XII. YÜZYILDAN OSMANLI HÂKİMİYETİNE KADAR GÜRCİSTAN KIPÇAKLARI

Yıl 2020, Sayı: 41, 228 - 245, 19.10.2020

Mehmet Kıldıroğlu

https://doi.org/10.30794/pausbed.738120

Cited By: 2

Öz

Bu makalede Gürcistan ve çevresinde 1118 yılından beri varlığını devam ettiren Kıpçakların yani Gürcistan Kıpçaklarının siyasi tarihi ele alınmıştır. Moğol istilası öncesinde Karadeniz’in kuzeyindeki Ruslarla yaptıkları mücadelelerde gücünü ve etkisini kaybetmeye başlayan Kıpçaklar Gürcü Kralı IV. Davit’in daveti üzerine Gürcistan topraklarına gelmiştir. Kral IV. Davit bu davetin kısa bir süre öncesinde güzelliği ile ünlü Atrak Han’ın kızı Tamara ile evlenmiş ve bu evliliğe dayanarak Kıpçakları kendi ülkesine davet etmiştir. Yeni gelen bu güçlerle ordusunu güçlendirmiştir. Bu çalışmada Kıpçakların Karadeniz’in kuzeyindeki durumlarından başlayarak Gürcistan’a gelmeleri, Gürcü ordusuna büyük destek sağlamaları, bunun neticesinde Gürcüler tarafından önemli mevkilere getirilmeleri, sonraları aralarının açılıp ayrı düşmeleri ele alınacaktır. Daha sonrasında ise Kıpçakların bölgeye gelen Moğollar, Timurlular, Karakoyunlular, Akkoyunlular ve Safevilerle yaptıkları ittifaklardan, kurdukları Kıpçak Atabek Hükümetinin faaliyetlerine daha çok kronolojik olarak değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Gürcü, Kıpçak, Atrak, Tamara, Tao Vadisi

Kaynakça

• A Chronicle of the Early Safawis being the Ahsanu’t-tawarikh of Hasan-i Rumlu (edited by C.N.Seddon), vol. I, Baroda, 1931. Ahincanov, S. (2009). Türk Halklarının Katalizör Boyu Kıpçaklar, Çev. Kürşad Yıldırım, İstanbul. Ala ad-din Ata Melik Cuveyni, (1996). Tarih-i Cihangüşa, Çev. M. Öztürk, Ankara. Alasania, G. (2002). Gürcü Kıpçakları, Türkler 2, Yeni Türkiye Yayınları, İstanbul. Ateş, E. (2015). XII-XIII. Yüzyıllarda Güney Kafkasya’da Kıpçaklar, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Ayan, E. (2009). Selçuklu-Kıpçak İlişkileri, SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (II) Bala, M. (1997) "Gürcistan", İA, c. IV, Eskişehir. Berdzenişvili, N. Canaşia, (Cavahişvili, İ). (2000). Gürcüstan Tarihi (Başlangıçtan 19. Yüzyıla Kadar), (Çev. Hayri Hayrioğlu), Sorun Yayınları, İstanbul. Bernştam, A.N. (1947). Drevneyşiye tyurkskiye elementı v etnogeneze SredneyAzii//SE, No:6-7. Biçurin, N.Y. (1851/1998) Sobraniye svedeniy o narodah obitavşçih v sredney Azii v drevne vremena, T.I-III, Saint-Petersbourg, Almatı.(Almatı'da 1998 yılında 1851 baskısı tıpkıbasım yapılmıştır). Brosset, M. F. (1849). Histoire de la Géorgie, depuis de l’antiquité jusqu’au XIXͤ siècle, I, S-Petersborg. Brosset, M. F. (1856). Histoire de la Géorgie, depuis de l’antiquité jusqu’au XIXͤ siècle, II, S-Petersborg. Brosset, M. F. (1841). Materiaux pour servir à l’histoire de la Géorgie, depuis l’an 1221 jusqu’en 1755, St.-Pétersbourg. Brosset, M. F. (1851). Additions et éclaircissements à l’histoire de la Géorgie depuis l’antiquité jusqu’en 1469 de J.-C., St.-Petersbourg, Coğ, M. Ortaçağ’da Kafkasya Havzasında Kıpçaklar, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 2015; (19). Efendiyev, O.A. (1981). Azerbaycanskoye gosudarstvo Sefevidov v XVI veke. Baku. Efendiyev, O., Musalı, N. (2010). Vzaimootnoşeniya Azerbaycanskogo gosudarstva Sefevidov s gruzinskimi knyajestvami v pervoy çetverti XVI veka. Aktualnıye problemı istorii Kavkaza (Materialı mejdunarodnoy konferentsii, posvyaşçennoy 100-letiyu so dnya rojdeniya professora R.M. Magomedova). Mahaçkala: İzdatelstvo DGU. El-Bundarî, (1943). Zubdeu’n-Nusra ve Nuhbetu’l-Usra, çev. K. Burslan, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, İstanbul. Galstyan, (2005). “Sebastatsi Vakayinamesinden Bir Bölüm” “Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, Çev. İlyas Kamalov, İstanbul. Genceli Kiragos, (1928). “Ermeni Müelliflerine Nazaran Moğollar”, E. Daulaurıe, Türkiyat Mecmuası, C.II. Gippert, J. (2015). The “Bun-Turks” in Ancient Georgia, Studies on Iran and The Caucasus, Boston, Gökbel, A. (2000). Kıpçak Türkleri, Ötüken Yayınları, İstanbul. İbn al-Athir, (1849. Fragments de Géographies et d’historiens arabes et persans inédits, relatifs aux anciens peuples du Caucase et de la Russie méridionale; traduits et accompagnies de notes critique par M. Defremery, second articles de notes suite des extraits, Journal Asiatique, Novembre-Decembre. İbnu’l Esir, (1987). el-Kâmil fî't-Târîh, çev. A. Özaydın, A. Ağırakça, İslâm Tarihi, İbnu’l-Esîr, el-Kâmil fi't-Târîh Tercümesi, 12 cild, İstanbul. İpatyevskaya Letopis, (1926-1928) Polnoye sobraniye Russkix letopisey. T.I, Leningrad İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR. İstoriya Gruzi, s drevneyşih vremen do 60-godov 19 veka, I. (1962). (Heyet: N.A. Berdzenişvili (Başredaktör), V.D. Dondua, G.A. Melikişvili). Johan de Plano Carpini, (2000). Moğol Tarihi ve Seyahatname 1245-1247, Çev: Ergin AYAN, Derya Kitapevi, Trabzon Kartlis Tskhovreba, (2014). A Hıstory of Georgia, Edit. Roin Met’reveli and Stephen Jones, Tiblisi. Kayabalı, İ-Arslanoğlu, C. (1973). “Atabeklerin, Anadolu’nun Kuzey Doğu Sınır Boylarında, Anadolu’ya ve Türklüğe Yaptığı Hizmetler”, Türk Kültürü, 126/XI, s. 349. Kıldıroğlu, M. (2013). Kırgızlar ve Kıpçaklar, TTK Yayınları, Ankara. Kıldıroğlu, M.(2018). Kişi, Boy, Oymak ve Kabile Adlarına Göre Ahıska ve Çevresinde Kıpçaklar, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi Volume: 40, Winter. Kılıç, O. (2019). From the relationship of Georgia with the Empire of Trebizond (The second half of the XIII. Century), Ortaçağda Türk-Gürcü İlişkileri, Editörler: Prof. Dr. İbrahim Tellioğlu-Prof. Dr. Roin Kavrelişvili, Gori. Kırzıoğlu, M. F. (1953). Kars Tarihi i, İstanbul. Kırzıoğlu, M.F.(1963). Şerehnâme ile Dede-Korkut Oğuznâmelerine ne göre: Kürtlerin Kökü Oğuzların Bogduz ile Becen Boylarındandır, TKAE Türk Kültürü Dergisi, Sayı:6, Nisan. Kırzıoğlu, M.F.(1984). Dağistan, Aras-Dicle-Altay ve Türkistan Türk Boylarından Kürtler, TKAE Yayınları Ankara. Kırzıoğlu, M.F. (2008), Ahıska-Ardahan-Artvin ve Oltu’da Hristiyan Atabekler Hükümeti-I (1268-1578), Yıl:4, Sayı:10, Ankara.
• Kırzıoğlu, M.F. (1992). Fahrettin, Yukarı Kür ve Çoruh Boylarında Kıpçaklar, TTK Yay., Ankara. Kırzıoğlu, M. F. (1993), Osmanlılar’ın Kafkas-Elleri’ni Fethi (1451- 1590), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. Klyaştorny, S.G. (1986). Kıpçaki v runiçeskih pamyatnikah//Turcologia, Leningrad. Klyaştorny, S.G. (1994). Drevne tyurkskie plemennie soyuzı i gosudarstva Velikiy Stepi, Sank-Peterburg. Koç. A. (2016). “Bun-Türkler”,BAL-TAM Türklük Bilgisi Dergisi, sayı: 24,Eylül, Prizren-KOSOVA. Köprülü, F. (1943). “Türk Etnolojisine Ait Notlar: Uran Kabilesi” (TTK Belleten, VII, nr. 26, Nisan. Kumekov, B.E. (2008). Kazahi i vengrı: obşçiye istoriçeskiye korni // Ulı Dalanın Birtuarulanı: (Altı Alaştın Ardaktısı, körnekti türkitanuşı, madeniyet kayratkeri, Macarstan galımı Mandoki Konır İştvanga arnaladı).1944-1992. Almatı:OGK, 2. Küpeli, Ö. (2015). Transkafkasya’da Güç ve Rekabet: 97 XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Güney Kafkasya’da Osmanlı-Safevi Mücadelesi, Cihannüma, Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi Sayı: I / 1 – Temmuz. Lavrentskaya Letopis, (1997), (Polnoye sobraniye russkih letopisey), T.I. Moskva. Mar, N.Y. (1901). İppolit. Tolkovaniye Pesni Pesney. SPb. Mamistvalishvili, E. (2019). From the relationship of Georgia with the Empire of Trebizond (The second half of the XIII. Century), Ortaçağda Türk-Gürcü İlişkileri, Editörler: Prof. Dr. İbrahim Tellioğlu-Prof. Dr. Roin Kavrelişvili, Gori. Margarian, H. (1997). Autour des Hypotheses de l'Origine Kurde de la Maison Princière Arménienne des Zakarides, Iran & the Caucasus, Vol. 1. Minorsky, V. (1987). "Tiflis", İA, XII/1, Moğolların Gizli Tarihi I, (1986). Manghol-un Niuça Tobça’an (Yüan-Ch’ao Pi-Shi) / Çev. Ahmet Temir, TTK, Ankara. Mroveli, L. (1979) Jizn Kartliykih Tsarey, Nauka, Moskova. Müverrih Vardan, (1937). “Türk Fütuhatı Tarihi” (nşr. H. D. Andreasyan), Tarih Semineri Dergisi, I-II. Öztuna, Y. (1996), Devletler ve Hanedanlar: Türkiye (1074-1990), c. II, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. Paydaş, K. (2006). Akkoyunlu ve Karakoyunlu Türkmenlerinin Gürcistan’a Yaptıkları Seferler, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt:21, Sayı:2. Ramstedt G.İ. (1913/1918). "Zwei Uigurische Runeninschriften in der NordMongolei", Journalde la Societe Finno-Ougrienne, Vol. 30, Helsinki. Raşid ad-Din, (1952). Sbornik letopisey. M.;L., T. I. Sardelić M. (2015), Kumani-Kipćaci između Azije i Europe u razvijenomei kasnome srednjem vjeku, Migracijske i etnićke teme, 31, 2:247-274 Sıma Tsyan, (2002). Istorıçeskie zapiski (ŞiTszei), T.VIII, Perevod s kitayskogoR.V. Viyatkina i A.M. Karapetyan stvavstup. ct. R.V.Viyatkina.- Moskva. Vost. lit. Subaşı Ö. (2013). XI. Yüzyılda Tao-Klarjeti Bölgesinde Türk Hâkimiyeti, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/5 Spring. Takayşvili, E. S. (1900). İstoçniki gruzinskih letopisey- Sbornik materialov dlya opisaniya mestnostey i plemen Kavkaza, Vıp.28. Taneri, A. (1993). Celâleddin Harizmşah, DİA, VIII. Tellioğlu, İ. (2018). Kıpçak-Gürcü İlişkileri, Ortaçağda Türk-Gürcü İlişkileri, Ed. İ. Tellioğlu, R. Karaveşvili, Gori, Gürcistan. Tellioğlu, İ. (2009). “Orta Çağ’da Türk-Gürcü münasebetlerini şekillendiren faktörler”, 38. Icanas Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (10-15 Eylül 2007 Ankara), Doğubilim Çalışmaları, Bildiriler, VI, Ankara. Toksoy, A. (2007). Celâleddin Harzemşah’ın Gürcistan’daki Faaliyetleri, Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt-Sayı: 9-1. Toksoy, A. (2008). Dede Korkut Destanlarında Tav-Eli ve Çevresi, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature 35 Hınz, Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd, s. 120 and History of Turkish or Turkic Volume 3/1 Winter. Turan, O. (2003). Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, İstanbul 2003. Uygur, S. (2017). 1595 Tarihli Defter-i Mufassal-ı Livâ-i Ahısha’da Geçen Türkçe Kökenli Kişi Adları Üzerine, VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, Yıl/Vol. 2, Kafkasya Özel Sayısı/ Special Issue on Caucasia ISSN: 2149-9535, Yakubovsky, A. (1954), İbn-i Bibi’nın XIII. Asrın Başında Anadolu Türklerinin Sudak, Polovets (Kıpçak) ve Ruslara Karşı Yaprıkları Seferin Hikâyesi, D.T.C.F Dergisi, Cilt:12, Sayı:1-2. Yücel Uydu, M.(2002). Kıpçak Maddesi, DİA, Cilt:25, İstanbul, 2002. Yücel Uydu, M. (2007). İlk Rus Yıllıklarına Göre Türkler, TTK Yayınları, Ankara. Zuev, Y.A. (1967). Drevnetyurkskiye genealogiçeskiye predaniya kak istoçnik po ranney istorii tyurkov. Dis….kand. ist. Nauk, Alma-Ata.