Müezzine İcabet İle İlgili Hadislerin Teâruz Ve Dirâyetü’l-Hadîs Bağlamında Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 835 - 855, 31.12.2024

Ibrahim Gökçe

https://doi.org/10.17859/pauifd.1526198

Öz

Müslümanlar için önemli olan, hayatlarının merkezinde ve günün beş vaktinde muhatap oldukları müezzin ile birlikte ezanın sözlerini tekrar etme ritüeli bizzat Hz. Peygamber tarafından öğretilmiştir. Bu eylem İslam bilginleri tarafından zikir statüsünde kabul edildiğinden doğru ve sahih bir şekilde uygulanması önem arz etmektedir. Hz. Peygamber’in yoğun teşviğini dikkate alarak her ezan okunduğunda müezzine eşlik etmek isteyen bir Müslüman öncelikle konuyla ilgili hadisler arasındaki farklılıklar ile yüzleşmektedir. Hadislerin bir kısmı ezanın müezzinin okuduğu şekliyle hiçbir değişiklik yapmadan tekrarını ifade ederken bazı hadisler ise “hayye ʽale’s-salâh” ve “hayye ʽale’l-felâh” sözleri yerine “lâ havle ve lâ kuvvete illâ billâh” denilmesini emretmektedir. Makale bu teâruzun keyfiyetini ve çözüm için başvurulan yöntemleri incelemeyi hedeflemektedir. Ayrıca bu incelemenin dirâyetü’l-hadîs ilminin mensubiyetiyle ilgili de bir bakış açısı sunması makalenin hedefleri arasında yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Fıkhu’l-hadîs, Teâruz, Ezan, Dirâyetü’l-hadîs

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şuʽayb Arnavût vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1421/2001.
• Âli Numân, Şâdî b. Muhammed b. Sâlim. Câmiʽu türâsi’l-ʽallâme el-Elbânî fi’l-fıkh. 17 Cilt. Yemen: Merkezü’n-Nuʽmân li’l-Buhûs ve’d-Dirâseti’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1436/2015.
• Aynî, Bedruddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye şerhu’l-hidâye. thk. Emîn Sâlih Şaʽbân. 13 Cilt. Beyrut: Dârul’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1. Basım, 1420/2000.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed b. Züheyr b. Nâsır. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. thk. Uceyl Câsim en-Neşemî. 4 Cilt. (Kuveyt: Vezâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye ve’l-İdârati’l-Âmmeti lil İftâi ve’l-Buhûsi’ş-Şerriyye, 3. Basım, 1428/2007.
• Çimen, Fatih. “Ezana İcâbet ile İlgili Rivayetlerin Tahlili” Rumeli İslam Araştırmaları Dergisi. 21/7 (Nisan 2021), 51-69.
• Çöklü, Ramazan. Fıkıh Usûlü Kelâm İlişkisi Hicrî 4. Asır Usûlcülerinin Âm Lafızlarla İlgili Yaklaşımlarının Tahlili. (Cessâs, Bâkıllânî ve Kâdî Abdülcebbâr Mukayesesi). Ankara: Fecr Yayınları, 2022.
• Çöklü, Ramazan. “Hanefî Mezhebine Göre İtikâf İbadeti”. Tasavvur/Tekirdağ İlahiyat Dergisi 10/1 (2024), 309-341. Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnavût- Muhammed Kâmil Karabelli. 7 Cilt. Şam: Dâru’r-Risâleti’l-ʽİlmiyye, 1. Basım, 1430/2009.
• Gumârî, Ebü’l-Fazl Abdullāh b. Muhammed b. es-Sıddîk. Tevcîhü’l-ʽinâye li taʽrîfi ilmi’l-hadîs rivâyeten ve dirâyeten. thk. Safvet Cevdet Ahmed. Mısır: Mektebetü’l-Kâhira, 3. Basım, 1429/2008. Elbânî, Nâsırüddin. es-Semerü’l-müstetâb fî fıkhi’s-sünneti ve’l-kitâb. 2 Cilt. Kuveyt: Müessesetü Ğarâs, 1. Basım, 1422/2001. Hâkîm en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek ʽala’s-sahihayn. thk. Ebû Abdurrahmân el-Vâdiʽî. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1. Basım, 1417/1997.
• Hilâlî, Ebû Üsâme Selîm b. Îd. ʽUcâletü’r-râğıb el-mütemennî fî tahrîci kitâbi ʽameli’l-yevm ve’l-leyle li İbni’s-Sünnî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1422/2001.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ʽalâ dürri’l-muhtâr. Thk. Hüsâmüddîn b. Muhammed Sâlih Farfûr. 24. Cilt. Şam: Dâru’s-Sekâfe ve’t-Türâs, 1. Basım, 1421/2000.
• İbnü’l-Ekfânî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Sâid el-Ensârî es-Sincârî. İrşâdü’l-kâsıd ilâ esne’l-makâsıd. thk. ʽAbdü’lmünʽim Muhammed ʽUmer. Kâhire: Dâru’l-Fikr, ts..
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi şerhi sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdülbaki. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʽrife, 1. Basım, 1379/1959.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tevdîhı nuhbeti’l-fiker. thk. Nûrüddîn ʽItr. Kahire: Dâru’l-Basâir, 1. Basım, 1432/2011.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk es-Sülemî en-Nîsâbûrî. Sahîhu İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafa el-Aʽzamî. 2 Cilt. Riyad: el-Mektebü’l-İslâmî, 3. Basım, 1424/2003.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. 2 Cilt. Suriye: Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fethu’l-kadîr. nşr. Abdürrezzâk Gâlib el-Mehdî. 10 Cilt. Pakistan: Mektebetü Reşîdiyye, ts.
• İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân el-Bağdâdî ed-Dımaşkî. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Mahmûd b. Şaʽbân vd.. 6 Cilt. Kahire: Mektebetü Tahkîki Dâri’l-Haremeyn, 1. Basım, 1417/1996.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân ibn Abdurrahmân eş-Şehrazûrî. ‛Ulûmu’l-hadîs. thk. Nûrüddîn ʽItr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâiʽu’s-sanâʽi fî tertîbi’ş-şerâʽi. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Lâşîn, Mûsâ Şâhîn. Fethu’l-münʽim şerhu Sahîhi Müslim. 10 Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1. Basım, 1423/2002.
• Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Ashâbî. el-Muvatta. thk. Beşşâr Maʽrûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1417/1997.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʽu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʽArabî, 1. Basım, 1412/1991.
• Molla Hüsrev, Mehmed b. Ferâmuz. Mirâtü’l-usûl fî şerhi mirkâti’l-vusûl. nşr. Siraç Yayınevi Komisyonu. İstanbul: Siraç Yayınevi, 1. Basım, 1444/2022.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Minhâcü’l-muhaddisîn ve sebîlü tâlibîhi’l-muhakkıkîn. thk. Mâzin b. Muhammed es-Sirsâvî. 15 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru’l-Mihâci’l-Kavîm, 1. Basım, 1441/2020.
• Sâlih, Muhammed Edîb. Tefsîru’n-nusûs fî’l-fıkhi’l-islâmî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 5. Basım, 1429/2008.
• Sehârenpûrî, Halîl b. Ahmed b. Mecîd. Bezlü’l-mechûd fî halli süneni Ebî Dâvûd. thk. Takiyyü’d-dîn en-Nedvî. 14 Cilt. Hindistan: Merkezü’ş-şeyh Ebi’l-Hasen en-Nedvî li’l-Buhûs ve’d-Dirâyeti’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1427/2006.
• Sübkî, Mahmûd Muhammed Hattâb. el-Menhelü’l-ʽazbü’l-mevrûd şerhu Süneni Ebî Dâvûd. 10 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1351/1932.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî el-Yemenî. İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hakki min ʽilmi’l-usûl. thk. Muhammed Subhî Hasen Hallâk. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2. Basım, 1424/2003.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî el-Yemenî. Neylü’l-evtâr şerhu münteka’l-ahbâr min ehâdîsi seyyidi’l-ahyâr. thk. İsâmüddîn es-Sebâbetî. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1. Baskı, 1413/1993.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʽcemü’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1. Basım, 1415/1994.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerhu meâni’l-âsâr. thk. Muhammed Zührî en-Neccâr-Muhammed Seyyid Câd el-Hak. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1414/1994.
• Tehânevî, Zafer Ahmed b. Latîf el-Osmânî. Kavâid fî ʽulûmi’l-hadîs. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 10. Basım, 1428/2007.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî. et-Telvîh ilâ keşfi hakâiki’t-tenkîh. thk. Muhammed Adnân Dervîş. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkam, 1420/1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). Sünenü’t-Tirmizî. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir-Muhammed Fuâd Abdülbâkî vd.. 5 Cilt. Mısır: Matbaʽatü Mustafa el-Bâbî, 1395/1975.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Hazrecî. thk. Alî Muhammed Muʽavvid-Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Fethu’l-ʽalâm bi şerhi’l-iʽlâm bi ehâdîsi’l-ahkâm. Bayrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1. Basım, 1421/2000.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî eş-Şâfiî. Teşnîfü’l-mesâmiʽ bi cemʽi’l-cevâmiʽ. Thk. Seyyid Abdülazîz-Abdullâh Rebîʽ. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü Kurtuba, 1. Basım, 1418/1998.