“İZMİR’İN GÖBEĞİNDE TENHA BİR YERDE KALDIK. SIKIŞTIRDILAR BİZİ”: KENTLERDE SOSYAL VE MEKÂNSAL AYRIŞMANIN YARATTIĞI MAHALLE TİPOLOJİLERİ VE MUHTAR SOMUTLAŞMALARI ÜZERİNE

Yıl 2023, Sayı: 57, 153 - 178, 18.07.2023

Fatih Çiçek

https://doi.org/10.30794/pausbed.1183613

Öz

Neo-liberal ideolojinin benimsenmeye başlaması ile sermayenin birikim alanına dönüşen kentlerde, kısa sürede yaşanan mekânsal dönüşümün ortaya çıkardığı sosyal ayrışma bugün bütün dünya kentlerinde gözle görülebilir şekilde belirginleşmiştir. Salt bir fiziksel değişim olarak kalmayan bu yeniden üretim, benimsenen kentsel dönüşüm pratiklerine bağlı olarak kentlerde ciddi sosyo-ekonomik, kültürel ve mekânsal ayrışmalar/farklılaşmalar yaratmıştır. Bu çalışmanın amacı kentsel dönüşüm pratiklerinin bir sonucu olarak ortaya çıkan mahalle tipolojilerini ve bu mahallelerin farklı şekillerde somutlaştırdığı muhtar(lık) ile mahallelinin bu figür ile nasıl bir ilişki kurduğunu ortaya çıkarmaktır. Farklı nitelikteki yerelliklerin seçilmiş fakat idari bir dokuya sahip bu kurum/kişi ile olan ilişkilerinde, önemli ölçüde farklılaşan davranış kodlarına sahip oldukları görülmüştür. Bu çalışmada ilk olarak Türkiye’de kentleşme ve kentsel dönüşüm pratikleri kısaca ele alınacaktır. Devam eden kısımda bu pratiklerin neoliberal kentte ortaya çıkardığı mekânsal ve sosyal ayrışma ile mahalle tipolojileri tartışılacaktır. Son kısımda bu farklı tipolojilerin aynı kurumsal yapıya sahip olan mahalle muhtarlığını nasıl farklı şekillerde somutlaştırdığı tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

: Kentleşme, Mekânsal ve Sosyal Ayrışma, Kentsel Dönüşüm, Mahalle Tipolojisi, Muhtar

Teşekkür

Araştırma için gittiğim mahallelerde benimle görüşmeyi kabul eden ve sabırla sorularımı cevaplayan mahalle muhtarlarına teşekkür ederim.

“WE REMAINED IN A SECLUDED AREA AT THE HEART OF İZMİR. THEY SQUEEZED US IN”: ON NEIGHBORHOOD TYPOLOGIES CREATED BY SOCIAL AND SPATIAL SEGREGATION IN CITIES AND EMBODIMENT OF NEIGHBORHOOD HEADMEN

Öz

With the adoption of neo-liberal ideology, the social segregation caused by the spatial transformation experienced in a short time in cities that have become the accumulation area of capital, has become visibly evident in all cities of the world today. This reproduction, which does not remain as a mere physical change, has created serious socio-economic, cultural and spatial differentiations in cities depending on the adopted urban transformation practices. The aim of this study is to reveal the neighborhood typologies that emerged as a result of urban transformation practices and how these neighborhoods embodied in different ways, and how the neighborhood residents relate to this figure. It has been observed that different localities have significantly different codes of behavior in their relations with this institution/person, which has been elected but has an administrative texture. In this study, firstly, urbanization and urban transformation practices in Turkey will be briefly discussed. In the following part, the spatial and social segregation and neighborhood typologies created by these practices in the neoliberal city will be discussed. In the last part, it will be discussed how these different typologies embody the neighborhood headman in different ways even though it has the same institutional structure at every neighborhood.

Anahtar Kelimeler

urbanization, urban transformation, spatial and social segregation, neighborhood headmen, neighborhood typologies

Kaynakça

• Akgün, A. (2014). "Ayrışma-Ayrıştırma Temelli Mekânsal Pratiklerin Toplumsal Pratiklerle İlişkisi Üzerine Bir Çalışma". İdealkent 5 (2014): 28-39
• Arslan, H. (2014). Türkiye’nin Kentleşme Sürecinde Konut Politikalarının Evrimi. Akademik Bakış Dergisi, 40.
• Ayata, S. (1989) "Toplumsal çevre olarak gecekondu ve apartman." Toplum ve Bilim 46.47 (1989): 101-127.
• Bali, R. N. (1999) “Çılgın kalabalıktan uzakta...”, Birikim, Temmuz, no. 123, s. 35-46.
• Bektaş Ata, L. (2019). Kentsel Dönüşümün Eşiğinde Ev, Mahalle ve Kent Deneyimi: Limontepe Örneği. İdealkent Yayınları: Ankara, 2021 Haziran.
• Blakely, E. J., & Snyder, M. G. (1997). Fortress America: gated communities in the United States. Brookings Institution Press.
• Braun, V., Clarke, V. (2019). Psikolojide Tematik Analizin Kullanımı. (Çevirenler; S. N. Şad, N. Özer ve A. Atlı). Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi – Journal of Qualitative Research in Education, 7(2), 873-898.
• Caldeira, T. P. D. R. (1992). City of walls: crime, segregation, and citizenship in São Paulo. University of California, Berkeley.
• Çetin, İ. (2012). "Kentsel ayrışma ve mekânsal kümelenme biçimleri." İdealkent 3.7 (2012): 160-186.
• Coy, M., & Pöhler, M. (2002). Gated communities in Latin American megacities: case studies in Brazil and Argentina. Environment and Planning B: Planning and design, 29(3), 355-370.
• Creswell, J. W., & Poth, C. N. (2018). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches. Sage publications.
• Davis, M. (1992) Fortress Los Angeles: the militarization of urban space, in: M. Sorkin (Ed.) Variations on a Theme Park: The New American City and the End of Public Space, pp. 154 – 180 (New York: Hill & Wang)
• Davis, M. (1998) Ecology of Fear: Los Angeles and the Imagination of Disaster (New York: H. Holt).
• Dowling, M. (2007). “From Husserl to van Manen. A review of different phenomenological approaches”. International journal of nursing studies, 44(1), 131-142.
• Ellin, N. (2001). “Thresholds of fear: Embracing the urban shadow”. Urban studies, 38(5-6), 869-883.
• Erder, S. (1999). “Göç, Yerleşme ve “çok” kültürel Tanışma”. Birikim Dergisi, Sayı: 123, Birikim Yayınları, İstanbul
• Geniş, Ş. (2007a). “Producing Elite Localities: The Rise of Gated Communities in Istanbul.” Urban Studies, 44(4), 771–798. doi:10.1080/00420980601185684
• Geniş, Ş. (2007b). “Küreselleşme, toplumsal eşitsizlik ve mekânsal ayrışma.” Sivil Toplum, 5 (17-18). 69-84.
• Görgülü, Z. (2003) “Villalı Yerleşmeler Üzerine: Mekânsal Ayrışma Bağlamında Birkaç Söz”, Arredamento Mimarlık, no. 7-8, s. 74-75.
• Gür, T. H. & Ural, E. (2004). “Türkiye’de Kentlere Göçün Nedenleri” . Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi , 22 (1) , 23-38.
• Roos, N. P., & Roos, L. L. (1973). Social Stratification as an Obstacle to Development: A Study of Four Turkish Villages. By Jan Hinderink and Mubeccel B. Kiray.(New York: Praeger Publications, 1970. Pp. 248). American Political Science Review, 67(2), 665-666.
• Işık, O., & Pınarcıoğlu, M. M. (2012). Nöbetleşe yoksulluk: Gecekondulaşma ve kent yoksulları: Sultanbeyli örneği. İletişim Yayınları.
• Işık, Ş. (2005). “Türkiye’de kentleşme ve kentleşme modelleri”. Ege Coğrafya Dergisi. 14, 57-71.
• Judd, D. 1995 The Rise of New Walled Cities. In Spatial Practices. H. Ligget and D. C. Perry, eds. Pp. 144-165. Thousand Oaks: Sage Publications.
• Jürgens, U., & Gnad, M. (2002). “Gated communities in South Africa—experiences from Johannesburg”. Environment and Planning B: Planning and Design, 29(3), 337-353.
• Kadıoğlu, A. (2008). Vatandaşlık: Kavramın Farklı Anlamları. A. Kadıoğlu (Der.). Vatandaşlığın Dönüşümü: Üyelikten Haklara (s. 21-31). İstanbul: Metis Yayınları.
• Kara, Y. (2022). “Nitel Bir Araştırmanın Gösterdikleri: Türkiye’de LGBTQ+ Olmak”, Pamukkale Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 52, Denizli, ss. 396-415
• Karpat, K. H., & Karpat, K. H. (1976). The gecekondu: Rural migration and urbanization. Cambridge University Press.
• Keyder, Ç. ve Öncü, A. (1993) Istanbul and the Concept of World Cities, Friedrich Ebert Foundation Publications.
• Kurtuluş, H. (2006). Kentsel Dönüşüme Modern Kent Mitinin Çöküşü Çerçevesinden Bakmak. Planlama, 2, 7-12.
• Kurtuluş, H. "Mekânda billurlaşan kentsel kimlikler: İstanbul’da yeni sınıfsal kimlikler ve mekansal ayrışmanın bazı boyutları." Doğu Batı 6.23 (2003): 75-96.
• Kuyucu, T. (2018). Türkiye’de Kentsel Dönüşümün Dönüşümü: Kurumsal Bir Açıklama Denemesi. İdealkent, 9(24), 364-386.
• Kuyucu, T., & Ünsal, Ö. (2010). “Urban transformation’as state-led property transfer: An analysis of two cases of urban renewal in Istanbul”. Urban Studies, 47(7), 1479-1499.
• Lemanski, C. (2004). “A new apartheid? The spatial implications of fear of crime in Cape Town, South Africa”. Environment and Urbanization, 16(2), 101-112.
• Low, S. M. (1997). “Urban fear: building the fortress city.” City & Society, 9(1), 53-71.
• Madanipour, A. (2003). Public and Private Spaces of the City. London ve New York: Routledge.
• Nanetti, R. Y., Leonardi, R., & Putnam, R. D. (1994). Making democracy work: Civic traditions in modern Italy.
• Öncü, A., “The myth of the 'ideal home' travels across cultural borders to İstanbul”, Space, Culture and Power: New Identities in Globalizing Cities, 56-72, 1997.
• Özgür, E. F. "Sosyal ve mekânsal ayrışma çerçevesinde yeni konutlaşma eğilimleri: kapalı siteler, İstanbul, Çekmeköy örneği." Planlama Dergisi 4 (2006): 79-95.
• Pérouse, J. F., & Danış, A. D. (2005). Zenginliğin mekânda yeni yansımaları: İstanbul’da güvenlikli siteler. Toplum ve Bilim, 104, 92-123.
• Rodgers, D. (2004). ““Disembedding” the city: crime, insecurity and spatial organization in Managua, Nicaragua”. Environment and Urbanization, 16(2), 113-124.
• Şahin, S. Z. (2018). “Neoliberal Yeniden Ölçeklenme Etkisi Altında Türkiye’de Kentleşme Politikasının Dönüşümü”. Alternatif Politika, 10(Special), 1-30.
• Schuitema, K. (2016). Social Memory and Identity in the Gentrifying Neighbourhood of Tophane (Istanbul). Alvarez, M. D., Go, F. M. ve Yüksel, A. (Der.). Heritage Tourism Destinations Preservation, Communication and Development (s. 22-40). Oxfordshire ve Boston: CABI.
• Şengül, H. T. (2009). “Türkiye’de kentleşmenin izlediği yol üzerine: bir dönemleme girişimi”. O. Bensoy (Haz.). Kentsel Çelişki ve Siyaset (s. 97-153). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Şentürk, Y. (2014). “İstanbul Kent Çalışmaları ve Unutulan Emek”. A. Bartu -Candan ve C. Özbay (Der.). Yeni İstanbul Çalışmaları Sınırlar, Mücadeleler, Açılımlar (s. 133-165). İstanbul: Metis Yayınları.
• Şenyapili, T. (1981). “A New Component in Metropolitan Areas. The ‘Gecekondu Women’”. In Women in Turkish society (pp. 194-214). Brill.
• Şenyapılı, T.(1978), Bütünleşmemiş Kentli Nüfus Sorunu , ODTÜ, Ankara.
• Sipahi, E . "“Yeni” Liberalizmin “Yeni” Yaşam Alanları Olarak Güvenlikli Siteler: Konya Örneği". İdealkent 3 (2012 ): 110-135
• Swartz, D. (2013). Kültür ve İktidar: Pierre Bourdieu’nun Sosyolojisi. (E. Gen, Çev.). 1. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.)
• Yılmaz, E ve Çitçi, S (2011). “Kentlerin Ortaya Çıkışı Ve Sosyo-Politik Açıdan Türkiye’de Kentleşme Dönemleri”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(35), 252-267.
• Zaner, P. (1997). “The multifamily housing industry embraces high-tech amenities”, Urban Land April, pp. 63–66.