GELİR VERGİSİ KANUNU’NUN KAYIT DIŞI EKONOMİ AÇISINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2022, Sayı: 53, 201 - 214, 28.10.2022

Muharrem Çakır

https://doi.org/10.30794/pausbed.1088275

Öz

1960’lı yıllardan itibaren tüm dünyanın ilgi odağına girmeye başlayan kayıt dışı ekonomi her ülkede farklı biçimde ortaya çıkmakta ve farklı terimlerle adlandırılmaktadır. Tanımlanmasında ve ölçülmesinde zorluklar bulunan kayıt dışı ekonomi ortaya çıkardığı olumsuz etkiler nedeniyle arzu edilmeyen bir durumdur. Bu nedenle kayıt dışı ekonominin nedenlerinin tespit edilmesi kayıt dışılıkla mücadelede büyük önem arz etmektedir. Kayıt dışı ekonominin çok sayıda nedeni olmakla birlikte bu nedenler ülkeler arasında farklılık göstermektedir. Ancak genel kabul görmüş en önemli neden vergi yükünün ağır olmasıdır. Bu nedenle kayıt dışı ekonomi ile mücadelede vergiler, üzerinde durulması gereken bir konu haline gelmektedir. Literatürde kayıt dışılığın vergi ile ilişkisini ele alan çalışmalar olmakla birlikte çalışmaların birçoğu kayıt dışı ekonominin vergi gelirlerinde meydana getirdiği etki üzerinedir. Bu çalışmada ise gelir vergisi kapsamında yer alan ve kayıt dışılığı olumsuz etkileyebilen uygulamalar ele alınmaktadır. Bu doğrultuda çalışma Gelir Vergisi Kanunu’nda yer alan uygulamaların kayıt dışılığı nasıl olumsuz etkilediğini açıklamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kayıt Dışı Ekonomi, Gelir Vergisi, Vergi Sistemi Karmaşıklığı

EXAMINING THE INCOME TAX LAW IN TERMS OF INFORMAL ECONOMY

Öz

The informal economy has started to become the center of attention of the whole world since the 1960s. Therefore, the informal economy emerges differently in each country and is called with different terms. Defining and measuring the informal economy is difficult and it is an undesirable situation due to the negative effects it creates. For this reason, determining the causes of the informal economy is of great importance in the fight against informality. There are many reasons for the informal economy. Although these reasons differ between countries, the most widely accepted reason is that the tax burden is heavy. So, taxes become an issue that needs to be emphasized in the fight against the informal economy. Although there are studies in the literature that deal with the relationship between informality and tax, most of the studies are on the effect of the informal economy on tax revenues. In this study, the practices that are within the scope of income tax and that can negatively affect informality are discussed. In this direction, the study aims to explain how practices in the Income Tax Law negatively affect informality.

Anahtar Kelimeler

Informal Economy, Income Tax, Tax System Complexity

Kaynakça

• Akgül, O. (2016). Türkiye’de Asgari Ücretin Mahzurlu Alanları ve Öneriler, AK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 5(11), 96-127.
• Ateşman, E. (1997). Türkçede Okunabilirliğin Ölçülmesi, Ankara Üniversitesi Dil Dergisi, 58, 71-74.
• Awasthi, R. ve Engelschalk, M. (2018). Taxation and the Shadow Economy How the Tax System Can Stimulate and Enforce the Formalization of Business Activities, World Bank Group, Policy Research Working Paper 8391.
• Bashlakova, V. ve Bashlakov, H. (2021). The Study of The Shadow Economy in Modern Conditions: Theory, Methodology, Practice, The Quartely Review of Economics and Finance, 81, 468-480.
• Bilen, A. (2007). Kayıt Dışı Ekonomi Ve Kayıt Dışı Ekonomiyi Önlemeye Yönelik Çabalar. Muhasebe ve Finans Dergisi, 36, 134-143.
• Blades, D. ve Roberts, D. (2002). Measuring the Non-Observed Economy, OECD Statistic Briefs, No 5.
• Çakar, E. P. ve Saraçoğlu, F. (2015). Vergi Yurttaşlığı: Kavram, Unsurları ve Geliştirme Yöntemleri, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 39-50.
• Çakır, M. (2021a). Basit Usulde Tespit Edilen Ticari Kazançların Gelir Vergisinden İstisna Tutulmasına Yönelik Düzenlemenin Değerlendirilmesi, Legal Mali Hukuk Dergisi, 201, 2381-2394.
• Çakır, M. (2021b). Türk Vergi Sisteminde Vergi Karmaşıklığının Analizi, Gazi Kitabevi, Ankara.
• Değirmenci, T. (2019). Gelir Üzerinden Alınan Vergiler Kapsamında Türk Vergi Sisteminde Vergi Karmaşıklığının Analizi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demir, İ. C. ve Küçükilhan, M. (2013). Vergi Mükelleflerinin Kayıt Dışı Ekonomi Algısı: Türkiye Üzerine Ampirik Bir Çalışma, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(1), 31-48.
• Dursun, H. ve Dağcı, A. (2021). Kayıt Dışı Ekonomiye Karşı Halkın Bilinçlendirilmesi Bağlamında Alınması Gereken Önlemler, Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2), 35-48.
• Edizdoğan, N., Çetinkaya, Ö. ve Gümüş, E. (2019). Kamu Maliyesi, Ekin Kitabevi, Bursa.
• Erkuş, H. ve Karagöz, K. (2009). Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonomi ve Vergi Kaybının Tahmini, Maliye Dergisi, 156, 126-140.
• Fedotov, D. Y. (2021). Tax Burden and Shadow Economy Growth in Russian Regions, Journal of Tax Reform, 7(3), 284-301.
• Frey, B. S. ve Weck, H. (1983). Estimating The Shadow Economy: A “Naive” Approach, Oxford Economic Papers, 35(1), 23-44.
• Geyik, O. ve Turna, F. (2021). Kayıt Dışı Ekonomide Farklı Bir Boyut: Evden Çalışma, Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(2), 256-273.
• Hayran, S. (2012). Zirai Kazançların Vergilendirilmesi ve Tarım İşletmeciliği Açısından Bir Değerlendirme, Ziraat Mühendisi, 358, 10-13.
• Işık, N. ve Acar, M. (2003). Kayıtdışı Ekonomi: Ölçme Yöntemleri, Boyutları, Yarar ve Zararları Üzerine Bir Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21, 117-136.
• Karabacak, Y. (2013). Türk Vergi Kanunlarının Karmaşıklık Düzeyinin Ölçümü Üzerine Bir Deneme, Maliye Dergisi, 65, 38-53.
• Kelmanson, B., Kirabaeva, K. ve Medina, L (2021). Europe’s Shadow Economies: Estimating Size and Outlining Policy Options, C. C. Delechat ve L. Medina (Ed)., The Global Informal Workforce Priorities for Inclusive Growth, , IMF, 71-85.
• Korkmaz, A. (2001). Türkiye’de Asgari Ücretin Mali Yönü, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(1), 275-285.
• Manolas, G., Rontos, K., Sfakianakis, G. ve Vavouras, I. (2013). The Determinants of The Shadow Economy: The Case of Greece, Internaitonal Journal Criminology and Sociological Theory, 6(1), 1036-1047.
• Mara, E. R. (2021). “Drivers of the Shadow Economy in European Union Welfare States: A Panel Data Analysis, Economic Analysis and Policy, 72, 309-325.
• Medina, L. ve Schneider, F. (2021). The Evolution of Shadow Economies through the 21st Century, C. C. Delechat ve L. Medina (Ed). The Global Informal Workforce Priorities for Inclusive Growth, IMF.
• OECD. (2021). Taxing Wages 2019-2020, OECD.
• Öçal, M. ve Şenel, D. (2021). Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdamın Bölgesel Analizi, Çalışma ve Toplum Dergisi, 2021/2, 1201-1232.
• Öner, S. ve Cural, M. (2019). Vergi Karmaşıklığı: Gelir Vergisi Kanunu, Gelir Vergisi Beyanname Düzenleme Rehberleri ve Beyan Broşürlerinin Okunabilirliği, Maliye Araştırmaları Dergisi, 5(1), 99-114.
• Palabıyık, D. Ç. (2020). Tarım ve Gıda Sektörüne Kayıt Dışı Takibi, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/tarim-ve-gida-sektorune-kayit-disi-takibi/1706373, Erişim Tarihi: 09.03.2022.
• Rakıcı, C. ve Aktuğ, M. (2020). Gelir Kavramına Yönelik Farklı Görüşler Ve Türk Vergi Sisteminin Gelire Yaklaşımı, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(4), 879-904.
• Saraçoğlu, F. (2021). Türk Vergi Sistemi, Gazi Kitabevi, Ankara.
• Schneider, F. (1986). Estimating teh Size of the Danish Shadow Economy Using the Cunrrency Demand Approach: An Attempt?, Scandinavian Journal of Economics, 88 (4), 643-668.
• Schneider, F. (2005). Shadow Economies Around The World: What Do We Really Know?, European Journal of Political Economy, 21, 598-642.
• Smith, P. (1994). Assessing the Size of the Underground Economy: the Statistics Canada Perspective, Research Paper, Catalogue no. 13-604-MIB no. 28.
• Stankevicius, E. ve Vasiliauskaite, A. (2014). Tax Burden Level Leverage on Size of The Shadow Economy, Cases of EU Countries 2003-2013, Procedia – Social and Behaviroal Sciences, 156, 548-552.
• Şeker, S. (2020). Kayıt Dışı Ekonominin Kapsamı, Nedenleri Ve Etkileri, https://www.kanitymm.com.tr/wp-content/uploads/2020/02/1995-01-yaklasim-kayit-disi-ekonominin-kapsami-nedenleri-ve-etkileri.pdf, Erişim tarihi: 10.03.2022.
• Şenyüz, D., Yüce, M. ve Gerçek, A. (2015). Türk Vergi Sistemi, Ekin Kitabevi, Bursa.
• Tanzi, V. (1980). Underground Economy Built on Illicit Pursuits is Growing Concern of Economic Policymakers, IMF Survey (Febr. 4).
• Tanzi, V. (1999). The Shadow Economy, Its Causes and Its Consequences, https://www.researchgate.net/publication/251901703_The_Shadow_Economy_Its_Causes_and_Its_Consequences Erişim tarihi: 09.03.2022.
• Uslu, H. (2021). Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdamın Vergi Geliri ve Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkileri: Ampirik Bir Analiz, Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14 (4), 1222-1250.
• Yücel, M. (2016). Kayıt Dışı Ekonomi Bakımından Türk Vergi Sisteminin Analizi, Legal Yayıncılık, Hukuk Kitapları Serisi.