HOMMAIRE’İN SAMSUN SAHİL ŞERİDİNE (ALAÇAM’DAN ÇARŞAMBA’YA) YÖNELİK GÖZLEMLERİNE DAİR ELEŞTİREL BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Sayı: 47, 19 - 32, 02.11.2021

Ayşegül Kuş Hasan Atmaca

https://doi.org/10.30794/pausbed.903240

Öz

Samsun, Anadolu yarımadasının Karadeniz kıyı şeridinde batıda Kızılırmak ve doğuda Yeşilırmak vadileriyle sınırlanan bir alanı kaplar. 19. yüzyılda uluslararası ticarete açılması, buharlı gemilerin düzenli seferlere başlaması ve tütün ekiminin yaygınlaşması gibi faktörler, bölgeye yönelik ilginin daha da artmasına yol açmıştır. Bu ilgiye koşut olarak, pek çok batılı seyyah ve araştırmacı bölgeyi ziyaret etmiştir. Bunlardan biri de Fransız seyyah Xavier Hommaire de Helll’dir. O, 1847 yılında Karadeniz’e doğru bir seyahate çıkmıştır. Seyyah Amasra üzerinden bir kayıkla Alaçam’a oradan Bafra, Samsun ve Çarşamba’ya gelmiş ve bu yerlere ilişkin gözlem ve incelemeler yapmıştır. Bu çalışma, “Voyage et en Perse exêcute par Ordre du Government Français” adı ile 1854 yılında Paris’te yayımlanan yapıtının birinci cildindeki gezi notlarına dayanmaktadır. Çalışmanın amacı, verilen bilgileri doküman inceleme yöntemi ile yapı söküme uğratarak bölgenin hem fiziki, idari, sosyal ve ekonomik yapısının hem de tarihinin aydınlatılmasına katkılar sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

19.yüzyıl, Samsun, Bafra, Çarşamba, seyyah, Hammaire

Destekleyen Kurum

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi Ofisi

Proje Numarası

PYO.EGF.1901.19.001

A CRITICAL EVALUATION OF HOMMAIRE'S OBSERVATIONS ON SAMSUN COASTLINE (FROM ALACAM TO CARSAMBA)

Öz

Samsun covers an area bordered by Halys in the West and Iris valleys in the East. The factors such as its being open to interanational trade, the regular voyages of the steamships and the commonly farming of the tobacco caused the interest towards the region to increase in the 19th century. In accordance with this interets, a greta number of western travelers and researchers visited the region One of those is Wavier Hommaire de Hell. İn 1847 he made a travel to the Black Sea. The traveler came to Alaçam, Bafra and then proceeded to Samsun and Çarşamba and made observations Related to those places. This study is based on the travel notes of Hommaire in the first volüme of the work published in Paris in 1854 under the title of“Voyage et en Perse exêcute par Ordre du Government Français”. The purpose of the study is to make some contributions to enlightenmentf of the physical, administrative, social and ecomonic structure and the history of the region.

Anahtar Kelimeler

19th century, Samsun, Bafra, Carsamba, traveler, Hommaire

Proje Numarası

PYO.EGF.1901.19.001

Kaynakça

• Cevdet Tasnifi Evkaf (BOA. C. EV.), 147/7314.
• Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi Belgeleri (BOA. HR. MKT.), 24/9
• Meclis-i Vâlâ Riyaseti Defterleri (BOA. MVL), 73/59.
• Ainsworth, W. F. (1842). Travels and Researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea And Armenia. John W. Parker, London.
• Baskıcı, M. M. (2005). 1800-1914 Yıllarında Anadolu’da İktisadi Değişim. Turhan Kitabevi, Ankara.
• Bay, A. (2008). “Canik Muhassıllığı İçin Yapılan Siyasî Mücadeleler”, Karadeniz Araştırmaları, 19, 67-85.
• Baykara, T. (1988). Anadolu’nun İdari Tarihi Coğrafyasına Giriş I: Anadolu’nun İdari Taksimatı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara.
• Bayraktar, S. (2005). Samsun ve İlçelerinde Türk Mimari Eserleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Baytal, Y. (2013). “Samsun Limanı İnşası”, Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti Ve Canik I, (Ed:O. Köse), Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun.
• Bıjışkyan, P. M. (1998). Pontos tarihi, 2. Baskı, (Çev:H. Andreasyan), Çiviyazıları, İstanbul.
• Bostan, İ. (1995). “Rusya’nın Karadeniz’de Ticarete Başlaması ve Osmanlı İmparatorluğu” (1700-1787), Belleten, 69(225), 353-394.
• Bryer, A. & Winfield, D. (1985). The Byzantine Monumnets and Topography Of Pontos, (Cilt I), Edmundsbury Press, Wahington D.C
• Çadırcı, M. (1988). “Tanzimat’ın Karadeniz’de Uygulanması”. I. Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri, (Ed:M. Sağlam ve diğerleri), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Samsun.
• Çağlayan, K. T. (2006). “İngiliz Konsolosluk Raporlarına Göre 1841 Yılında Samsun Ve Çevresinde Ticaret”, Geçmişten Geleceğe Samsun Sempozyumu, (Ed: C. Yımaz), Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Samsun.
• Darkot, B. (1967). “Samsun”, İslâm Ansiklopedisi, 10, 172- 176.
• Dığıroğlu, F. (2011). Xıx. Yüzyıl Karadeniz'inde Yeni Bir Ticari Merkez: Samsun. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ekinci, E. (2007). “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Samsun’da Deniz Ulaşımı”, Geçmişten Geleceğe Samsun II (Ed:C. Yılmaz), Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Samsun
• Erler. Y. & Edinsel, K. (2011). “Samsun’da Tütün Üretimi (1788-1919)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(8), 231-247.
• Etensel İldem, A. (2000). Fransız Gezginlerin Gözüyle Türkler ve Yunanlılar. Boyut Yayın Grubu, İstanbul.
• Eyice, S. (1963). “X. Hommaire de Hell ve Ressam Jules Laurens, Müşterek Türkiye Seyehatnamelerinin Değerlendirilmesi Yolunda Bir Araştırma”. Belleten, 27(105), 59-88
• Helmuth Von, M. (1969). Moltke’nin Türkiye Mektupları, (Çev:H. Örs), Remzi Kitabevi, İstanbul
• İpek, N. (1999). “Canik Sancağının Nüfusuna Dair Bir Değerlendirme”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 35-51.
• İpek, N. (2006). İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler. Serander Yayınları, Trabzon.
• İpek, N. (2012). “Kuruluşundan Cumhuriyet’e Canik Sancak Merkezi Samsun Şehri”, İlkçağ’dan Cumhuriyete Canik, (Ed:C. Yılmaz), Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun.
• İpek, N. (2018). Canik ve Göç, Canik Belediyesi Yayınları, Samsun.
• Karagöz, R. (2006). “II. Meşrutiyet Döneminde Canik Sancağında İdari Yapılanma”, Geçmişten Geleceğe Samsun I, (Ed:C. Yılmaz), Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Samsun.
• Karagöz, R. (2009). Karadeniz’de bir hanedan kurucusu Haznedarzade Süleyman Paşa, Etüt Yayınları, Samsun.
• Karagöz, R. (2012). “Canik’in İdari Yapısı ve İdarecileri”, İlkçağdan Cumhuriyete Canik, (Ed: C. Yılmaz), Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun.
• Kinneir, J. M. (1818). Journey through Asia Minor, Armenia and Koordistan in the Years of 1813 And 1814, John Murray, London.
• Köse, M. Z. (2013). “Xıx. Yüzyılın Ortalarında Samsun Limanı’nda İthalat ve İhracat”, Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik (Ed:O. Köse), Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun.
• Köse, O. (2012). “Canik’in Osmanlılara Geçişi Ve Canik’te İktisadi Yaşam”, İlkçağdan Cumhuriyete Canik, (Ed:C. Yılmaz), Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun.
• Köse, O. (2014). “Onsekizinci Yüzyılda Çarşamba”, Çarşamba Araştırmaları (Ed:C.Yılmaz), Çarşamba Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun.
• Kuş, A. (2016). Batılı Seyyah Araştırmacılara Göre 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Doğu Karadeniz Bölgesi. Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun.
• Kuş, A. (2016).” Kinneir’in Samsun-Tirebolu Yol Güzergâhındaki İzlenimleri”, Yabancı Seyahatnamelerde Türkiye, (Ed:M. Ç. Özdemir ve Y. E. Tekinsoy), Türk Yurdu Yayınları, Ankara.
• Kütükoğlu, M. (1995). “Osmanlı Buharlı Gemi İşletmeleri Ve İzmir Körfezi Hamidiye Şirketi, Çağını Yakalayan Osmanlı”, Osmanlı Devleti’nde Modern Haberleşme ve Ulaşım Teknikleri, (Ed:E. İhsanoğlu ve M. Kaçar), İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, İstanbul.
• Kütükoğlu, M. S. (2013). Balta Limanı’na Giden Yol Osmanlı-İngiliz İktisâdî Münâsebetleri (1580-1850). Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Mordtman, A. D. (1925). Anatolian Skizzenn Und Reisebriefe Aus Kleinasien, (Ed: F. Babinger), Biblio Verlag, Hanover.
• Öz, M. (1999). XV.-XVI. yüzyıllarda Canik Sancağı, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Pınar, İ. (2001). Hacılar, Seyyahlar, Misyonerler Ve İzmir: 1608- 1918, İzmir Yayıncılık, İzmir.
• Quatert, D. (2004). “19. yüzyıla Genel Bir Bakış Islahatlar Devri (1812-1914)”. Osmanlı İmparatorluğu’nun Sosyo-Ekonomik Tarihi II, (Çev:Süphan Andıç), ErenYayıncılık, İstanbul.
• Saydam, A. (2005). “Trabzon’un İdarî Yapısı Ve Yenileşme Zarureti (1793-1851)”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, 18, 285-317.
• Serbestoğlu, İ. (2015). Canik Sancağı, (1863-1865). Huzur Yayınevi, Malatya.
• Serbestoğlu, İ. (2015). “Tanzimat Döneminde Samsun Limanı Projeleri”, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 5(12), 103-118.
• Strabon, (1969) Coğrafya, Kitap XII, Bölüm I-II-III, (Çev: A. Pekman). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul.
• Tellioğlu, İ. (2011). “Osmanlı Hâkimiyetine Kadar Canik”, İlkçağdan Cumhuriyete Canik, (Ed:C. Yılmaz ), Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun.
• Tsetskhladze, G. (1994). “Greek Penetration of The Black Sea”, The Archeology of Greek Colonisation, (Ed:G. R. Tsetskhladze and F. De Angelies), Oxford University Committee for Arheology Press, Oxford.
• Usta, V. (2013). “Trabzon’dan Söz Eden Seyahatnameler Hakkında Bir Değerlendirme”, Türk Yurdu, 310 (33), 198-203.
• Uzun, A. (2002). Tanzimat ve Sosyal Direnişler, Eren Yayıncılık, İstanbul.
• Üçel-Aybet, G. (2003). Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530-1699), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Van Lennep, H. J. (1870). Travels in The Little- Known Parts of Asia Minor I, John Murray, London.
• Yerasiomos, S. (1991). Les Voyageurs Dans l’Empire Ottoman (XV-XVI Siecles), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Yılmaz, Ö. (2014). “Samsun’da Fransız Konsolosluğunun Kurulması ve Fransız Arşiv Belgelerine göre Şehrin Durumu”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 8(16), 57-85.
• Yılmaz, Ö. (2006). Batılı Seyyahlara Göre Trabzon (1808- 1878). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Yılmaz, Ö. (2012). Tanzimat Döneminde Trabzon. (Yayımlanmamış doktora tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Yılmaz, Ö. (2015). “Fransız Arşiv Belgelerine göre 20. Yüzyılın Başında Samsun Limanı”, Belleten, 79(286), 1040-1072.
• Yolalıcı, M. E. (1998). Xıx. Yüzyılda Canik (Samsun) Sancağı’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu, Ankara.