BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA GÜNEY AZERBAYCAN’IN ÖNEMİ VE TEBRİZ’İN OSMANLI BİRLİKLERİ TARAFINDAN ZAPTI (1915)

Yıl 2021, , 157 - 173, 02.11.2021

Kamuran Karabalık

https://doi.org/10.30794/pausbed.901984

Öz

İran’ın kuzey batısında yer alan ve stratejik olarak önemli bir konumda bulunan Güney Azerbaycan, 1907 Rus-İngiliz Antlaşması ile Rus nüfuz bölgesi ilan edildi. Bu tarihten sonra Güney Azerbaycan’da siyasi, iktisadi ve askeri faaliyetlerini arttıran Rusya, İran hükümetinin tepkilerine rağmen bölgeyi adım adım işgal etmeye başladı. Bu süreçte Güney Azerbaycan’daki Ermeni, Nasturi ve bazı Kürt aşiretlerinin de desteğini alan Rusya, Osmanlı-İran sınırında asayiş problemlerine sebep oldu. Birinci Dünya Savaşı başladıktan sonra da Güney Azerbaycan’daki faaliyetlerini arttıran Rusya, buradaki asker sayısını arttırdı ve bölgenin önemli ticaret merkezi olan Tebriz’i işgal etti. Fakat kısa bir süre sonra Sarıkamış harekâtından dolayı Güney Azerbaycan’da bulunan birliklerinin önemli bir kısmını Kafkasya’ya sevk eden Rusya, bölgeyi tahliye etmeye başladı. Bu durumdan istifade eden Osmanlı birlikleri, Ocak 1915’de Güney Azerbaycan vilayetlerini zapt etmeye başladılar. 9 Ocak’ta da Tebriz’e giren Osmanlı birlikleri, yerli ahali tarafından coşkulu bir şekilde karşılandılar. Fakat Sarıkamış harekâtının faciayla sonuçlanması üzerine Tebriz tekrar Ruslar tarafından işgal edildi.
Bu çalışmanın amacı, Birinci Dünya Savaşı sırasında Güney Azerbaycan’ın önemini ve Tebriz’in Osmanlı birlikleri tarafından zaptını kaynaklar ışığında incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı, Güney Azerbaycan, Tebriz, Rusya, Osmanlı Devleti, İran

THE IMPORTANCE OF SOUTH AZERBAIJAN IN THE FIRST WORLD WAR AND THE SEIZURE OF TABRIZ BY OTTOMAN TROOPS (1915)

Öz

South Azerbaijan, located in the northwest of Iran and in a strategically important position, was declared a Russian sphere of influence with the Anglo-Russian Convention of 1907. Russia, which increased its political, economic, and military activities in South Azerbaijan after that date, started to invade the region step by step despite the reactions of the Iranian government. In that process, Russia, receiving the support of the Armenian, Nestorian, and some Kurdish tribes in South Azerbaijan, caused public order problems on the Ottoman-Iran border. Raising its activities in South Azerbaijan after the First World War started, Russia increased the number of soldiers there and occupied Tabriz, which was an important commercial center of the region. However, after a short time, Russia, sending a significant portion of its troops in South Azerbaijan to Caucasia due to the Sarıkamış operation, started to evacuate the region. Taking advantage of this, Ottoman troops began to seize the South Azerbaijan provinces in January 1915. The Ottoman troops entering Tabriz on January 9 were welcomed enthusiastically by the local people. However, as the Sarıkamış operation ended in disaster, Tabriz was again occupied by the Russians.
The purpose of this study is to examine the importance of South Azerbaijan during the First World War and the seizure of Tabriz by Ottoman troops in light of relevant sources.

Anahtar Kelimeler

First World War, South Azerbaijan, Tabriz, Russia, Ottoman Empire, Iran

Kaynakça

• ATASE (Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı Arşivi)
• Abrahamian, E. (2008). A History Of Modern Iran, Cambridge Press, Newyork.
• Abrahamian, E. (1969). The Crowd in the Persian Revolution, Iranian Studies, C: 2/4, pp. 128-150.
• Albayrak, K. (1997). Keldaniler ve Nesturiler, Vadi Yayınları, Ankara.
• Blaga, R. (1997). İran Halkları El Kitabı, Yeni Zamanlar Dağıtım, İstanbul.
• Cezani, B. (2014). İran Meşrutiyet Devrimi (1906-1911), Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Erwand, A. (1969). The Crowd in the Persian Revolution, Iranian Studies, 2/4, 128-150.
• Ettehadiyyeh, M. (2010). İran Geçici Hükümeti, İran ve Birinci Dünya Savaşı, Büyük Güçlerin Savaş Alanı, (çev: Gül Çağalı Güven), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, ss. 9-29.
• Gaunt, D. (2009). İran İmparatorluğu Dışişleri Bakanlığı Diplomatik Belgeleri, İran’ın Tarafsızlığı, (çev: Bilge Bulut), Pencere Yayınları, İstanbul.
• Hafeziniya, M. R. (2017). İran Jeopolitiği ve Siyasi Coğrafyası, İraniyat Yayınları, Ankara.
• İran Azerbaycanı Tedkik Raporu. (1927). Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Matbaası, Ankara.
• Kasımov, M. (2000). Birinci Dünya Muharibesi İllerinde Büyük Devletlerin Azerbaycan Siyaseti 1914-1918 Yıllar, Adiloğlu Neşriyat, Bakü.
• Kenan, M. (1928). Büyük Harpte İran Cephesi, Cilt: 1, Büyük Erkânı Harbiye Reisliği, Ankara.
• Larcher, M. (1927). Büyük Harpte Türk Harbi, C: 2, (Çev: Mehmet Nihat), İstanbul.
• Sahir, H. (1934). İran Azerbaycan’ı Tabi Coğrafyası, Azerbaycan Yurt Bilgisi, 1-3/1-36, Burhanettin Matbaası, İstanbul, ss. 183-190.
• Smirnoff, K. (1928). İranlılar, İran’ın Etnoğrafi Vaz’iyyeti, Akvam ve Kabaili, (Çev: Mütekaid Kâim-makam Nazmi), Askeri Matbaa.