ANADOLU SELÇUKLU COĞRAFYASINDA GÖRÜLEN HASTALIKLAR VE TEDAVİ YÖNTEMLERİ (el-Evâmirü'l-Alâiyye fi'l-umûri'l-Alâiyye ve Menâkıbü'l-Ârifîn’e Göre)

Yıl 2023, Sayı: 54, 391 - 401, 02.01.2023

Tunay Karakök

https://doi.org/10.30794/pausbed.1117899

Öz

Anadolu, XI. yüzyılın ilk yıllarından başlayarak Selçuklu Türklerinin akınlarına sahne olmuş, Malazgirt zaferinin ardından Müslüman Türk kültürünün gelişim sahalarından biri haline gelmiştir. Türk kültürünün Anadolu sahasında yeşermeye başladığı ilk yılları izleyen dönemde, bu coğrafyada ortaya çıkan Türk devletleri sayesinde bu kültür kalıcı hale getirilebilmiştir. Bu noktada en büyük katkıyı verdiğini gördüğümüz devletlerin başında Anadolu Selçuklu devleti gelmektedir. Bu kültürün içinde önemli bir yer edinmiş olan toplumsal unsurları göz önünde bulundurduğumuzda karşımıza kaynaklarda ve coğrafya hakkında yapılan çalışmalarda çok sık yer verilmediğini tespit ettiğimiz bir unsur karşımıza çıkmaktadır. Hastalıklar ve tedavi şekilleri olarak tabir ettiğimiz bu unsur bu çalışmada ele alınmıştır. Tarih boyunca insanlar hastalıklarla beraber yaşamaya devam etmişlerdir. Hastalıklar sebebiyle sıkıntı yaşayan insanların bir kısmı engelli durumuna düşerken bir kısmı da yaşamlarını yitirmişlerdir. Hastalıklarla her dönem mücadele eden insanoğlu, bu dönemde de bu mücadelesinden geri kalmamıştır. Bu çalışmada, Anadolu Selçuklu Devleti’nin yaklaşık bir asırlık dönemi için en önemli kaynaklardan biri olan el-El-evâmirü'l-Alâiyye fi'l-umûri'l-Alâiyye ve büyük bir kısmı derleme niteliğinde olmasına rağmen Hz. Mawlānā ve etrafındakiler hakkında olduğu kadar Anadolu'nun o dönemdeki tarihî, dinî, içtimaî ve iktisadî durumuna dair çok önemli bilgilerin verildiği bilinen Menâkıbü'l-Ârifîn’den elde edilen bilgilerden yola çıkarak Anadolu Selçuklu Devleti’nin hâkim oldukları coğrafyaya farklı bir açıdan bakılmıştır. Öyle ki söz konusu bu coğrafyada toplumsal bir mesele olan hastalıklar ve bu hastalıkların tedavi şekilleri konusu ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Selçuklu Devleti, el-Evâmirü, Menâkıbü, Hastalıklar, Tedaviler, Anadolu Selçuklu Devleti, el-Evâmirü'l-Alâiyye fi'l-umûri'l-Alâiyye, Menâkıbü'l-Ârifîn, Hastalıklar, Tedaviler

DISEASES SEEN IN ANATOLIAN SELJUK GEOGRAPHY AND THEIR TREATMENT METHODS (According to al-Evamiru’l-Ala’iye fi’l-Umuri’l-Ala’iye and Menākībā'l-Ârifîn)

Öz

Starting from the first years of the XIth century, Anatolia was the scene of the raids of the Seljuk Turks, and after the victory of Manzikert, it became one of the development areas of Muslim Turkish culture. In the period following the first years when Turkish culture began to flourish in the Anatolian field, this culture could be made permanent thanks to the Turkish states that emerged in this geography. At this point, the Anatolian Seljuk State is at the forefront of the states that we see making the greatest contribution. When we consider the social elements that have taken an important place in this culture, we encounter an element that we have determined that is not included in the sources and studies about geography very often. This element, which we refer to as diseases and forms of treatment, is discussed in this study. Throughout history, people have continued to live with diseases. While some of the people who suffered from diseases became disabled, some of them lost their lives. Mankind, who has always struggled with diseases, did not fall behind in this struggle in this period as well. In this study al-Evâmirü'l-Alâiyye fi'l-umûri'l-Alâiyye, which is one of the important sources for the nearly one-century period of the Anatolian Seljuk State, and although most of it is in the nature of a compilation, based on the information obtained from Menākībā'l-Ârifîn, who is known to give very important information about Mawlānā and his entourage, as well as the historical, religious, social and economic situation of Anatolia at that time, the ruling of the Anatolian Seljuk State their geography is viewed from a different perspective. So much so that diseases that are a social issue in this geography and the treatment methods of these diseases are discussed.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Seljuk State, al-Evamiru’l-Ala’iye fi’l-Umuri’l-Ala’iye, Menākībā, Diseases, Treatments, Anatolian Seljuk State, al-Evamiru’l-Ala’iye fi’l-Umuri’l-Ala’iye, Menākībā'l-Ârifîn, Diseases, Treatments

Kaynakça

• Ahmed El Eflakî (2011). Menākībü'l-Ârifîn (Ariflerin Menkıbeleri), I-II, Çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık
• Altıntaş, Ayten (1988). “Divân–ü Lügat it–Türk’teki Tıb Terimleri”, Tıp Tarihi Araştırmaları 2, İstanbul.
• Anonim (2008), Sağlık Ansikopledisi, “Sıtma”, IV, Ankara: Güneş Tıp Kitabevleri, 1281-1282.
• Anonim (2008). Sağlık Ansiklopedisi, “Verem”, IV, Ankara: Güneş Tıp Kitapevleri, 1465–1466.
• Duda, Herbet W. (1958), “İbn Bibi’nin Selçuk Tarihi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Şarkiyat Mecmuası, Sayı 2, s. 2
• Erzi, Adnan Sadık (1993), “İbn Bibi”, İA, Cilt 5/2, s. 712
• Ethem Cebecioğlu, "Hz. Mawlānā üzerine Genel Bir Değerlendirme", Tasavvuf, Ankara, 20, s. 7.
• Grousset, R. (1980). Bozkır İmparatorluğu, Çev. R. Uzman, İstanbul, s. 12
• İbn Bibi El-Hüseyin B. Muhammed B. Ali El-Ca’feri Er-Rugadi (2014), El-Evamirü’l-Ala’iyyefi’lUmuri’l-Ala’iyye Selçukname II. Tercüme, Çeviren: Mürsel Öztürk, Ankara: TTK Yayınları.
• Kafesoğlu, İbrahim (1992). Selçuklu Tarihi, İstanbul: MEB Yay., s. 18.
• Kunt, Metin (2007). Sultan Süleyman ve Nikris: Muhteşem Süleyman, ed. Özlem Kumrular, Kitap Yayınevi, İstanbul, s. 94–96;
• Onul, Behiç (1980). Enfeksiyon Hastalıkları, Ankara.
• Özaydın, Abdülkerim (1999). “İbn Bibi”, DİA, 19, s. 379
• Özgüdenli, Osman G. (2013), XII-XIV. Yüzyıllarda Anadolu’da Tarih Yazıcılığı, Erdoğan Merçil’e Armağan, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, s. 265
• Öztuna, Yılmaz (1990). Devletler ve Hanedanlar, III, Ankara, s. 29.
• Palalı (1993), M. Zeki. “Cüzzam”, DİA, VIII, s. 150-152.
• Şeker, Mehmet (2010). Menâkıbu’l Ârifîn’e Göre Anadolu’ya Gelenlere Genel Bir bakış: Dünya’da Mevlana izleri, 5/2, Ankara: Sümam Yay., s. 361-372.
• Taneri, Aydın (1978). Türkiye Selçukluları Kültür Hayatı, Konya, s. 21.
• Turan, Osman (1980). Tarihi Akış İçinde Din ve Medeniyet, İstanbul, s. 163.
• Turan, Osman (1993). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul, s. 497.
• Ural, Refet (1972). Bulaşıcı Hastalıklar, İstanbul.
• Yazıcı, Tahsin (1989). “Ahmed Eflâkî”. DİA. C. 2. 62.
• Yeşiltepe, Selin, Miloğlu, Özkan, Sarıca, İrfan, Törenek, Kübra (2018). Rheumatıc Dıseases And Dentist Approach, Atatürk Üniv. DiĢ Hek. Fak. Derg., 28, 4, s. 574-582.
• Yılmaz, Hasan, Metin, Ahmet, Delice, İbrahim (1999). Van’da Türkmenistan Kaynaklı Bir Cutaneous Leishmaniasis Olgusu, Van Tıp Dergisi: 6 (1), s. 40-43.
• Yinanç, M. H. (2013), Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, I. Cilt, Yayına Hazırlayan: Refet Yinanç, Ankara: TTK Yayınları.