıkıh Usulü Bağlamında Necmeddin Tûfî’nin Mu’tezile Eleştirisi. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2022.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-. el-Hâvi’l-kebîr fî’l-fıkhi -mezhebi’l-İmâm eş-Şâfi‘î. thk. Şeyh Ali Muhammed Muavvid - Şeyh Adil Ahmed Abdu’l-Mevcud. 19 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Merverrûzî, Ebû Alî el-Hüseyn b. Muhammed b. Ahmed el-. et-Ta’lika li’l-Kâdî Hüseyn. thk. Ali Muhammed Muavvız - Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 2 Cilt. Mekke: Mektebetu Nizâr Mustafa el-Bâz, ts.
• Müzenî, Ebû İbrâhîm İsmâîl b. Yahyâ b. İsmâîl el-. Muhtasar el-Müzenî. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1990.
• Nas, Taha. “İmam Şâfiî’nin Sahâbe Kavline Bakışı”, 26.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yaḥya b. Şeref en-. el-Mecmûʿ şerhu’l-Muhezzeb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts. Okuyucu, Nail. Şâfiî Mezhebinin Teşekkül Süreci. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Özen, Şükrü. “Müzenî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/246-250. İstanbul: TDV Yayınları, 2006. Remlî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ahmed b. Hamza er-. Nihâyetu’l-muhtâc ilâ şerاi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1984.
• Rûyânî, Ebû’l-Mehâsin ’Abdulvâhid. Bahru’l-mezheb fi furûʿi’l-mezhebi’ş-Şâfiʿî. thk. Târik Fethî es-Seyyid. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2009.
• Schacht, Joseph. İslam Hukukuna Giriş. çev. Mehmet Dağ - Abdulkadir Şener. Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1977.
• Selâhîn, Abdülmecîd Mahmûd es- - Davud, Hâyil Abdülhafîz. “el-Hivâr el-Mezhebî: Mefhumuhu ve Müntelekâtühü ve Devâbituhu”. el-Fikrü’l-İslâmi el-Muasir 19/75 (2014), 83-84.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî es-. Ref’ü’l-hâcib an Muhtasari İbni’l-Hâcib. thk. Ali Muhammed Muavvız - ’Adil Ahmed Abdmevcud. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1999.
• Sübkî, Ebü’l-Hasan Takıyyüddin Ali b. Abdilkafi b. Ali. Ma’na kavli’l-İmam el-Muttalibi: iza sahha’l-hadis fehuve mezhebî. thk. Ali Nayif Bikâî. Beyrut: Dârü’l-Beşairi’l-İslâmiyye, 1993.
• Şâfi‘î, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs eş-. el-Ümm. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1990.
• Şâfi’î, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs eş-. er-Risâle (İslâm Hukukunun Kaynakları). çev. Abdulkadir Şener - İbrahim Çalışkan. TDV Yayınları: Ankara, 1997.
• Şâfiʿî, Ebû ʿAbdullah Muḥammed b. İdrîs eş-. el-Umm li’ş-Şâfiʿî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1990.
• Şâfiʿî, Ebû ʿAbdullah Muhammed b. İdrîs eş-. er-Risâle. thk. Ahmed Şâkir. Mısır: Mektebetüʾl-Halebî, 1940.
• Şah Veliyyullah Dihlevî, Ebû Abdilazîz Kutbüddîn. el-İnsâf fi Beyâni esbâbi’l-ictihâd. thk. Abdulfettah Ebû Ğudde. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, İkinci Baskı., 1404.
• Şah Veliyyullah Dihlevî, Ebû Abdilazîz Kutbüddîn. ʿİkdü’l-cîd fî ahkâmi’l-ictihâd ve’t-taklîd. thk. Muhibüddin el-Hatip. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, ts.
• Şah Veliyyullah Dihlevî, Ebû Abdilazîz Kutbüddîn - es-Seyyid Sâbık. Hüccetullahi’l-bâliğa. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 2005.
• Şa’rânî, Abdülvehhâb eş-. el-Yevâkit ve’l-Cevâhir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Şa’rânî, Ebü’l-Mevâhib (Ebû Abdirrahmân) Abdülvehhâb b. Ahmed b. Alî eş-. el-Mizânü’l-Hadıriyye. thk. Abdülvâris Muhammed Ali. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, t.y.
• Şebbâr, Said. el-İctihâd ve’t-taklîd fi’l-fikri’l-İslâmi’l-muasıra. y.y: el-Ma‘hedü’l-Alem li’l-Fikri’l-İslâmî, t.y.
• Şehrezûrî, Ebû ʿAmr Takiyyuddîn Osman b. Salâhiddîn ʿAbdirrahmân b. Mûsâ eş-. Edebuʾl-muftî ve’l-musteftî. thk. Muvaffak b. ʿAbdillâh b. ʿAbdilkadir. Medine: Mektebetüʾl-ʿUlûm ve’l-Hikem, 2. Basım, 2002.
• Şiblî, Muhammed Mustafa. el-Medhal. Mısır: Matbaatu Dârü’t-Te’lîf, 1962.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb eş-. Muğni’l-muhtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1994.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî‘ Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm b. Saîd et-. Şerhu Muhtasarü’r-Ravda. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. y.y: Müessesetü’r-Risâle, 1987.
• Yüsrî, Muhammed. İlmü’t-Tevhid İnde Ehli’s-Sünneti ve’l-Cemaati el-Mebâdiü ve’l-Mükedimât. y.y, t.y.
• Zerkeşî, Ebû ʿAbdullah Bedreddîn Muhammed. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fikh. 8 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Kütübî, ts.